Білім беру бағдарламасы: 6В07302 «Геодезия және картография»
жүктеу/скачать 2,7 Mb.
|
umkd geodeziyal k olsheulerdi metrologiyal k kamtamass z etu
- Бұл бет үшін навигация:
- Үлгілі жұмыс құралдар
- Жұмыс өлшеу құралдар
| Өлшеу құралдар
Өлшеу құралдар деп – бұл нормаланған метрологиялық қасиеттер бар өлшемдер кезінде қолданатын техникалық құралдарды айтады. Өлшеу үдірісіндегі өлшенетін шаманың дұрыс анықталуы өлшеу құралдар мен тура байланысты. Өлшеу құралдар санына өлшемдер, өлшеу аспаптар, өлшеу қондырғылар, өлшеу жүйелер және өлшеу қайта құрушылар кіреді, сондай-ақ оларға өзі бетімен жұмыс істей алмайтын өлшеу бұйымдар кіреді. Метрологиялық міндеті бойынша өлшеу құралдарын үлгілі және жұмыс деп бөледіі. Үлгілі жұмыс құралдар олар мен жұмыс өлшеу құралдарын, сонымен қатар аз дәлдігі мен үлгілі өлшеу құралдарын тексеруге арналған. Жоғары дәлдікті үлгілі өлшеу құралдардан жұмыс және аз дәлдігі мен үлгілі өлшеу құралдарына өлшем бірлігін беру үдірісі өлшеу құралдарын тексеру болып табылады, сондықтан барлық үлгілі өлшеу құралдар тексеру құралдар болып табылады. Жұмыс өлшеу құралдар адамның әр түрлі әрекетіне қажет шама мөлшерін өлшеуге арналған. Өлшеу құралдарын үлгілі және жұмыс өлшеу құралдарына бөлу мақсаты конструкцияда және дәлдікте емес, ал олардың міндетіне байланысты. Бір өлшеу құрал тәжірибелік өлшемдер үшін жұмыс өлшеу құрал ретінде, сондай-ақ үлгілі өлшеу құрал ретінде арналған болуы мүмкін, басқалай айтқанда, тексеру құрал ретінде, сондай-ақ градустауғада келеді. Тек аз ғана үлгілі өлшеу құралдар жұмыс өлшеу құралдардан конструкция және метрологиялық сипаттамасы бойынша айырмашылықтары бар. Бірақ-та өлшеу құралдардың барлығын үлгілі ретінде қолдану мақсатқа сай келе бермейді. Мысалы, үлгілі өлшеу құралдар үшін оның көрсеткіштің түзетілуінің көттігі маңызды емес, ал оның көрсеткіштің өндіруі мен тұрақтылығы маңызды болып келеді. Үлгілі өлшеу құралдарына аналогтық жұмыс өлшеу құралдарына қарағанда өндіру көрсеткішіне жоғары талаптары қойылады. Үлгілі өлшеу құралдарын тәжірибелік өлшемдеріне қолдануға тыим салынуы – метрологиялық маңызды талаптардың бірі болып келеді. Бірақ оның мәнін дұрыс емес бағалау немесе ережелерді ескермеу жиі кезедеседі. өлшеу құралдар қандай дәл болса да өлшем диапазонын кеңейтуге, өлшем дәлдігін жоғарлату, өлшем нәтижелерін қашықтыққа жіберу және өлшеу үдіріс кезінде техника кауіпсідігін қамтамасыз етуге қызмет етеді. Басқа өлшеу құралдарының метрологиялық қасиеттеріне әсер ететін шаманы өлшейтін құралдарды қолдану немесе тексеру кезде көмекші өлшеу құрал атауын алды, мысалы, термометр газдың температурасын өлшеу үшін осы газдың көлемдік шығының өлшеу үдірісінде жасалады. Өлшеу құралына берілген өлшеу жағдайын құру үшін қызмет ететін қондырғыларды (әр түрлі реттеуші қондырғылары, реостаттар, термостаттар, барокамерлар және т.с.с.) кіргізуге болмайды. ХХ ғ. (1967 ж.) париждік меридианнан дәл зерттеу жарияланған, сол зерттеу бойынша меридианның төртінші бөлігі 10 млн. 1954,4 метрге тең. Осыған қарағанда “Архив метр” меридиональдық метрден 0,2 мм қысқа болып келеді. 1889 ж. платиндік иридиялық қорытпадан 31 дана метр эталоны жасалған. №6 эталон 0°С температура кезінде “Архив метр” ұзындығына дәл келетін болып шықты. Атап айытқанда осы эталон данасы І өлшем мен салмақтың бас конференциясының шешімі бойынша халықаралық метр эталон болып бекітілді және Севре қаласында (Франция) сақталады. Қалған 30 данасы әр түрлі мемлекеттерге таратылып берілген. Ресей №28 және №11 эталондарды алды, бірақ №28 эталон мемлекеттік эталон ретінде қабылданды. ХХ ғ. басында метрді жарық толқынның ұзындығы мен анықталған +1,1•10~7 м-ге тең платиндік иридиялық метр эталонның қателігі, қанағатсыз болғандықтан, 1960 ж. салмақ пен шама бойынша ХІ бас конференциясында атомдардың сәулелену сызықтың толқын ұзыңдығына тұрақтылықты істеп шығарды. Осы криптондық метр эталонның негізі. Криптондық эталонның қателігі платиндік иридиялыққа қарағанда көпке кем, және 5 •10-9 шамасына тең. Бірақ-та қазір ғарыштық ғасыр және осы дәлдігі сәтсіз болып шықты, ал ғылыми жаңа жетістіктерге байланысты 1983 ж. салмақ пен шаманың XVII бас конференциясында метрдің жаңа анықтамасын қабылдады, ол тең болады вакуум жағдайда секунданың 1/299792458 бөлігінде жарықтың өтетін жолдың ұзындығы. Айта кету керек, осы конференциясында қазіргі замандағы ғылыммен жарық жылдамдығының мәнінің нақты анықтамасы да жарияланған. Масса бірлік эталонның да қызық тарихы да бар. “Архив килограмм” 1872 ж. масса эталон ретінде қабылданған, ол платиникалық цилиндрлік гиря ретінде болып келеді, оның биіктік пен диаметрі 39 мм-ге тең. Тәжірибелік қолдануға арналған прототиптері (екінші эталондары) платиндік иридиялық қорытпадан жасалынған. Килограмның халықаралық прототипті дәлдігі бойынша “Архив килограм” салмағына ең жоғары дәрежеде сәйкес келетін платиндік иридиялық гиряны қабылдады. Салмақ пен шаманың І бас конференциясында 42 дана килограм прототиптердің №12 және №26 ресейге жіберілген, бірақ №12 мемлекеттік масса эталон ретінде қабылданған. №26 прототипі екінші эталон ретінде қолдаланған. Салмақтың ұлттық (мемлекеттік) эталоны “Д.И.Менделеев атындағы ВНИИМ” –те (Санкт-Петербург қ.), ауа температурасы 20±3°С арасында, салыстырмалы дымқылы 65% болат сейфінде екі шын қақпақтың астында сақталады. 10 айында бір рет екі екінші эталондар біріктіріп отырады. Халықаралық эталон мен біріктірген кезде біздің салмақтың ұлттық эталоны 1,0000000877 кг мәнін алды. №12 прототиптен екінші эталондарға салмақ бірлік өлшемін беру үшін №1 және №2, дистанциялық басқаруы мен арнай тараздары дайындалған, №1 таразды "Рупрехт" фирмасы, №2 таразды “Д.И.Менделеев атындағы ВНИИМ” НПО дайындады. Килограмды көрсету қателігі 2 • 10-9 тең. Жүзден астам жыл килограмның прототипіне әр түрлі атом бөліктері (протон, электрон және т.с.с.) массаның фундаменттік физикалық тұрақты негізінде қазіргі заманға сәй эталонды табу әрекеттер болды. Бірақ қазіргі кездегі ғылыми техникалық үдіріс деңгейі қазіргі бар килограм массадан аз қателікпен эталонды осы күнге дейі таба алмады. Усынылатын әдебиеттер 1 Крылова Г.Д., Основы стандартизации, сертификации и метрологии. – М.: “Аудит”, 1999. – 462с. 2 Шишкин И.Ф., Теоретическая метрология. – М.: Изд-во стандартов, 1990. – 252с. 3 Сергеев А.Г., Латышев М.В., Сертификация. Учебное пособие. – Изд-во С32. М.: Логос, 2001. – 462с. 4 “Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы” Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 7 маусымдағы Заңы, Астана қ. СДЖ арналған бақылау тапсырмасы (2 тақырып, 6 дәріс) [5,8,9,14] (2 сағат) 1 Эталондарды халықаралық бірітіру нәтижесі 2 Тексеру әдістер 3 Эталондарды дамыту болашағы Халықаралық біріктіру кезінде анықталған масса эталонның ауытқуы оның тұрақтылығының жеткілікті дәрежеде екінің көрсетеді. 2.1-кестеде екі біріктірудің нәтижесін көрсетілген. 2.1-кесте – Масса эталондардың халықаралық біріктіруі нәтижесі
жүктеу/скачать 2,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||