Білім және ғылым

жүктеу/скачать 2,97 Mb.

бет	6/146
Дата	01.11.2022
өлшемі	2,97 Mb.
	#46713
түрі	Оқулық

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 146

ҚБҚ формуласы
Номенклатура бойынша аталуы
рационалды	тривиалды
1	2	3
— CH₂— CH₂—	Полиэтилен	Полиметилен

1	2	3
— CH — CH₂ — \| CH₃	Полипропилен	Полипропилен
CH₃ \| — C — CH₂ — \| CH₃	Полиизобутилен	Поли-1,1- диметилэтилен
— C = CH — CH₂ — CH₂ —	Полибутадиен	Поли-1-бутилен
— CH = C — CH₂ — CH₂ — \| CH₃	Полиизопрен	Поли-1-метил-1- бутилен
— HC — CH₂ — \|	Полистирол	Поли-1- фенилэтилен
— CH — CH₂ — \| CN	Полиа- крилонитрил	Поли-1- цианоэтилен
— CH — CH₂ — \| OH	Поливинил спирті	Поли-1-гидрок- сиэтилен
— CH — CH₂ — \| OCOCH₃	Поливини- лацетат	Поли-1-ацето- ксиэтилен
— CF₂— CF₂—	Политетрафтор- этилен	Полиди- фторметилен

1	2	3
CH₃ \| — C — CH₂ — \| OCOCH₃	Поли- метилакрилат	Поли-1- (метоксикар- бонил) этилен
CH₃ \| — C — CH₂ — \| OCOCH₃	Полиметил- метакрилат	Поли-(1- метоксикар- бонил)-1- метилэтилен
5 6 ⁴^CH² O¹₂³O C₃H₇	Поливинил- бутираль	Поли-(2-пропил- 1,3-диоксан-4,6- диил)-метилен
— O — CH₂ — CH₂ —	Поли- этиленоксид, полиэтиленгли- коль	Полиоксиэтилен
^OCH2CH2^O^CC ^OO	Полиэтилен- терефталат	Полиокси- этиленокси- терефталоил (полиок- сиэтиленокси- 1,4-диокси- фенилен)
— NH — (CH₂)₅ — C — \|\| O	Поли-ε- капроамид	Полиимино-(1,6- диоксогекса- метилен)-имино- гексаметилен
NH (CH₂)₆NH C (CH₂)₄C O O	Полигекса- метилен- адипамид	Полиимино-(1,6- диоксогекса- метилен)-имино- гексаметилен
— O — CH₂ —	Полиформ- альдегид	Полиокси- метилен

Бейорганикалық және элементорганикалық полимерлердің номенклатурасы. Бұл полимердің номенклатурасы рационалдық және жүйелік болады. Екі жағдайда да элементтердің үлкендігі органикалық қосылыстар үшін алынған қатарға қарама-қарсы келеді. Бейорганикалық және элементорганикалық полимерлер үшін үлкені периодтық жүйеде Fr, кішкенесі – F.
ИЮПАК номенклатурасы бойынша органикалық полимерлерге тән ережелер сақталады. Сызықтық полимерлерді атауының алдына
«катена» (латын тілінен аударғанда «catena» - «тізбек») деген қосым- ша жазылады.
Егер ҚБҚ бірнеше атом болса, орталық атомды атағаннан соң, қосымша μ , одан әрі дәнекер лиганд жазылады. 1.2-кестеде кейбір бейорганикалық және элементорганикалық полимерлердің атаулары келтірілген.

1.2- кесте. Кейбір бейорганикалық және элементорганикалық полимерлердің атаулары

ҚБҚ формуласы	Номенклатура бойынша аталуы
ҚБҚ формуласы	рационалды	жүйелі
1	2	3
— S —	Полимерлі күкірт	Катена-поли[күкірт]
H-C₆H₁₃	Полиметил-н-гексилсилан	Катена-поли[метил-
\|		н-гексил-кремний]
— Si —
\|
CH₃
CH₃	Полидиметилстаннан	Катена-поли
\|		[диметилқалайы]
— Sn —
\|
CH₃
CH₃	Полиметилфенилсилоксан,	Катена-поли
\|	полиокси [метилфенил-	[метилфенил-
— Si — O —	силилен]	кремний-μ-оксо]
\|
^C6^H13

1	2	3
Cl	Полидихлорфосфазен,	Катена-
\|	поли[нитрилодихлор-	поли[дихлорфосфор-
— N = P —	фосфоранилиден]	μ-нитрил]
\|
Cl
F CH₃	Поли-1,1-дифтор-2,2-	Катена-
\| \|	диметилдисилан-1,2-диил	поли[дифторо-
— Si — Si —		кремнийдиметил
\| \|		кремний]
F CH₃
H CH₃	Поли-бор-диметилазан	Катена-
\| \|		поли[(дигидробор)-
B — N —		μ-(диметиламидо)]
\| \|
H CH₃

Сополимер номенклатурасы. Сополимер макромолекуласының құрылысы гомополимерлерге қарағанда күрделі болып келеді. Макромолекула құрамындағы барлық буындардың құрылысын және олардың тізбекте орналасуын білу қиын. 1985 жылғы ИЮПАК-тың ұсынысы бойынша, сополимер атауы оның құрылым ұстанымына емес, шығу тегіне негізделген. Сополимерлердің құрамы және буындардың тізбекте орналасуы сан алуан болады, дегенмен барлық сополимерлерді мынадай жеті түрге бөлуге болады:

Құрылысы белгісіз сополимерлер. Егер сополимер А және В мономерлерінен тұрса, жүйелік номенклатура бойынша поли (А-со-В) деп аталады. Мысалы, стирол мен метилметакрилат сополимерлерінің атауы поли (стирол-со-метилметакрилат) болады.
Статистикалық сополимерлер. Мономерлік буындар тізбекте статистика заңдарына сүйене орналасады. Мысалы, Бернулли статистикасына. Сополимер атауы поли (А-стат-В).
Кездейсоқ сополимерлер. Бұл статистикалық сополимерлердің ерекшеленген түрі. Мономерлердің тізбекке қосылуы олардың реакциялық қабілетіне байланысты емес кездейсоқтық заңымен анықталады. А және В мономерінен тұратын кездейсоқ сополимер поли (А-кез-В) деп аталады.
Алмасушы сополимерлер. Бұл сополимерлердің құрылымы ретті болып келеді, сондықтан А және В мономерлерінен тұратын осындай сополимерлер поли(А-ал-В) деп аталады.
Периодтық сополимерлер. Мұнда буын тізбекте ретті орналасады. А, В, және С мономерлерінен түзілген сополимерлердің құрамы төмендегідей болуы мүмкін:

-АВВАВВАВВ- немесе -АВВ-
-АВСАВСАВС- немесе -АВС- және т.б. Осы екі сополимерлер былай аталады:
поли(А-период-В-период-В), поли(А-период-В-период-С).

Блок сополимерлер. Олардың құрылымы бізге белгілі. Сондықтан А және В мономерлерінен түзілген мұндай сополимер-

лер -АААААА-ВВВВВ- поли А-блок-поли В деп аталады.

Жалғанған сополимерлердің ең қарапайым түрін:

2-тарау

МАКРОМОЛЕКУЛАЛАРДЫң НЕГІЗГІ СИПАТТАМАЛАРЫ

Молекулалық масса және молекулалық массалық таралу

Көптеген полимерлердің қызықты да ерекше қасиеттері олардың өте жоғары молекулалық массасына байланысты. Мысалы, полимерлерге тән маңызды механикалық беріктік қасиет, оның молекулалық массасы белгілі бір шамадан артқанда ғана байқалады. Әдетте полимердің қажетті қасиеттері молекулалық массаның белгілі бір аралығында сақталады. Ол аралық полимердің табиғатына, құрылымына, алу жолдарына тікелей байланысты. Практикалық маңызы бар полимерлер дайындағанда мұның бәрін ескеріп, синтезді алдын ала қажетті жолмен өткізе білген жөн.

Полимерлердің молекулалық массасы жөнінде түсінік

Полимер мен төмен молекулалық қосылыс үшін молекулалық масса деген ұғым бірдей емес. Кез келген таза төмен молекулалық қосылыстың құрамына сәйкес нақты молекулалық массасы болады, ол алу жолына байланысты емес. Ал полимер ұзындығы әртүрлі макромолекулалардан тұрады. Алу жағдайына қарай макромолекула тізбегіндегі буындар саны, яғни оның молекулалық массасы әртүрлі болады. Сондықтан полимер полидисперсті келеді, оның молекула- лық массасы біркелкі болмайды.

Ұзындықтары әртүрлі, бірақ бірдей химиялық буындардан тұратын макромолекулалар полимергомологтар деп аталады. Молекулалық массалары өскен сайын полимергомологтар қасиет- терінің айырмашылығы жоғала бастайды. Жоғары молекулалық полимергомологтардың қоспаларын бір-бірінен бөліп, белгілі бір молекулалық массасы бар дербес зат алу мүмкін емес. Мұндай полимерлер орташа молекулалық массамен өрнектеледі. Орташалау әдісіне байланысты молекулалық масса орташасандық, орташамассалық және орташатұтқырлық болып бөлінеді.
Орташа молекулалық массаны М табу үшін полимердегі молекулалар санын N және әр молекуланың молекулалық массасын М білу қажет. Мысалы, молекулалық массасы М₁, N₁молекула, молекулалық массасы М₂, N₂молекула, молекулалық массасы М₃, N₃молекула және т.б. деп қарастырылады.

^{Орташасандық}^{молекулалық}^массаM _n⁻^барлық^{молекулалардың}молекулалық массаларының қосындысының, яғни полимердің жалпы массасының, барлық молекула санына қатынасы. Сонда

M _nесептеу үшін әрбір молекулалық массаның мәнін осындай
молекулалық массасы бар молекула санына көбейтіп, алынған көбейтінділерді қосады да, барлық молекулалардың санына бөледі:

_M_N₁M₁ N₂M ₂ ...N _nM_n__^N_i^M_i

(2.1)

N₁ N₂
 ...N _n
 ^Ni

^{Орташамассалық}^{молекулалық}^{массаны}^M
әр молекуланың

молекулалық массасын М_іосындай молекулалық массаның барлық

молекулалық массадағы үлесіне біріне қосу арқылы табады:
X_iкөбейтіп, нәтижелерін бір-

^M ^^M¹^X¹^^M²^X²^^M³^X³^^...^Mⁿ^Nn
Жалпы молекулалық массаны _N_iM_iдесек, әр молекулалық массаның үлесі:
_X_N_iM_i

Сонда

i

i

ⁱ_M N

^M ^

немесе
^N1^M1

^Ni ^Mi
M₁
N₂M ₂
^Ni ^Mi
M ₂  ... 
N_nM_n_M
^Ni ^Mi
n

(2.2)

N M



^M ^^{i i}

(2.3)

^Ni ^Mi
Полимерлердің молекулалық массасын орташатұтқырлық молекулалық массамен де сипаттауға болады.

 _
_N_Ma1 _
1/a

1/a



M_  _
_
i i
^^Ni ^Mi ^_
 ^__X_iM_i^a^_,
(2.4)

мұндағы а − эксперимент арқылы анықталатын константа.
Әдетте орташасандық молекулалық масса орташамассалық молекулалық массаға тең бола бермейді. Көпшілік тура тізбекті

полимерлер үшін _M_
мәні _M_
-ға жақын. Молекулалық массасы

^{біркелкі}^{монодисперсті}^{полимерлер}^үшінM_ M_ M_n^;^ал^{полиди-}

^{сперсті}^{полимерлер}^үшінM _

 M_

M_n^.

^{Орташасандық}^{молекулалық}^масса^Mn ^{полимер}^{ерітіндісінің}
қату температурасының төмендеуі (криоскопия), қайнау темпера- турасының өсуі (эбулиоскопия), осмос қысымы мен бу қысымының төмендеуі сияқты концентрацияға не молекула санына тәуелді қасиеттерді өлшеу арқылы анықталады.

Орташамассалық молекулалық масса _M_жарық шашырауының
таралуын өлшеу арқылы, ультрацентрифуга және диффузия әдістерімен анықталады.

^{Орташатұтқырлық}^{молекулалық}^{массаны}^M
вискозиметриялық әдіс қолданылады.
анықтауға

Полимерлердің молекулалық массалық таралуы

Полимерлерге толық молекулалық сипаттама беру үшін олардың молекулалық массаларымен қатар, макромолекулаларының қанша- лықты біртекті екендігін, яғни полидисперстігін білу қажет. Полимердің полидисперстігі интегралдық және дифференциалдық молекулалық массалық таралу (ММТ) қисықтарымен сипатталады. ММТ қисықтарын алу үшін полимерді белгілі бір әдіспен бірнеше фракцияларға бөліп, әр фракцияның молекулалық массасын анық- тайды. Интегралдық таралу қисығын тұрғызғанда, абсцисса осіне фракцияның молекулалық массасының М_хмәндерін, ал ордината осіне

фракцияның интегралдық массалық үлесін (W_х) салады (2.1- сурет).
Молекулалық массалық таралудың интегралдық функциясы
алынған фракциялардың массалық үлестерінің W_iқосындысымен

өрнектеледі:

W_x __i
i1

жүктеу/скачать 2,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 146