Кадрде  еңбек  ардагері  Кәкен  Нүрпейісов  жолдас

Ой толқыны (I бөлім)

кетті.  Сонда жүріп

Сергей -  мінезі жүмсақ, бірақ, уәдеге берік азамат. Осы күнге дейін 

Киров  колхозында түрады,  агроном,  ал әйелі жүмыс талғамайды, 

тапсырған  кез  келген  жұмысты  адал  атқарады.  Үш  баласы  бар. 

Бапалары  әке-шешелері  жұмыста  жүргенде  үлкені  кішілеріне 

қамқорлық  жасап,  бір-бірлеріне  пана  болып  өсті. 

Колхоз  бұл 

опгбасына екі пәтерлік үй берді.

Кадрде 

модератор. 

Қүрметті 

жолдастар! 

Сіздердің 

үжымдарыңыздың  ынтымақгығын  біздің  еңір  жақсы  біледі. 

Жаңа  заңғар  автобусқа  жылжымапы  теледидар  станциясы 

орнатылғанын  ездерГҢіз  кердіңіздер.  Бүл  станцияда  15  адам 

қызмет  істейді.  Колхоздарыңызға  келмес  бүрын  120  шақырым 

қашықгықга  осы  автобустың  етуіне  жол  жағдайы  лайықты  ма, 

жоқ  па?  деген  мәселені  анықгау  үшін  телеорталықгың  арнайы 

өкілі тексеру жасады.  Олар жолдың осы үлкен  автобустың өтуіне 

қолайсыз  түстарынан  айналып  жүретін  жерлерін  анықтады. 

Осыдан  соң  облыстық  телерадиокомпаниясының  төрағасы

Махамбетүлы

тыңдап

женінде  шешім  жасады.  Ең  бастысы,  Телерадиокомпаниясының

үжымдарыңыздағы

біздің

интернационалистпіз»

деңгелек

мүмкіндік  жасады.  Біз  бүгінгі  дайындап  жатқан  хабарымызды 

Алматыдан республикалық эфирден керсетуге үсынбақшымыз.

Қазір  сөз  кезегін  ездеріңіздің  жерлестеріңіз,  Львов  орта 

мектебінің директоры,  қазақ  сөзін  шебер  насихаттаушы  Николай 

Сергеевич  Кулаковқа  берейік.  Содан  кейін  әңгіме  орайында 

өздеріңіз 

кезектесіп 

ой 

жапғастырыңыздар. 

Оған 

қалай

қарайсыздар?

Кадрде запда отырған  кировтықтар. 

Дүрыс, сөйтеміз!

Кадрде  Николай  Кулаков  жолдас. 

Интернационалдық 

тәрбие  халыктар  арасындағы  достыктың  негізінде  қалыптасады 

деп  ойпаймын.  Халықтар  достығы  хапықтар  пайда  болғаннан 

бастап  бар.  Қазақ  қоғамының  Ресей  патшасына  бодан  болған 

кезінде  орыс  пен  қазақгың  достығы  болды.  Антрополог  ғалым 

Долгополов  Абай  ауылына  келіп,  Абай  үйінен  қымыз  ішіп, 

емделгені жайында  оқыған  едім.  Ал  Қазан төңкерісінен  кейін  бұл

Бижан Ж. К.

тәрбие  жаңа  сипат  алды.  Негізі  балалық шақта  бірге жүрген  соң, 

өмірдегі  мақсатың да бір  болады.  Сол  кезде  қалыптасқан  достық 

берік болады деп ойлаймын.  Мен өзім Қашыр ауданының «Қызыл 

таң»  ауылында  туып  өстім,  қазақ  мектебінде  оқыдым.  Мереке 

Ерғабылов,  Мақсүт Әлжанов және тағы  басқа достарыммен тату- 

тәтті  өстік.  Қашыр  мектебіне  келгенде  Теңдік  Әділов,  Нәсипа

Мақсұт

Қашырдағы

Қадиша  Оспанова  бізге  өте  жақсы  тәрбие  берді.  Қашыр  ауданы 

орталығындағы  қазақ,  орыс  балапары  ешқашанда  бір-бірінен

жүрген жоқ.  Мектепте оқыған кезімде

ренжіткен  жоқ.

Қадиша

турды. Тіпті, биыл Қадиша

ту ы старым

қапғанда,  менің апам Вера Сергеевна үйінің бір бөлмесін босатып 

беріп, олар күн жылынғанша бірге тұрды.

Кадрде  модератор.  Николай  Сергеевич,  сіздің  кісіге 

қарауыңыз,  сөйлесуіңіз,  ілтипатыңызда  қазақы  мінез  айқын 

көрінеді.  Оның мәні неде екен?

жолдас. Дәл

белгісіз.  Бапалық  шағымыздан  кезімді  ашып,  кеңіл  танымы 

оянғаннан бастап қазақ ортасында өскеннен болар. Сауалыңызға 

орай  жастық  шақтағы  мына  бір 

оқиға  ойыма  түсіп  отыр. 

Қашыр  ауданында  оқып  жүрген  кезіміз  еді.  Бір  топ  оқушыларды 

шаруашылықтың  егіс  дапасында  егін  орағы  кезінде  егістіктен 

масақ  теруге  жіберді.  Ол  кезде  ауылдарда  автокөлік  жоқ.  Бізге 

атарба жібереміз деп  айтқан.  Олар  кешікті.  Біз  берілген  межедегі 

жұмысымызды  атқарып  болған  соң,  ортапыққа жаяу тарттық.  Күн 

ыстық еді.  Шөлдедік. Жолдағы  ауылдың шетіне келгенде бір үйге 

кіріп, су ішкіміз келді. 

Щ

Балалар  үялып  сен  бар,  сен  бармен  біраз  түрып  қапдық. 

Ақыры бәрі маған үйге кіріп, су сүрауымды өтінді.  Көндім.

-  Үйге кіріп, Ассалау... мағалай...кум! деп сәлем бердім.

-  Үй ішіндегіпер қуанышты үнмен, Уағаләй..кум...әс...сәлем! -  

деп,  қазақтарша  берген  сәлемімді  «Өркенің  ессін  балам»,  -  деп 

қабыл  апды.  Жағдайымызды  айттым.  Балам  су  емес,  қайнап 

түрған шәй бар, отыр, -  деді.

-  Мен жапғыз емеспін, -  деп төмен  қарадым.

Ой толқыны (I бөлім)

Кім бар қасыңда, бәрін шақыр, -  деді олар.

Бәріміз сусынымызды  басып,  шәй және тамақ ішіп тынықтық. 

Міне,  бул  жолаушыға  құрмет  көрсетудегі  ұлттық  қүндылықгың 

ерекшелігі  болып  саналады.  Менің  бойымдағы  мінез  осындай 

өнегеден қалыптасқан болар.

Кадрде модератор. 

Сіз басқарып отырған мектептегі балалар 

арасындағы достыққа назар аударасыз ба?

Кадрде  Николай  Кулаков  жолдас. 

Әрине.  Біздің  мектепте 

210  оқушы  білім  алады.  Оның 78-і -  қазақ балалары.  Мектептегі 

қазақ, орыс, беларусь, украин және т. б. ұлт өкілдері балаларының 

арасында  ұлтқа  бөліну  жоқ.  Мысалы,  менің  бапам  Владимиир 

үнемі  Рахмет,  Серік,  Марат жэне  тағы  басқа  қазақ  бапаларымен 

дос, бірге жүреді. Олар Совет армиясы қатарынан орапған соң да 

бірінің бабын бірі тауып, достықтарын жапғастырып жүр.

Кадрде  залдан  көрініс.  Топтың  ортасынан  өзін  мен 

Арыновамын деп таныстырып,  сөз алды.

Кадрде Арынова  жолдас. 

Николай  Сергеевич дүрыс  айтып 

отыр.  Біз  екеуміз  бір  мектепте  қызмет  істейміз.  Басқа  үлттың 

тілін  білу  адамның жеке тулғалық  қабілетін  жетілдіреді.  Николай 

Сергеевич  қазақ  тілін  білемін,  одан  әрі  ешетеңенің  керегі  жоқ 

деп  қол  қусырып  бос  отырмайды.  Аудан  кітапханасына  жиі 

барады.  Ондағы  қазақ  және  орыс  тіліндегі  кітаптардың  бәрін 

тауысып  оқыды.  Қазақ,  орыс  және  шетел  композиторларының 

шығармаларын түсініп, сүйсіне тыңдайды.

Кадрде  модератор. 

Биылғы  жылдың 

4 

июнінде  өткен 

Қазақстан 

Компартиясы  Орталық  Комитетінің  пленумында 

Геннадий  Васильевич  Колбин  жолдас  айтқандай  «Эр  адам  кез 

келген  халықтың  қайталанбас  ерекшелігін,  мәдениетін,  тілі  мен 

әдет-ғұрпын  сақгау  ниетін  қүрметтеуі  тиіс»,  -   деген  болатын. 

Сіздердің  орталарыңыздағы  ынтымақ  осы  талап  деңгейінде

екендігі байқалады.

Кадрде Николай Наумович Жадан жолдас. 

Наша хозяйства 

является многонациональной. Мы организовали две звено. Первое 

звено  по  производство  зерно,  второе  по  кормопроизводства. 

В  этих  звеньях  входить  товарищей  многих  национальности  и 

казахи,  и  русские,  немцы, украинцы, беларусы и другие. Звено по 

производству зерна  руководить  здесь  сидящий Андрей  Егорович 

Вагнер.

Бижан Ж. Қ.

Кадрде  Андрей  Егорович  Вагнер  жодас. 

У  нас  появилось 

желание создать звено по возделованию зерновых культур,  взяли 

площадь  4251  гектаров  и  технику  в  аренду,  по  желанию  пришпи 

ребята  по  национапьности  русские,  немцы,  украинцы,  беларусы. 

Уже начали работу. 

г  

* 

’?■

  *  ^

Кадрде Кәкен 

Нұрпейісов жолдас. 

Андрей  Егорович екеуміз 

осы колхозда тудық, балапық шағымыздан бірге өстік.  Бір-бірімізді 

ерекше  құрметтейміз,  отбасымызбен  сыйластықтамыз.  Осы 

колхозда түрғанымызға биыл 40 жыл болды. Андрей -  30 жылдан 

бері  агроном.  Одан  кейін  сөзге  қосылған  азамат өзін  Кәрібаймын 

деп таныстырды.

Кадрде  Кәрібай  жолдас.  Николай  Наумович  Жадан  мен 

Кәкен  ағаның  достығын  село  түрғындары  жасқы  біледі,  опарға 

әрқашан  риза,  жастар  да,  үпкендер  де  өнеге  тұтады.  Мұндай 

достық өмірдің тар кезеңінде, ¥лы Отан соғысындағы қиыншылық 

өмірде  қалыптасқандығын  жүртшылық  жақсы  сезеді.  Мүны  мен 

Қасым  Қайсеновтың  «Жау тылында»  атты  кітабындағы  оқиғамен 

салыстырып  айтуға  бопады  деп  ойпаймын.  Онда  Украинаны 

фашистік  германияның  басқыншылығынан  азат  етуде  украин, 

беларусь,  қазақ,  өзбек,  төжік және т.  б.  халықтардың өкілдерімен 

бірге  шайқасқаны  жайында  айтылған.  Мысапы,  ұлты  украин 

Анна  Ивновна  Савченко  қазақгың  бапасын  бауырына  салып, 

тәрбиепеген.  Қазақ  бапасы  Серік  Анна  Ивановнаны  ез  анасы 

есебінде  санап,  оның  анаға  тән  аяупы  сезімін  оятқаны  женінде 

жазыпған. Осындай негізде біздің колхоз түрғындарыныңарасында 

мызғымыс достықтың ұясы бар деп айтуға негіз бар.

Мен  өзім  машина-трактор  паркінде  механик  бопып  қызмет 

етемін.  Оның  меңгерушісі  Владимир  Петрович  Митиченконың  -  

үлты  украин.  Жүргізушілердің  арасында  алты  ұлттың  өкілдері 

бар.  Николай  Наумович  Жадан,  Телеген  Айдарханұлы  Ахметов 

және  тағы  басқапары  -   біздің  үжымның  ыстығы  мен  суығына 

тезе білген,  шыдамды,  еңбекқор жандар.  Олар ұжым  қабылдаған 

жоспарды орындауда апғы шепте көрініп, басқаларына үлгі болып 

келеді.  Менің осы  паркте қызмет етіп жүргеніме,  міне,  он жылдай 

уақыт  өтті.  Біздің  балалармыз  колхоздың  балалар  бақшасында 

бірге тәрбие алып жүр.

Кадрде  модератор. 

(Залдан  орнынан  тұрған 

әйел 

өзін 

Жүсіповамын деп таныстырды). Жақсы сізді тыңдайық.

f t  

Кадрде Т. Жүсіпова жодас. 

Біздің колхоздың ынтымық-бірлігі  ч  

өзгелерге үлгі боларлықтай.  Мүндай жақсылық басқарушылардың 

үйымшылдығына да байланысты болатын шығар. Колхозымыздың 

бастығы  неміс,  партия  уйымының  хатшысы  қазақ,  кәсіподақ 

комитетінің төрағасы  орыс.  Бүгінгі  дөңгелек стөл  әңгімесіне  олар 

қатысып отыр. Біздіңбасшылар колхозшыларға тиімді мәселелерді 

көпшілікпен  ақылдасып  шешеді.  Колхоз  бастығы  Рудольф 

Карлович Кондрат бүл ретте Кәкен Ахметүлы Нүрпейісов, Николай 

Наумович  Жадан  және  т.б  ардагерлердің  пікірімен  санасып,

олардың көп жылғы тәжірибелеріне сүйенеді.

Интернационалдық 

тәрбиенің 

өнегелі 

бағытында

колхозымызда  комсомол-жастар  бригадасы  үйымдастырылды. 

Партиямыздың  қайта  қуру  саясатын  біздің  колхозшылар  қолдап 

отыр.  Өткен  жылы  колхоздың  963  сом  пайда  алғаны  соның 

дәлелі.  Бүрын  eric-дала  жүмыстары  июнь  айында  аяқалатын.  Ал 

биыл бүл жүмыс 30 майда аяқгалды.  Ол — қайта қүру барысында 

шаруашылық  есепті  дүрыс  жүргізудің  жемісі.  Комсомол-жастар 

звеносы  колхоздан  4251  гектар  жер  алып,  егін  екті.  Олардың  өз

уәделерінен шығатынына сенімдіміз.

Кадрде  шаруашылықтан  түсірілген  бейнесюжет. 

Колхоз-

дағы  сауыншылар  звеносының  қүрамында  да  кеп  үпт  өкілдері

жүмыс  істейді.  Мысалы,  облыстық  партия  комитетінің  мүшесі,

сауыншы  Қорлан  Аусанқызы  Балғабаева,  Ольга  Людвиговна

Мауэль,  Лидия  Яковлевна  Пишида,  Бақыт  Ерікбаева  және

тағы  басқалары  табысқа  жетудің  жөні  мен  әдістерін  ақылдасып

отырады. Сонымен қатар,  әр үлттың өміршең мәдениеті жайында

сырласып жүреді.  Сауыншылар сүт өндіру жолындағы  кездесетін

проблемаларды  бөлімше,  колхоз  басшылары  алдына  да  дер

кезінде,  әрі  ашық  айтады.  Колхоз  шаруашылығымен  танысу

кезінде осындай әңгіменің куәсі болдық.

Кадрде  модератор. 

Қүрметті  кировтықгар,  ездеріңіздің

ауданыңыздың басқа шаруашылықтарында бірқатар сауыншылар

жылына  3000  литр  сүт  сауу  деңгейіне  жетіп  жүр.  Осыған  орай

сіздердің  колхозыңызда  бірқатар  проблемалар  бар  екен.  Солар

жайында пікірлеріңізді айтсаңыздар.

Кадрде  Лидия  Яковлевна  Пишида. 

Біздің  жүмысымызға

бөгет көп.

Ой толқыны (I бөлім)

г

Бижан Ж. Қ.

Кадрде  Қорлан  Аусанқызы  Балғабаева.  Иә,  малға  шөп, 

жем-азық  жетіспейді.  Соның  сапдарынан  сүт  сауу  көрсеткіші

төмендеп кетті.

Кадрде Лидия Яковлевна Пишида. Мал бағатын жеріміз тар. 

Егін  егетін жер де тарылыл  барады.  Жыл  сайын  ірі  қара  малдың 

саны  көбейіп  келеді.  Олай  болса,  оның жеткілікті  мөлшерде  шөбі 

мен  жем-азығы  болуы  керек  қой.  Жем-шеп  мол  болса  жылына  3 

мыңдыққа біз де жетеміз.

Кадрде  модератор.  Шаруашылықтағы  ішкі  резервтер  қапай 

пайдаланылуда?

Кадрде  Т.  Коновалова.  Мен  сауыншылар  бригадасының 

бригадирімін.  Мал жайылымында  малшылар тыныстап, дем  ала- 

тын үй бар, онда қызыл бұрыш ашылды. Қазір сүт сауу көрсеткіші- 

нің темендеп тұрған себебіне тоқтапайын.  Өткен жылы бір табын 

сиыр ауру болды. Сол сиырлардан алынатын сүтжоспары қолдағы 

қалған  сиырларға  бөлінді.  Соның  салдарынан  сауыншылардың 

сүт  сауу  жоспары  орындалмай  қапды.  Ендігі  міндет  бул  кездей- 

соқ  жағдайдың  салдарынан  туындаған  олқылықгарды  толтыру- 

дың амалдарын қарастырамыз. Жоғарыда сөз апған сауыншылар 

айтқан  проблемапар дер  кезінде шешілуі тиіс. Жем-шеп  аз.  Қазір 

сауын  сиырларға  берілетін  жемнің  мелшерін  азайтуға  мәжбүр 

болып  жүрміз.  Әр  сиырға  жарты  килограмм  ғана  жем  беріледі. 

Сиырға  жартылай  аш  қарын  мелшерінде  берілетін  жем-азықтан 

кейін сүт сауу керсеткішін көтеру мүмкін емес қой.

Кадрде залдан  көрініс. Райхан Тұрлыбекова.  Мен Райхан 

Түрлыбековамын  деп  таныстырды  орнынан  түрған  әйел  адам. 

1960  жылдан  сауыншымын.  Осы  өткен  кезең  ішінде  қолмен  де, 

машинамен  де  сиыр  саудық.  Қолмен  сауып  жүргенде  2  мың, 

2,5  мың  литр  сүт  алып  жүрдім.  Ап  қазір  машинамен  сауамыз. 

Апғашқыда  сиырлар  машинаға  үйрене  апмай,  сүтті  аз  беріп 

жүрді. Біраз уақыттан кейін үйренді.  Енді малдың жем-шөбі тапшы 

бола бастады. Міне, осының салдарынан сүт сауу көрсеткіші бізде 

азайып  түр.  Осы  мәселе  оң  шешілетін  болса  жоспарымызды 

асыра орындаймыз.

Кадрде  Қабдолла  Жаманбаев.  Бүгінгі  айтылған  кемшіліктер 

өткен  қыста  орын  алды.  Сүтті  аз  берегін  бір  табын  сиырлар 

мемлекетке  тапсырылды.  Енді  июнь,  июль  айларында  бір  табын 

қүнажын  алып,  сауын  сиырларының  санын  бүрынғыға  жеткізеіг'

254

Ой толқыны (I бөлім)

Жалпы  бір  сиырдың  сүт  беру  мелшері  өткен  жылғыдан  кем  емес. 

Сондықтан,  көрсеткішті  кетеруге  болады  деген  үмітіміз  бар.  Жем- 

азықжәне шөп мәселесін молайтамыз. Биыл бір мың гектар жерге бір 

жылдықекпелі шөп егіледі. Рудольф Карлович біэдің колхозға бастық 

болып  келгеніне  кеп  уақыт  болған  жоқ.  Ол  қазір  шаруашылыкггың 

жағдайын  толық  біледі,  барлық  мәселені  колхоз  ардагерперімен, 

мамандарымен  ақылдасып,  талқылап  шешеді.  Қазіргі  қайта  қүру 

кезеңінде  колхоз  бастығына  жоғары  басшылар  не  дер  екен  деп, 

шешімді кешіктірмейтіндей ерікіндік қажет деп ойлаймыз.

Кадрде модератор. 

Құрметті жолдастар, бүгінгі дөңгелек стел 

әңгімесіне сіздер белсөне қатыстыңыздар, рахмет. Енді сөз кезегін 

колхоз бастығы  Рудольф Карлович  Кондрат жолдасқа берейік.

Кадрде 

Рудольф 

Карлович 

Кондрат. 

Наш 

колхоз 

единственный  в  районе  систематический  не  дохватчик  кормов. 

Ввиду это сложился они того, что в колхозе очень мало земельных 

угодий.  Можете судить сами.  На площади 5200 гектаров пастбищ, 

в  том  числе,  который  входить  колки,  озера.  Мы  размещаем 

скот  общий  поголовии  2600  и  до  7000  овец.  Пастбищи  очень 

перенасыщенный.  Поэтому приходится  нам ежегодно изыскивать 

пастбищи  в урочищах  Баянауыла, урочищах «Сольпром»  нащего 

района.  Эти  пастбищи  низко  продуктивные,  скот  приходит  туда 

истощавшие, так как находится на полуголодным пайке.

Очень плохо складывается у нас зимовки. Очень мало угодий 

занято  под  многолетними  травами.  Всего лишь  3580  гектаров  на 

сегодняшний  день  при  такой  потребности.  Правда,  значить  53 

процента из  них засеяна травами бабовыми,  как люцерна, доник, 

но  этих  кормов  явно  не  хватает.  Мы  пробывали  прошлом  году 

поставить  часть  скота  на  полуустоиловое  содержание,  значить, 

500 быков стоял на откорме, мы получили хороший привес от них, 

но  вместе  с тем не добрали  из-за  этого  в  порядке 600 тонн  сено, 

так  как  скормировали,  значить  корма  зеленом  виде.  Поэтому 

правления колхоза  видит большой  резерв в улучшений кормовой 

базы.  Но этот резерв претворяется в жизнь очень слабо.

Дело  в  том,  что  на  балансе  колхоза  находится  и  числится 

1072  га  орашаемых  земель,  из  которых  300  га  мы  худо-бедно 

поливаем, остальные фактический без действует, но это полбеды, 

что вместо с тем большие амартизационные отчисление ложатся 

на  животноводческую  продукцию.  Хотелось  бы,  пользуясь  этот

Бижан Ж. Қ.

^  предоставленным  нам  случаем,  попросить  руководство  обпасти, 

чтобы в нашем копхозе провели как можно поскорее реконструкции 

орашаемых земель ппощадью 674 гектаров,  которые были сданы 

1988 году явными нарушениями технологии.

На  сегодняшний день  из этих 674  гектаров,  поливается  всего 

303 гектара. И то с большим затруднением, что вызывает большое 

нарекание  со  стороны  механизаторов.  Они  с  неудовольствием 

идут на  этот участок работать,  так как случается частые  порывы, 

значить нехватка воды,  всвязи с этим я  просил  бы оказать  в этом 

деле  помощь,  чтобы  поправить  эту  проблему.  В  этом  году  было 

посеяно нашими  полеводами успешно  1517  гектаров однопетных 

трав, который планируем, в основном под зеленый корм, и сенаж и 

сено. Зеленый корм ппанируем заготовить скоту путем скошивния, 

скормливания  кормушках  в  ночное  время.  Так  же  посеяно  на 

сегодняшний день 351  гектаров многопетнихтрав, мы считаем, что 

конечно с помощью выше стоящих органов,  в этом году поправим 

попожение с кормами, запускаем хороший кормоцех,  проц.  15.

Так  же,  прозвучала  большая  критика  или  претензия  в 

отношении  низкого  уровня  этой  работы,  случилось  это  частой 

сменяемости  кадров,  зоотехников,  селекционеров,  осеменаторов, 

на  сегоднящний  день  правления  колхоза,  зоотехническая  служба 

проделали определенную работу, в настоящее время у нас работают 

квалифицированные кадры. Я считаю мы первые шаги в этой работе 

сделапи. И селекционно-ппеменной работы мы наладим.

Кадрде  модератор.  Рудольф  Карлович  Кондрат жолдас  пен 

колхозшылардың  шаруашылык^ағы  проблемалар  ауқымында 

ойлары  ортақ  мүдде  негізінде  үйлесті.  Бәрінің  мақсаты  — колхоз 

шаруашылығын  дамытып,  әр  отбасының  түрмыс-тіршілігін 

жақсарту.  Осыпайша  олар  жас  үрпақтың  Отанына  апаңсыз 

қызмет етуін  қамтамасыз етуге жүмыпа  кіріскен. Лъвовтықтардың 

пейіпдерінен  болашақгың  берік  негізі  әр  үлт  өз  мүдделерін 

басқа  үлттың  мүдделері  деңгейінде  ойлау  -   интернационалдық 

тәрбиенің езегі деп түсінгендігі байқалады.

Режиссері Людмила Баюшвва 

Операторлары: Александр Крашенников, 

Анатолий Классин,  Сергей Симоненко 

Выбыс операторы Наталья Куприна

1987 ж.

f

АҚЫНДАР АЙТЫСЫ

(дөңгелек стөл)

Ой толқыны  (I бөлім)

Карде  модератор.  Сәлеметсіздер  ме,  құрметті  телевизия 

көрермендері!  Біздің  Кереку  жерінде  үлкен  қуанышты,  қазақ 

мәдениетінің  үлкен  мерекесі  болғалы  тұр.  Оны  өткізуге 

республикамыздың  астанасы  Алматыдан  бір  топ  ғалымдар, 

ақындар,  термешіпер,  зерттеушілер  келді.  Оларды  таныстыру 

рәсімін  Қазақстан  жазушылар  Одағы  басқармасының  мүшесі, 

Мұқағали  Мақатаев  атындағы  сыйлықтың лауреаты,  ақын Жүрсін

Ермановқа тапсырайиқ.

Карде  Ж.  Ерманов.  Қазақ  халқының  ғасырлар  бойы 

қалыптасқан  мәдениет  мұраларының  бір  бөлігі  -   айтыс  өнері. 

Хапық арасына көп тараған осы өнердің көп уақыт бойы ескерусіз 

I  қала  бастағаны  көпшілікке  мәлім.  Ал  соңғы  жылдары  ақындар 

айтысын ұйымдастыруға ерекше кеңіл бөлініп отырғаны көпшілікті 

j  

қуантады.  Міне,  Кереку жерінде де ақындар айтысқалы отыр.

Оған  қазылық  етуге  филология  ғылымдарының  докторы, 

Қазақ  ССР  Ғылым  Академиясының  Мұхтар  Әуезов  атындағы 

институттың фольклор беліміндегі  совет председателі,  Қазақстан 

жазушылар Одағы басқармасы -  фольклор бөлімінің меңгерушісі, 

Қазақ  ССР  Ғылымына  еңбегі  сіңген  қайраткер  Рахманқүп 

Бердібаев,  Қазақ ССР  Мемлекеттік университетінің профессоры, 

филология  ғылымдарының докторы,  КСРО Жазушылар  Одағына 

мүшелікке  қабылдау  комиссиясы  председателінің  орынбасары 

Тұрсынбек 

Кәкішев, 

фольклорист, 

халық 

творчествосы 

фестивалінің  лауреаты  Мардан  Байділдаев,  КСРО  Жазушылар 

Одағының  мүшелері:  ақындар  Сағи Жиенбаев,  Сәкен  Иманасов, 

Қазақстан Ленин комсомолы сыйлығының лауреаты, ақын-жыршы

Алмас Алматов.

Кадрде модератор.Жүке, бізге меймандардытаныстырдыңыз,

Сізге  көп  рахмет.  Мен  Сізден  теледидар  көрермендері  алдында 

Қазақстанда  айтыс  өнерін  ұйымдастырушы  ретінде  әңгімені

бастауыңызды етінемін.

Кадрде Ж. Ерманов. Қүрметті теледидар көрермендері,  1985 

жылдан бастап республикалық теледидар арқылы жоспарлы түрде 

ақындар  айтысын  үйымдастырып  келеміз.  Таяуда  Қарағанды

Р  қаласында  ақындар  айтысы  өткізілді.  Павлодарда 

отырған  ақындар  айтысына  Шымкент  пен  Қызылорданың, 

Солтүстік Қазақстан мен Жезқазғанның ақындары қатысады.

Олардың жеңімпаздары Алматыда  өтетін  финалдық ақындар  I 

айтысына  барады.  Жалпы  өтіп  жатқан  бұл  айтысқа  алғашқыда 

республиканың  бес  облысы  өздерінің  қатысатындықтары  туралы 

хабар  бермеген.  Сондықтан,  олардың  өкілдері  айтысқа  келген 

жоқ.  Бұл  жолға  айтысқа  Павлодарлық  ақындардың  өнерлерін 

таныстыру үшін қатыстырып отырмыз.

Қазіргі айтыстар республикамызда кең қолдау тауып отырғаны 

қуанышты  жағдай.  Ақындар  айтыста  партия  мен  үкіметіміздің 

қайта қүру саясатының жүзеге асуына атсалысуда.

Кадрде  модератор.  Кіріспе  әңгімеңізге  рахмет.  Рахманқүл 

аға, халық ауыз әдебиетінің ерекшілігі жайында айтсаңыз.

Кадрде  Рахманқұл  Бердібаев.  Мен  алдымен  фольклор 

мен  әдебиеттің  апатын  орнына  тоқталайын.  Олардың  жалпы 

заңдылықтары  мен  шарттылықтарын  саралап  ажырату  ауыз 

әдебиегі  қоры  мен  дәстүрі  күшті  хапықгар  үшін  өте-мөте  керек. 

Совет  екіметі  жылдарында  КСРО  Хапықтарының  ауыз  әдебиеті 

мұрасын  жинау,  жариялау,  зерттеу  саласында  үланғайыр  істер 

жүргізілді. Фольклордың таңдаулы нүсқапары бүл күнде халықтың 

шеңберінен  кетеріліп,  көп  үлтты  совет  елінің  ортақ  байлығына 

айнапып  келеді.  Дегенмен  фольклор  мүрасының  кадірі  мен 

қасиетін  саралап,  танып,  бағалауда  атқарылмаған  міндет  әлі  де 

көп.  Бүл  ретте  осында  өткізілгелі  отырған  ақындар  айтысының 

атқарар мәні бар.

Орыс халқымен достасуға  шақырған  Бүхар жырау,  одан бергі 

Естай,  Майра,  Жаяу  Мүса,  Сұлтанмахмүт,  Иса  сияқты  дүлдүл 

ақындар  туған  Кереку  өлкесінде  мәдени  қазына  мол.  Байқап 

отырсақ, біздің бәрімізге жеткен керкемсез ескерткіштері уақыттың 

қатал сынына төтеп берген, түрлі айтушылардың ой епегінен еткен, 

сүрыпталған өрнектері ғана.  Әуел баста шығарушысы жекеленген 

дарынды  жандар  бола  түрса  да  ауыз  әдебиеті  туындылары  та- 

лай буын, сан қауымның талғамынан өтіп, халық мұрасына айнал- 

ған. Оны бүгінгі күні өткізіп жүрген айтыс ақындарының сөздерінен 

байқау  қиын  емес.  Мәселен,  республикалық ақындар  айтысының 

жүлдегері  торғайлық  Қонысбай  Әбілев  айтыс  елеңдерінде 

халықтың ауыз әдебиетінің мүраларын үтымды пайдалана біледі.

жүктеу/скачать 30,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: