Білім және ғылым министрлігі

Білім және ғылым министрлігі

Маңғыстау энергетикалық колледжі

Сарсен Р.Н

Электротехниканың теориялық негіздері

1302000- «Автоматтандыру және басқару » мамандығы бойынша күндізгі оқу формасының 2- курс студенттеріне зертханалық жұмыстарды орындауға арналған әдістемелік нұсқаулық.

Ақтау, 2016 ж
Сарсен Р.Н. Электротехниканың теориялық негіздері. Зертханалық жұмыстар орындауға арналған әдістемелік нұсқаулық. Ақтау, 2016 ж. 40 с

Бұл әдістемелік нұсқаулық 1302000- «Автоматтандыру және басқару » мамандығы бойынша күндізгі оқу формасының 2- курс студенттеріне зертханалық жұмыстарды орындауға арналған. Нұсқаулықта жұмыс бағдарламасында 40 сағат көлемінде берілген, зертханалық жұмыстарға арналған жұмыстың нөмірі, жұмыстың атауы, жұмыстың мақсаты, қысқаша теориялық мәліметтер, сызбалар мен суреттер, кестелер, жұмыс істеу әдістері, орындау тәртіптері, өз білімдерін тексеру үшін қорытынды сұрақтар, керекті аспаптар мен жабдықтар, нәтижелердің тәжірибелі тексерілуі.

Маңғыстау энергетикалық колледжі, 2016 ж


КІРІСПЕ

Зертханалық жұмысқа дайындық.

Зертханалық жұмысқа ойлы көзбен қарау, оқушыларға дұрыс қорытынды жасауға , нәтижелерді тәжірибелі тексеруге,кейбір қиын емес есептеулерді өзбетінше шешуге үйрену.

Келесі зертханалық жұмысқа тапсырманы, оның орындалуына бірнеше күн қалғанда беріледі. Себебі, жұмыстың нақты да дәл орындалуы және оқушылардың жұмысқа дайындалуы үшін:

1. 
   Кітаптағы өтілген немесе жазылған теориялық конспектті қайталау.
   
2. 
   Зертханалық жұмыс пен танысу. Арнайы жұмыс дәптеріне жұмыстының аты мен нөмірін жазу, аспаптар мен есептеу нәтижелерін жазу үшін кестелер сызу,графикалық тұрғызулар қажет болған жағдайда, миллиметрлік қағаздар дайындау қажет.
   
3. 
   Жұмыстың мақсатын біліп, өзіне берілген тапсырманы нақты түсініп, оған жету мақсатын біліп және тексеру нәтижелерін табу керек.
   
4. 
   Егер тапсырмада қажет етілсе, үйде алдын-ала есептеу қажет.
   
5. 
   Қорытынды сұрақтарға жазбаша немесе ауызша жауап беру.
   

Электр тізбегін жинамас бұрын, керекті құралдар мен аспаптарды таңдап алу қажет. Әрбір зертханалық жұмыста тәжірибенің орындалу тәртібі мен керек аспаптар көрсетілген. Аспаптарды жинау кезінде олардың типін, номинал мәнін, дәлдік класын ескеру қажет.

Әрбір аспап, ең жақсы аспаптарда да, өлшеу қателігі болатынын ескеру керек. Дәлдік дәрежесіне сәйкес, аспаптарды 8 классқа бөлуге болады: 0,05; 0,1; 0,2; 0,5; 1; 1,5; 2,5; 4, ең дәлдік аспап 0,05 класты болады. Қаншалықты қателік төмен болса, өлшенетін шама, аспаптың номинал мәніне соншалықты жақын болады. Сондықтан, өлшеу кезінде бағыттама сызығы, шкаланың екінші жартысында, орналасса, онда жоғарыдағыдай аспаптарды қолдануға болады.

Өлшеуіш аспаптарды тізбекке қосқан кезде, ток күші, кейбір кернеу, қуат және т.б. жиі өзгеруіне әкеліп соқтырады. Бұл, мысалы амперметрде ішкі кедергінің аз болуында, ал вольтметрде кедергінің көп болуы мен түсіндіріледі. Ондай аспаптарды қосу, кейбір кезде әрбір тармақ бойымен керену түсуі шамасына және қуат шамасына таралған ток пен айтылады. Бір типті аспапиар бірдей кедергілі болады, сол себептен оларды тізбекте қолдану тиімді. Өлшемдердің дәл де нақты болуы үшін, аспап кедергілерін ескеру керек және өлшенген шамаларға өзгертулер енгізу қажет. Бұл жағдайда көбіне нақты, ауыспалы аспаптар – шкалада ішкі кедергісі көрсетілген немесе қозғалмалы жүйеде толық токтың ығысуы болады, ал кейде аспаптағы кернеу түсуі, наминалды ток күшіне тең болады. Магнито элетрлік жүйелі аспапиарды, тек қана тұрақты токты өлшеуді қолданады, элетромагнитті, элетрдинамикалық, элетронды жүйелер тұрақты да өалай жұмыс істейтін болса, айнымалы токта да солай жұмыс істейді.

Ең алдымен өлшемдерді өлшеу үшін, аспаптардың бөлгіш бағасын білу керек, ол екі тәсілмен есептеледі:

Бірінші тәсіл . (ең қарапайым) Өлшену шамаларын көрсететін аспап шкаласында сандар болған жағдайда қолданылады. Бұл жағдайда, бөлінуден екі жақын орналас таңбаланған мәндердің айырымы бөліну санына қатынасы олардың арасында белгілі шаманы береді.

C = _

Мысалы, элетромагнитті жүйелі амперметр таңбаланған бөліктерден тұрады.: 0,1,2,3,4,5,А. 3 және 4 белгілерінің арасы 4 сызыққа бөлінген, яғни 5 бөлінгіш, сол кезде бір бөлінгіштің құны.

1 және 2белгілерінің арасы 1 сызыққа бөлінген болса , онда 2 бөлінгіш болады, сол кезде бөлінгіш құны.

Мысалы, екінші элктромагнитті жертені вольтметр 150 бөлінгіш және кернеу өлшеу шегі 150 және 300 В болады. Бұл жағдайда 150 В шекті бөлінгіш құны

Көпшекті ваттметрлермен жұмыс қиындау болады. Тұтынушулар қуаты тына формула мен анықталады.

Ваттметрдің бөлгіш құны – кернеу және ток күшінің шегі, бөлінгіш санының қатынасына тең:

Мысалы, электродинамикалық жүйелі ваттметр шегінің ток бойынша өлшемі I_H=2,5-5А, ал кернеу бойынша U_H=75-150-300В және бөліну саны N=150. Үлкен шекті аспап жұмысының бөліну құны

Ваттметр дұрыс жалғанбаса, оның бағыттама сызығы нөлдік белгіден солға бұрылуы мүмкін. Одан арылу үшін, тізбектің жинаған кезде кеткен қателікті жөндеу үшін немесе ваттметрде арнай көрсетілген ( ауыстырып­­ қосқыштың полярлығын) және ауыстырып қысқыш шегімен жиі орналасқан (­­_______) “алу” орнына қою керек. Электр шамаларыныңтез өзгеретін қисық жазуларын өлшеу үшін электронды осциллографты қолданылады.

Өндірістік тәжірибедегі сияқты, оқу тәжірибесінде де қолданылатын өлшеуіш аспаптарды отчетқа жазу керек. Олардың атын, номиналдышамасын, типін, жиілігін дәлдік класы, жұмыс істеу принципін (жүйе), қондыру тәсілін дәл осы зауыт көмірін жазу керек. Ол, егер де тәжірибені дәл осы аспаптар мен өайталаған жағдайда, шыққан нәтижелердің дұрыстығын тексеру үшін қажет.

Дәл осы сияқты аспаптардың техникалық сипаттамасын тексеруге қажет: кедергі және реостаттың жіберілетін ток күшін, номиналды қуат және электршамының кернеуі, электрқозғалтқышының паспортты анықтамасы және т.б.

1. 
   кестедегі көрсетілген шамалар отчет толтырудың мысалы болып табылады.
   
2. 
   кестеде көрсетілген графикалық көрсеткіштері, кейбір жиі кездесетін элементтер (ГОСТ 2.721-74 және ГОСТ 2.728-74 және ГОСТ 2.755-74).
   

Электр тізбегін жинау.

Құралдар мен аспаптарды, құрылымдық сұлбада қалай көрсетілсе, дәл сонымен сәйкес келетіндей етіп қою керек. Есте сақтауға оңай болуы үшін, әрбір құралдың қасында бекітілген белгісі бар, өлшенген шамасы көрсетілген арнайы тілікшеде жасаймыз. Индуктивті орауыштың, трансформатордың, электрқозғалтқыштарының тагнитті өрісі дәлдік өлшеулерге қатысы болмаса, өлшешіу аспаптарды өріс көзінен алысқа орналастырамыз.

Тізбекті жалғыз адам жинау қажет, ал бригаданың қалған мүшелері оны қадағалап, керек сымдарды алып беріп , ұсақ жүктемелерді орындайды.

Негізгі күшті тізбекке бір түсті сырдарды қолданамыз. (ваттметрді және ваттметрдің параллель орамаларын – келесіне қосу керек). Сымның түсін, басқа әдіспен жасауға болады, бірақ таңдап алынған жүйе –нақты, тез, жеңіл және қателіксіз тізбекті жинау керек. Ережеге сүйенсек, әрқашан тізбекке қосқан кезде қандай да бір элементтің кірісін оның сол (жоғарғы) клеммасы десек, онда шығысын оң (төменгі) деп есептеуміз. Бұл ереже кқп жағдайда қателікті азайтады және тізбекті тексеруді қысқартады.

Сонымен, қорек көзінің оң клеммасынан бастаймыз, бір элементті екінші элементті бір-біріне кезекпен электр тоғының жолын салып және көздің сол клеммасына келетіндей етіп жалғаймыз. Тұрақты ток көзінің оң қыспағын, магнито электрлік және электронды жүйелі аспапта көрсетілген оң қыспаққа жалғау керек. Ең бірінші тек қана басты, күшті бөлігін, содан кейін параллель тармақтарды; (егер олар сұбада болса) жалғаймыз. Әлсіз нүктелі вольтметрдің тармақтарын, вольтметрдің параллель орамаларын, осциллографты және т.б. соңынан жинаймыз.

Тізбекте қателіктердің болуы кей кездерде қайғылы оқиғаларға да әкеліп соқтырады, сол себептен, жинаған тізбекті мұғалімге көрсету керек.

Электр қондырғыларын құру ережелеріне сәйкес, жоғары қауіпсіз орындарда ток соғу, теориялық электротехника зертханасына жатады; 42В дейінгі кернеу қауіпсіз саналады. Адам денесінің кедергісі негізінен, тері кедергісі болып саналады және ол 200 – 500 Ом тең болады. Ылғалды немесе жарақатталған тері кедергіні 600 – 800 Ом дейін төмендетеді; денсаулықтың жалпы жағдайы және нерв жүйесі де, үлкен рөл атқарады. Сол себептен, адамға көрсетілген, жақсы жағдайда тұрған кернеуде, 0,1 – 0,3мА ток өтеді. 50мА ток күші жарақат тудыруы мүмкін, ал 100мА - өлім қаупіне де жеткізеді. 50мА төмен ток күші де, қол терісін күйдіруі және токөтер бөлігі жұмылып қалуы және ол кезде қолды ашу мүмкін болмайды да, ток денеге өтуі мүмкін екенін ескеру қажет.

Кейбір зертханалық жұмыстарда 127В немесе 220В кернеу қолданылуы мүмкін, сондықтан, негізінен сақтық шараларын сақтау қажет.

Қауіпсіздік техникасының негізгі ережелері төменгідей болмақ.

1. Тізбекті жинамас бұрын, ажыратқыштың сөніа түрғанын тексеру керек.

2. Жөнделмеген клеммалар бар аспаптар мен бүлінген оқшауламалы сымдармен, бүлінген реостаттар мен, шам қысқыштары мен және тунеблерлермен қолдануға болмайды.

3. Конденсаторды жалғамас бұрын, анық қасқыштарын өткізгішпен жауып, шамамен разнедтау қажет.

4. Жиналған тізбекті оқытушы тексеруі тиіс және оның рұқсатымен тізбекті қосуға болады.

5. Тізбекті қоспас бұрын, ешкім оның жамаңаш токөтпе бөлігіне тиіспеуін қадағалау керек.

6. Барлық керек ауыстырып қосу үшін, тек сөндірілген кернеуде істеу қажет. Тізбектегі әрбір өзгеруден мұғалім хабардар болуы тиіс.

7. Зертханалықтың басты таратылу қалқанында қандай да бір ауыстыруларды оқушылардың өз бетінше жұмы істеулеріне рұқмат етілмейді.

8. Электроқозғалтқыштарымен жұмыс істеген кезде, әрқашан, шаш, киімнің бөлігі, айналмалы бөлікке түсіп кетпеуін қадағалау қажет.

9. Егер жұмыс кезінде қандай бір ақау байқалса, нәтижесінде түтін шыққан болса, спецификалық иіс немесе өткізгіштер қыйсайып кетсе, онда тезірек кернеуді сөндіріп, мұғалімге айту керек.

10. Егер кім де-кім кернеу астына түссе, және оның токөтпе бөлігінен өзі шыға алмаса, онда оны ысыруға тырыспаңыз – онда өзіңіз токқа түсуіңіз мүмкін. Тезірек кернеуді сөндіріңіз. Болған жағдайды мұғалімге ескертіңіз

11. Оқушыларды зертханалық жұмысқа – осы ережелермен танысқан жағдайда рұқсат етіледі, және ол арнайы журналда тіркелуі қажет.

Зертханалық жұмысқа дайындық.

Зертханалық жұмысқа ойлы көзбен қарау, оқушыларға дұрыс қорытынды жасауға , нәтижелерді тәжірибелі тексеруге,кейбір қиын емес есептеулерді өзбетінше шешуге үйрену.

Келесі зертханалық жұмысқа тапсырманы, оның орындалуына бірнеше күн қалғанда беріледі. Себебі, жұмыстың нақты да дәл орындалуы және оқушылардың жұмысқа дайындалуы үшін:

6. 
   Кітаптағы өтілген немесе жазылған теориялық конспектті қайталау.
   
7. 
   Зертханалық жұмыс пен танысу. Арнайы жұмыс дәптеріне жұмыстының аты мен нөмірін жазу, аспаптар мен есептеу нәтижелерін жазу үшін кестелер сызу,графикалық тұрғызулар қажет болған жағдайда, миллиметрлік қағаздар дайындау қажет.
   
8. 
   Жұмыстың мақсатын біліп, өзіне берілген тапсырманы нақты түсініп, оған жету мақсатын біліп және тексеру нәтижелерін табу керек.
   
9. 
   Егер тапсырмада қажет етілсе, үйде алдын-ала есептеу қажет.
   
10. 
    Қорытынды сұрақтарға жазбаша немесе ауызша жауап беру.
    

Электр өлшеуіш аспаптар және құралдармен танысу.

Электр тізбегін жинамас бұрын, керекті құралдар мен аспаптарды таңдап алу қажет. Әрбір зертханалық жұмыста тәжірибенің орындалу тәртібі мен керек аспаптар көрсетілген. Аспаптарды жинау кезінде олардың типін, номинал мәнін, дәлдік класын ескеру қажет.

Әрбір аспап, ең жақсы аспаптарда да, өлшеу қателігі болатынын ескеру керек. Дәлдік дәрежесіне сәйкес, аспаптарды 8 классқа бөлуге болады: 0,05; 0,1; 0,2; 0,5; 1; 1,5; 2,5; 4, ең дәлдік аспап 0,05 класты болады. Қаншалықты қателік төмен болса, өлшенетін шама, аспаптың номинал мәніне соншалықты жақын болады. Сондықтан, өлшеу кезінде бағыттама сызығы, шкаланың екінші жартысында, орналасса, онда жоғарыдағыдай аспаптарды қолдануға болады.

Өлшеуіш аспаптарды тізбекке қосқан кезде, ток күші, кейбір кернеу, қуат және т.б. жиі өзгеруіне әкеліп соқтырады. Бұл, мысалы амперметрде ішкі кедергінің аз болуында, ал вольтметрде кедергінің көп болуы мен түсіндіріледі. Ондай аспаптарды қосу, кейбір кезде әрбір тармақ бойымен керену түсуі шамасына және қуат шамасына таралған ток пен айтылады. Бір типті аспапиар бірдей кедергілі болады, сол себептен оларды тізбекте қолдану тиімді. Өлшемдердің дәл де нақты болуы үшін, аспап кедергілерін ескеру керек және өлшенген шамаларға өзгертулер енгізу қажет. Бұл жағдайда көбіне нақты, ауыспалы аспаптар – шкалада ішкі кедергісі көрсетілген немесе қозғалмалы жүйеде толық токтың ығысуы болады, ал кейде аспаптағы кернеу түсуі, наминалды ток күшіне тең болады. Магнито элетрлік жүйелі аспапиарды, тек қана тұрақты токты өлшеуді қолданады, элетромагнитті, элетрдинамикалық, элетронды жүйелер тұрақты да өалай жұмыс істейтін болса, айнымалы токта да солай жұмыс істейді.

Ең алдымен өлшемдерді өлшеу үшін, аспаптардың бөлгіш бағасын білу керек, ол екі тәсілмен есептеледі:

C = _

Мысалы, элетромагнитті жүйелі амперметр таңбаланған бөліктерден тұрады.: 0,1,2,3,4,5,А. 3 және 4 белгілерінің арасы 4 сызыққа бөлінген, яғни 5 бөлінгіш, сол кезде бір бөлінгіштің құны.
_

1 және 2белгілерінің арасы 1 сызыққа бөлінген болса , онда 2 бөлінгіш болады, сол кезде бөлінгіш құны.

Мысалы, екінші элктромагнитті жертені вольтметр 150 бөлінгіш және кернеу өлшеу шегі 150 және 300 В болады. Бұл жағдайда 150 В шекті бөлінгіш құны

Көпшекті ваттметрлермен жұмыс қиындау болады. Тұтынушулар қуаты тына формула мен анықталады.

Яғни, ваттметр тұтынушылар кернеуі және оның ток күшін шектеп отырады. Осыған байланысты ваттметрдің өлшеуіш механизмі екі орамадан тұрады: токты (тізбектелген) және кернеу орамасы (параллельді). 1.1 суретте жалғану сұлбасы, ал 1.2суретте ваттметрдің қысылуының құрылымдық сұлбасы көрсетілген. Өзара өткізгіш пен жалғанған және торапқа қосылған генератор қыспақтары жұлдызшамен белгіленген. Аспап – ток бойынша, екі шекте есептелген, екі және кернеу бойынша шекті, арнайы ауыстырыпқысқыш қызмет етеді.

Ваттметрдің бөлгіш құны – кернеу және ток күшінің шегі, бөлінгіш санының қатынасына тең:

_.

Мысалы, электродинамикалық жүйелі ваттметр шегінің ток бойынша өлшемі I_H=2,5-5А, ал кернеу бойынша U_H=75-150-300В және бөліну саны N=150. Үлкен шекті аспап жұмысының бөліну құны

Ваттметр дұрыс жалғанбаса, оның бағыттама сызығы нөлдік белгіден солға бұрылуы мүмкін. Одан арылу үшін, тізбектің жинаған кезде кеткен қателікті жөндеу үшін немесе ваттметрде арнай көрсетілген ( ауыстырып­­ қосқыштың полярлығын) және ауыстырып қысқыш шегімен жиі орналасқан (­­-) “алу” орнына қою керек. Электр шамаларыныңтез өзгеретін қисық жазуларын өлшеу үшін электронды осциллографты қолданылады.

Өндірістік тәжірибедегі сияқты, оқу тәжірибесінде де қолданылатын өлшеуіш аспаптарды отчетқа жазу керек. Олардың атын, номиналдышамасын, типін, жиілігін дәлдік класы, жұмыс істеу принципін (жүйе), қондыру тәсілін дәл осы зауыт көмірін жазу керек. Ол, егер де тәжірибені дәл осы аспаптар мен өайталаған жағдайда, шыққан нәтижелердің дұрыстығын тексеру үшін қажет.

Дәл осы сияқты аспаптардың техникалық сипаттамасын тексеруге қажет: кедергі және реостаттың жіберілетін ток күшін, номиналды қуат және электршамының кернеуі, электрқозғалтқышының паспортты анықтамасы және т.б.

3. 
   кестедегі көрсетілген шамалар отчет толтырудың мысалы болып табылады.
   
4. 
   кестеде көрсетілген графикалық көрсеткіштері, кейбір жиі кездесетін элементтер (ГОСТ 2.721-74 және ГОСТ 2.728-74 және ГОСТ 2.755-74).
   

Электр тізбегін жинау.

Құралдар мен аспаптарды, құрылымдық сұлбада қалай көрсетілсе, дәл сонымен сәйкес келетіндей етіп қою керек. Есте сақтауға оңай болуы үшін, әрбір құралдың қасында бекітілген белгісі бар, өлшенген шамасы көрсетілген арнайы тілікшеде жасаймыз. Индуктивті орауыштың, трансформатордың, электрқозғалтқыштарының тагнитті өрісі дәлдік өлшеулерге қатысы болмаса, өлшешіу аспаптарды өріс көзінен алысқа орналастырамыз.

Тізбекті жалғыз адам жинау қажет, ал бригаданың қалған мүшелері оны қадағалап, керек сымдарды алып беріп , ұсақ жүктемелерді орындайды.

Негізгі күшті тізбекке бір түсті сырдарды қолданамыз. (ваттметрді және ваттметрдің параллель орамаларын – келесіне қосу керек). Сымның түсін, басқа әдіспен жасауға болады, бірақ таңдап алынған жүйе –нақты, тез, жеңіл және қателіксіз тізбекті жинау керек. Ережеге сүйенсек, әрқашан тізбекке қосқан кезде қандай да бір элементтің кірісін оның сол (жоғарғы) клеммасы десек, онда шығысын оң (төменгі) деп есептеуміз. Бұл ереже кқп жағдайда қателікті азайтады және тізбекті тексеруді қысқартады.

Сонымен, қорек көзінің оң клеммасынан бастаймыз, бір элементті екінші элементті бір-біріне кезекпен электр тоғының жолын салып және көздің сол клеммасына келетіндей етіп жалғаймыз. Тұрақты ток көзінің оң қыспағын, магнито электрлік және электронды жүйелі аспапта көрсетілген оң қыспаққа жалғау керек. Ең бірінші тек қана басты, күшті бөлігін, содан кейін параллель тармақтарды; (егер олар сұбада болса) жалғаймыз. Әлсіз нүктелі вольтметрдің тармақтарын, вольтметрдің параллель орамаларын, осциллографты және т.б. соңынан жинаймыз.

Тізбекте қателіктердің болуы кей кездерде қайғылы оқиғаларға да әкеліп соқтырады, сол себептен, жинаған тізбекті мұғалімге көрсету керек.

Электр қондырғыларын құру ережелеріне сәйкес, жоғары қауіпсіз орындарда ток соғу, теориялық электротехника зертханасына жатады; 42В дейінгі кернеу қауіпсіз саналады. Адам денесінің кедергісі негізінен, тері кедергісі болып саналады және ол 200 – 500 Ом тең болады. Ылғалды немесе жарақатталған тері кедергіні 600 – 800 Ом дейін төмендетеді; денсаулықтың жалпы жағдайы және нерв жүйесі де, үлкен рөл атқарады. Сол себептен, адамға көрсетілген, жақсы жағдайда тұрған кернеуде, 0,1 – 0,3мА ток өтеді. 50мА ток күші жарақат тудыруы мүмкін, ал 100мА - өлім қаупіне де жеткізеді. 50мА төмен ток күші де, қол терісін күйдіруі және токөтер бөлігі жұмылып қалуы және ол кезде қолды ашу мүмкін болмайды да, ток денеге өтуі мүмкін екенін ескеру қажет.

Кейбір зертханалық жұмыстарда 127В немесе 220В кернеу қолданылуы мүмкін, сондықтан, негізінен сақтық шараларын сақтау қажет.

Қауіпсіздік техникасының негізгі ережелері төменгідей болмақ.

1. Тізбекті жинамас бұрын, ажыратқыштың сөніа түрғанын тексеру керек.

2. Жөнделмеген клеммалар бар аспаптар мен бүлінген оқшауламалы сымдармен, бүлінген реостаттар мен, шам қысқыштары мен және тунеблерлермен қолдануға болмайды.

3. Конденсаторды жалғамас бұрын, анық қасқыштарын өткізгішпен жауып, шамамен разнедтау қажет.

4. Жиналған тізбекті оқытушы тексеруі тиіс және оның рұқсатымен тізбекті қосуға болады.

5. Тізбекті қоспас бұрын, ешкім оның жамаңаш токөтпе бөлігіне тиіспеуін қадағалау керек.

6. Барлық керек ауыстырып қосу үшін, тек сөндірілген кернеуде істеу қажет. Тізбектегі әрбір өзгеруден мұғалім хабардар болуы тиіс.

7. Зертханалықтың басты таратылу қалқанында қандай да бір ауыстыруларды оқушылардың өз бетінше жұмы істеулеріне рұқмат етілмейді.

8. Электроқозғалтқыштарымен жұмыс істеген кезде, әрқашан, шаш, киімнің бөлігі, айналмалы бөлікке түсіп кетпеуін қадағалау қажет.

9. Егер жұмыс кезінде қандай бір ақау байқалса, нәтижесінде түтін шыққан болса, спецификалық иіс немесе өткізгіштер қыйсайып кетсе, онда тезірек кернеуді сөндіріп, мұғалімге айту керек.

10. Егер кім де-кім кернеу астына түссе, және оның токөтпе бөлігінен өзі шыға алмаса, онда оны ысыруға тырыспаңыз – онда өзіңіз токқа түсуіңіз мүмкін. Тезірек кернеуді сөндіріңіз. Болған жағдайды мұғалімге ескертіңіз

11. Оқушыларды зертханалық жұмысқа – осы ережелермен танысқан жағдайда рұқсат етіледі, және ол арнайы журналда тіркелуі қажет.