Білім беру бағдарламасы мамандығЫ: 1302000 автоматтандыру және басқару (бейін бойынша) Біліктіліктер

19
КҚ 4.3 Ав
то
ма
тт
андыр
у ж
оба
ларын 
те
хник
алық – эк
оно
мик
алық негіз
де
у-
ді жүргіз
у, өндірістік бөлімшенің жұ
-
мысының тиімділігін баға
ла
у 
КМ 10 - «Ав
то
-
ма
тт
андыр
у ж
о-
ба
ларын 
енгіз
удің 
эк
оно
мик
алық 
тиімділігін е
сеп
-
теу
»
Кәсіпорынның 
инв
естициялық 
саяс
атының 
маз
мұны мен бағытын білу
.
Инв
естиция 
тиімділігіне, 
оның 
қаржыландыр
у 
көз
деріне ықпа
л ететін фак
тор
лар
ды білу
.
Те
хно
логиялық 
проце
стер
ді 
ав
то
ма
тт
андыр
у 
жоба
ларына 
те
хник
алық-эк
оно
мик
алық 
негіз
де
-
ме орында
уды үйрену
.
БҚ1- БҚ12
КҚ 4.4 Микропроце
ссор
лы басқар
у 
жүйелеріне қыз
мет көрс
ет
уде және 
пайда
лану
да к
омпью
тер
лік үлгіле
у 
және басқар
у әдістерін пайда
лану
.
КМ 1
1 - «Проце
-
стер мен жүйе
-
лер
ді мо
дельде
у»
Ретте
у 
ныс
андарының 
ма
тем
атик
алық 
сипа
тт
а-
масын а
лу әдістерін білу
.
Басқар
у 
жүйе
сінің 
парамет
рлік 
синте
зі 
әді
-
стерін, 
кері 
байланыс
пен 
басқар
у 
жүйе
сін 
та
л-
да
у мен синте
зінің мәнін түсіну
.
Сызықты 
ав
то
ма
тты 
ретте
у 
жүйелерінің 
тұрақтылығын 
ретте
у 
үдерісінің 
са
пасын 
баға
-
ла
у әдістерін білу
.
Проце
стер 
мен 
жүйелер
ді 
ес
епте
у 
және 
ретте
у 
үшін 
ко
мпью
тер
лік 
мо
дельде
у 
бағдар
лам
аларын 
білу
.
Ко
мпью
тер
лік 
мо
дельде
удің 
әдістерін 
тәжіриб
е-
де ретте
у жүйелерін дайында
уда қо
лдану
.
БҚ1- БҚ12

20
6 Білім беру бағдарламасының (модульдердің) мазмұны 
БЖМ.01  «Электртехникалық  материалдарды,  құралдарды  және 
жабдықтарды таңдау және пайдалану»
Мақсаты және міндеті
Аталған  модуль  білім  алушыларға  электротехникалық  материалдар, 
олардың қасиеттері мен қолданылуы туралы білім алуға мүмкіндік береді. 
Модульге кіріспе
Аталған модуль білім алушыларға өндірістік үдерістерді автоматтандыру 
барысында пайдаланылатын электротехникалық материалдардың құрылымын, 
жіктелуі  мен  қасиеттерін  түсіндіреді,  оларға  әр  түрлі  жұмыстар  түрлеріне 
қажетті материалдарды таңдауға мүмкіндік береді.
Модуль  құрылғылар  мен  автоматтандыру  құралдарын  монтаждау, 
пайдалану және жөндеуге қатысатын білім алушыларға қолданылады, әсіресе  
материалдар өндіріс үдерісінде пайдаланылуы тиісті қор түрінде жеткізілетін 
орындарда    қолданылады.  Модуль  оқушылар  бастапқыда  таныс  болмауы 
мүмкін материалдар қатарын да қамтиды.
Аталған  модуль  білім  алушыларға    электротехникалық  материалдарың 
құрылымын  анықтауға  және  сипаттауға,  олардың  электрлік,  магниттік, 
жылулық,  механикалық,  физикалық  және  химиялық  сипаттамаларын 
көрсетуге,  электротехникалық  материалдардың  қолдану  саласы  мен  алу 
әдістерін білуге, оларды қасиеттеріне сәйкес жіктеуге мүмкіндік береді.
Білім  алушылар  өздерінің  өткізгіш  материалдар  мен  диэлектриктердің 
физикалық және механикалық қасиеттері туралы түсініктерін, құрылымдық 
талаптар мен шығындарды материалды аталған қолдану бойынша дәл анықтау 
үшін пайдаланатын болады.
Барлық  материалдардың  белгілі  шектері  бар,  одан  тыс  жағдайда  олар 
өздеріне жүктелген талаптарға сәйкес келмеуі мүмкін. Істен шығудың жалпы 
режимдері көрсетіледі және сипатталады, бұл білім алушыларға болашақта 
өнім жетістігі немесе кемшілігі арасында таңдау барысында шешуші рөлді 
саналы таңдауды жүзеге асыруға жағдай жасайды. 
Өндірістік  оқыту  үдерісінде  құралдармен  жұмыс  дағдыларын  меңгеру, 
нормативтер мен нұсқауларға сәйкес жөндеу жұмыстарын орындауды үйрену 
қарастырылады. 
Оқыту нәтижелері
Аталған модульді аяқтағанда білім алушылардың міндеттері:
1.
 Электротехникалық материалдардың құрылымы мен жіктелуін білу.
2.Электротехникалық  материалдардың  құрылысын,  олардың  электрлік, 
магниттік, жылулық, механикалық және физикалық-химиялық сипаттамаларын 
білу.
3.  Сымдар,  шиналар  мен  кабельдердің  тағайындалуы  мен  қолдану  саласын 
білу,
4.Электрлік  материал  тану  саласындағы  білімін  қолданып  құралдарды 
жеңіл жөндеу жұмыстарын жүргізу.

21
Модуль мазмұны
1. Электротехникалық материалдардың құрылымы мен жіктелуін білу
Металдар  құрылымы:  молекулалық  тор;  түйіршіктелу;  кристаллдар, 
кристаллдардың өсуі; балқу, мысалы, атомға енген, қалып-күй диаграммасы 
мысалы, эвтектикалық, қатты ерітінді, жалғау; интерметалдық жалғаулар. 
Полимерлік материалдар құрылымы: мономерлер; полимерлер; полимерлі 
тізбектер,  мысалы,  сызықты,  тарамды,  көлденең  байланысты;  кристалдық; 
шынылану температурасы.
Керамика құрылымы: аморфты, кристаллдық; жалғасқан.
Композиттер құрылымы: дисперсті; талшықты; беттік.
Металдарды кристалдау: темірді, мысалы, көмірсутекті болат, құйылған 
шойын (сұр, ақ, тапталған, тапталған темір), тот баспайтын және ыстыққа 
тұрақты  болат  (аустенитті,  мартенситті,  ферритті);  түсті  металдар, 
мысалы,  алюминий,  мыс,  алтын,  қорғасын,    күміс,  титан,  мырыш; 
темірсіз  балқымалар,  мысалы,  алюминиймен  термиялық  өңделген  мыс 
–  тапталған  және  литийлі,  термиялық  өңделмеген  –  тапталған  және 
литийлі,  мыс  –  мырыш  (латунь),  мыс-қалайы  (қола),  никель  және  титан 
балқымасы, термопарлы балқымалар (хромель-копель, хромель-алюмель, 
платинородий-платина).
Металдарды жіктеу (синтетикалық); термопластты полимер материалдар, 
мысалы, акрилді, полиэтилен, поливинилхлорид (ПВХ), нейлон, полистирол; 
қатырылған  полимерлер,  мысалы,  фенолформальдегид,  эластомерлер; 
керамика,  мысалы,  шыны,  фарфор,  победит;  композиттер,  мысалы  беттік 
талшықты бекітілген (көміртекті талшық, шынымен армирленген пластмасса 
(ШАП)), цемент, дисперсиялық, армирленген ұнтақты; пьезокристалдар.
Бейметалларды жіктеу (табиғи): мысалы, ағаш, резина, алмаз.
2. Электротехникалық материалдардың құрылымын, олардың элек-
трлік,  магниттік,  жылулық,  механикалық  және  физикалық-химиялық 
сипаттамаларын білу
Металдардың  құрылысы  мен  қасиеттері;  меншікті  өткізгіштік;  меншікті 
кедергі; өткізгіштік; диэлектрлік тұрақты; қаттылық; беріктік; тапталу; пла-
стикалылық; икемділік; сынғыштық.
Физикалық қасиеттері: тығыздық, балқу температурасы.
Темір мен көміртек балқымалары қорытпалары, түсті металдар және олар-
дың  балқымалары  қорытпалары;    магнитті  материалдар;  магнитті  жұмсақ 
электротехникалық  материалдар,  өткізгіш  материалдар;  өткізгіш  материал-
дарды жіктеу: сымдар, шиналар, шоғырсымдар; шала өткізгіш материалдар: 
қасиеттері, қолдану саласы; электрлік оқшаулау материалдары; диэлектрик-
тер  физикасы;  физикалық-механикалық  сипаттамалары;  газ  тәрізді  диэлек-
триктер; полярлы материалдар; компаундар; резиналар; электр оқшаулаушы 
слюда; керамика, шыны; қабатты пластмассалар.
3. Сымдар, шиналар мен кабельдердің тағайындалуы мен қолдану са-
ласын білу
Термоэлектродты  орнату сымдарының автоматтандыру және бақылау жүй-

22
есіндегі қолданылуы және тағайындалуы. Мыс және алюминий талсымдар, 
арнайы балқымалар тарамдары қорытпа талсымдары (хромель-копель, хро-
мель-алюмель, термопарлы балқыма). Термоэлектродты және орнату сымда-
ры таңбалары.
Бақылау,  күш,  монтаждық  кабельдер,  басқару  кабельдері  және  олардың 
сипаттамалары мен металлургия және энергетиканы басқару жүйелеріндегі 
қолдану  саласы;  пайдалану  шарттарына  тәуелді  қорғаныштық  қабықшалар 
және арнайы жабындар.
Кабельдер тарамдары саны мен қимасын таңдау. Өнеркәсіпте шығарылатын 
сымдар  мен  кабельдер  таңбалары.  Шиналардың  тағайындалуы,  өндірісінде 
қолданылатын материалдар.
4. Электрлік материалтану бойынша білімін пайдаланып аспаптарға 
жеңіл жөндеу жұмыстарын жүргізуді білу
Материалдарды  өлшеу  құралдарын  –  сызғыш,  штангенциркуль,  деңгей, 
бұранда өлшегіш, шаблон және қысқышты пайдаланып слесарлық-механика-
лық өңдеу. 
Металды қол арамен кесу; металды тескіште, тақта мен таптағышта кесу; 
құбырларды құбыр игіштерде түзету және ию; саңылаулар тесу және тегістеу, 
бұранда кесу.
Құбырлардың ажыратылмайтын жалғануы – дәнекерлеу және пісіру, қолда-
нылатын материалдар, құралдар, жабдықтар мен құрылғылар.
Ажыратылатын бұрандалы және фланцтық жалғаулар. Төсеме материалда-
ры және оларды технологиялық орта параметрлері мен қасиеттері бойынша 
таңдау.
Құрал-жабдықтармен жұмыс жасау дағдыларын меңгеру.
Сымдарды қалайылау, электрлік монтаждық жалғауларды пісіру;  сымдар-
дың ұштарын бөлу, жалғау, тарамдау және тұйықтау.
Нұсқаулықтар мен нормативтер бойынша жөндеу жұмыстарын жүргізу әді-
стемесін меңгеру.
Алғашқы  өлшеу  түрлендіргіштерін  жөндеу;  қысым  және  қуатсыздану 
құралдарын жөндеу.
Слесарлық-механикалық және жөндеу жұмыстарын орындау барысындағы 
қауіпсіздік.
Оқыту нәтижелері және бағалау критерийлері
Осы модульді табысты аяқтаған-
нан кейінгі білім алушының оқы-
ту нәтижелері
Бағалау критерийі
Білім алушы міндеттері
ОН1 Электротехникалық материал-
дардың құрылымы мен жіктелуін 
біледі.
1.1 Электротехникалық матери-
алдарды тағайындалуы бойынша 
таңдай білу
1.2 Өткізгіш материалдарды жіктей 
білу 
1.3 Тәжірибелік жұмыстарға ар-
налған оқшаулағыштарды таңдау

23
ОН 2  Электротехникалық мате-
риалдардың құрылысын, олардың 
электрлік, магниттік жылулық, меха-
никалық және физикалық-химиялық 
сипаттамаларын біледі
2.1Өндіріс  талаптарына  сәйкес 
электротехникалық  материалдарды 
таңдау
ОН3  Сымдар,  шиналар  мен  кабель-
дердің тағайындалуын және қолдану 
саласын біледі
3.1 Сымдар мен кабельдердің таңба-
лануын  ажырата алады;
3.2 Төсеме талаптарына сәйкес 
сымдар мен кабельдердің таңбала-
рын таңдау
3.3 Максималды тоқ жүктемесі бой-
ынша сымдар мен кабельдердің тал-
сымдарын таңдау
ОН 4 Электрлік материалтану бой-
ынша білімдерін пайдаланып, құрал-
дарды жеңіл жөндеу жұмыстарын 
жүргізу.
1.1  Құралдар мен және жабдықтар-
мен жұмыс жасау дағдыларын мең-
гереді
1.2  Жөнделетін аспаптардың ақау-
лықтары себептерін анықтайды
1.3  Нұсқау және нормативтер бой-
ынша жөндеу жұмыстарын жүргізу 
әдістемесін меңгереді.
БЖМ.02  «Автоматтандырудың типтік сұлбаларын оқу және құру»
Мақсаты және міндеті
Аталған  модуль  білім алушыларға автоматтандырудың типтік сұлбаларын 
түсіну мен орындауға, әр түрлі бөлшектер, түйіндер мен тізбектердің техни-
калық  сызбасын  дайындауға,  сызбалардың  алуан  техникаларын  қолдануға, 
компьютерде сызба дайындау техникасын  қолдануға мүмкіндік береді. 
Модульге кіріспе
  Аталған модуль білім алушыларға қарапайым автоматты бақылау және 
реттеу жүйесін құрастыру процестерді түсіндіреді. 
  Технологиялық процестерді автоматтандыру жүйелерін жобалау бары-
сында жобалық ұйымдар  өнеркәсіптік сәйкес саласындағы кәсіпорынның жо-
балаудағы негізгі техникалық бағыттарын, ғылым мен техниканың дамуына 
байланысты  басқару жүйелері мен автоматтандыру құралдарын жасау прин-
циптерін,  технологиялық  процестерді  автоматтандыру  саласындағы  озық 
өнеркәсіптік тәжірибені, белгілі тәртіппен бекітілген технологиялық проце-
стерді  автоматтандыру  жүйелерін  жобалау  бойынша  қолданыстағы  норма-
тивті құжаттарды, санитарлық, электротехникалық, өртке қарсы және басқа 
да талаптарды  басшылыққа алады. 
  Жобалық  материалдар  (сызбалар,  түсіндірме  жазба,  смета  және  т.б.) 
минималды қажетті көлемде болуы керек және уақытша қиындық тудырмауы 
үшін анық құрастырылуы тиіс.

24
  Сызбалар мен сұлбалардың халықаралық стандарттар мен келісімдерге 
сәйкес орындалуының маңызы зор. Бұл талдап түсіндіру барысында автомат-
тандыру жүйелерінің жұмысындағы ақаулықтарға алып келуі мүмкін қателік-
тердің алдын алады.
  Графиктік  әдістерді  техникалық  өнімдер  туралы  ақпарат  беру  үшін 
пайдалануға болатынын түсіну техникалық салада мансаптық өсуді жоспар-
лайтын тұлғалар үшін аса маңызды болып табылады. Аталған модуль техни-
калық сызбалар ұстанымдарымен және оларды пайдаланумен, қолмен сызу 
техникасы және автоматтандырылған жобалау жүйелерімен (АЖЖ) таны-
стырады.
  Білім алушылар қарапайым техникалық бұйымдарды үш өлшемді су-
реттер  салуға  мүмкіндік  беретін  графиктік  әдістерді  қолданып  қолмен  са-
луды үйренуден бастайды.  Бекіткіш құралдар секілді стандартты құрамда-
уыштар басқа тұтас және қуыс элементтермен бірге салынады. Одан кейін 
білім алушылар қазақстандық стандарттарға сәйкес келетін сызудың ресми 
техникасымен танысады және бұл тәжірибеге кіріспе болып табылады. Білім 
алушылардың құрамдауыштардың жеке бөліктері мен қарапайым техникалық 
тораптарды салуына байланысты тізбекті стиль қолданылатын болады. 
  Техникалық сызу принциптерін үйрене отырып, оқушылар екі өлшемді 
АЖЖ (2D) жүйесін сызба дайындау үшін қолдану арқылы әрі қарай дамиды 
және бұл жағдайда негізгі баптаулар, сызбалар мен редакциялау командала-
рын пайдаланады. 
  Құрылымдық сызбаларды құрастыру барысында білім алушылар авто-
маттандыру жүйелерінің бағыныш сатысы мен ұстанымдарын түсіне алады.
  Принципиалдық  сызбалар  жүйесінің  жұмыс  ұстанымын  түсіну  үшін 
қажет, олар өндірісте реттеу жұмыстары мен пайдалану барысында қажет бо-
лады. 
  Типтік  құрылымдардың  сызбалары  құрылғылар  мен  автоматтанды-
ру  құралдарын  орнатуға  арналған  тораптар  мен  бұйымдардың  құрылымын 
анықтайды және осы тораптардың сериялы өндірісінде жұмыс құжаттамасын 
әзірлеу үшін негіз болады.
  Кешенді түрде модуль білім алушылардың техникалық сызбалар дай-
ындау қабілеттерін дамытып, оларға қолмен және компьютермен техникалық 
сызба дайындау әдістерін салыстыруға мүмкіндік береді. 
Оқыту нәтижелері
Аталған модульді аяқтағанда білім алушылардың міндеттері:
1.  Автоматтандыру  сызбаларын  тағайындалуы  мен  қорек  типі  бойынша 
жіктелуін білу.
2. Функционалдық автоматтандыру сызбалары мен принципиалдық элек-
трлік сызбалардың элементтерін белгілеуге қолданыстағы МЕМСТ білу және 
қолдану.
3. Функционалдық автоматтандыру сызбалары мен принципиалдық элек-
трлік сызбалар элементтерінің шартты-графиктік және әріп таңбаларын құру.
4. Автоматтандыру сұлбаларын құрастыру барысында ақпараттық-комму-
никациялық технологияларды білу және қолдану.

25
Модуль мазмұны
1. 
Автоматтандыру сұлбаларын тағайындалуы мен қорек типі бой-
ынша жіктелуін білу
Автоматтандырудың құрылымдық сызбалары – бір деңгейлі және көп дең-
гейлі, орталықтандырылған және орталықтандырылмаған. Құрылымдық сыз-
балардың тағайындалуы,  орындау және ресімдеу ережелері. Функционалдық 
автоматтандыру құралдары: технологиялық жабдықтардың шартты белгілері; 
коммуникациялар, басқару органдары, технологиялық құрылғы мен автомат-
тандыру құралдары арасындағы байланыс және жеке қызмет блоктары мен 
автоматика элементтері арасындағы байланыс.
Қорек  типі  бойынша  ұстанымдық  сызбалар  –  электрлік,  пневматикалық, 
гидравликалық. Технологиялық параметрлерді бақылау, басқару және реттеу 
бойынша принципиалдық сызбалар
. 
2. Функционалдық автоматтандыру сұлбалары мен принципиалдық 
электрлік сызбалардың элементтерін белгілеуге қолданыстағы МЕМСТ 
білу және қолдану
Технологиялық жабдықтар мен құбыр жүйелерін белгілеуге қолданыстағы 
стандарт талаптары. Сұйықтықтар мен газдарға арналған құбырлардың сан-
дық шартты белгіленуі. Ұстанымдық электрлік сызбаларды  орындау ере-
желері. Негізгі ұғымдар: сызба элементтері, құрылғы, функционалдық топ, 
функционалдық тізбек, өзара байланыс желісі. Принципиалдық сызбаларды 
әзірлеуге қойылатын талаптар: тиімділік, қарапайымдылық және үнемділік, 
апатты режимдегі сызба әрекеттерінің айқын болуы және жедел жұмысқа 
қолайлылығы. Сызбалар элементтерінің шартты графиктік және әріптік-сан-
дық таңбалары. Электрлік сызбалардағы тізбекті белгілеу жүйелері.
3.  Функционалдық  автоматтандыру  сұлбаларын  мен  ұстанымдық 
электрлік сызбалардың элементтерін белгілеу үшін шартты-графиктік 
және әріп таңбаларын құрастыру
МЕМСТ  21.208-2013  мемлекетаралық  стандарты  бойынша  аспаптар  мен 
автоматтандыру  құралдарының  шартты  графиктік  белгілері.  Өлшенетін  ша-
малардың және құралдардың функционалдық белгілерінің негізгі таңбалары. 
Сұлбадағы  аспаптар  мен  автоматтандыру  құралдарының  шартты  белгілерін 
құрастыру ережелері. Шартты белгілер өлшемдері – негізгі және рұқсат етілген 
(аспап, аппарат, сандық техниканың функционалдық блогы, атқару механизмі).
4.Автоматтандыру  сұлбаларын  құрастыру  барысында  ақпарат-
тық-коммуникациялық технологияларды білу және қолдану
Үлгі дайындау: стандартты сызба парағы, мысалы, шекара, мөртаңба, ком-
пания логотипі; файлда сақтау.
АЖЖ  жүйелері:  компьютерлік  жүйелер,  мысалы,  дербес  компьютер, 
желілер;  шығару  құрылғылары,  мысалы,  принтер,  плоттер;  сақтау,  мысалы 
сервер, қатқыл диск, CD, флешка; 2D АЖЖ бағдарламалар жинақтары: мыса-
лы: AutoCAD, КОМПАС және т.б.
Техникалық сызбалар дайындау: баптау командалары, мысалы, өлшеу, тор, 

26
сурет, қабат, сызу топтары, мысалы, координата жазбасы, сызық, ирек, шең-
бер, сурет, көпбұрыштар, штрихтау, мәтін, өлшем; редакциялау командалары, 
мысалы, көшіру, қозғау, өшіру, айналдыру, сурет, балансирлеу жағдайы, үл-
кейту, диагоналдық тіркестіру, дөңгелету.
Техникалық  сызбалары  сақтау  және  ұсыну:  жұмысты  электронды  файл 
түрінде сақтау, мысалы, қатқыл диск, сервер, флешка, CD; қағаз көшірмелерін 
жасау, мысалы, басып шығару, жобалау, өлшемі бойынша масштабтау.
Бақылау, басқару, реттеу, дабылдама және тосқауылдау бойынша функцио-
налдық сызбалардың және принципиалдық сызбалардың қарапайым түрлерін 
дайындау. 
Нормативті құжаттар талаптарына сәйкес автоматтандыру сызбаларын ресімдеу.
Оқыту нәтижелері және бағалау критерийлері

жүктеу/скачать 2,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: