Биотехнология

касиеттеріне олардың зарядтары мен метадцардың биосорбциясы- 
на pH, Еһ жэне клеткадан тыс ерітіндінің иондық күші эсер етеді.
Ауыр 
металдардың 
бактерия 
клеткаларының 
үстіңгі 
қабатымен  байланысуы  ашытқыларға  қарағанда  жылдамырақ 
өтеді,  алайда  ашытқылардың  металдарды  жұтуы  бактерияларға 
қарағанда  жылдамырақ  сондықтан  клетканың  үстіңгі  қабатында 
жинақталған  металды  жою  үшін  бактериалды  жүйе  тиімдірек, 
ал  аккумуляцияланган  клеткалар  арқылы  металды  жою  үшін
ашытқылы жүйе тиімді.
Жоғарғы  адсорбциялық  қасиетке  ие  белсенді  ил  болып  ке- 
леді.  Ил  микроорганизмдердің  металл  иондарьш  жүтуы  әдетте, 
физико-химиялық үрдістердің эсерінен болады. Металдарды жүту 
процесіндегі  басты  рөлді  полисахаридтер  алады,  металдардың 
байланысу учаскелері  ағынды  су лайының  бейтарап  жэне  анион- 
ды  полисахаридтарында,  белоктарында  табылған.  Металдар  мен 
радионуклеиндердің  жинақталуына  олардың  химиялық  қасиеті 
микроорганизм  клеткаларының  фнзиологиялық  күйі,  металдар 
мен  клетка  арасындағы  байланыстылығы,  ортаның  қүрамы,  ион- 
дар, pH, оттегімен қамтамасыз етілуі, температура тағы сол сияқгы
параметрлер эсер етеді.
Сынап,  күміс, уран  актинидтерінің жиналуы олардың клетка
үстіндегі қабатында адсорбциялануы отеді. Микроорганизм клетка 
ішінде марганец, мыс, никель, кобальт, коргасын, уран сиякты эле- 
менттер тасымалданып, оның үстіңгі қабатында адсорбцияланады. 
Мырыш,  никель,  кобальт  иондары  ережеге  сай  клеткага  белсенді 
транспорттың көмегімен келеді.  Металдар клеткасының жиналуы 
олардың бейорганикалык қосылыстарының жогары деңгейде еруі- 
не байланысты жогарылайды. Мысалы, ауыр металдар сульфидінің 
косылыстары бар бейтарапты ортадагы никельдің аса коп жиналуы 
байкалады, себебі бейтарапты ортадагы никельдің еру деңгейі аса 
жогары болып келеді. Бейтрапты ортадагы қоргасынның жиналуы 
төмен,  себебі  оның  сульфидінің  еруі  де  томен.  Бейорганикалык 
заттардын  ішінде  еруі  температураның  көтерілуіне  байланысты, 
мұнда  да  микроорганизмдер  биомассасынын  металдарды  жұтуы
жогары деңгейде болады.
Металдардың жұтылуына ортадан алынган металл жэне ком-
плексті заттар мен агзалар арасындагы бәсекелестік эсер етеді. На­
трий жэне магний иондары 
Chlorella vulgaris
 жасыл балдырларының
85

мырышқа  қатысты  сорбциялық  мүмкіндігін  шектейді,  бірақ 
олардың шоғырлану деңгейіне эсер етпейді. Металдардың жиналу 
процесінде  микроорганизмдердің  металға  қатысы  мен  химиялық 
ортаға бейімделуі  маңызды рөл  атқарады.  Жоғары деңгейдегі  ме- 
талдан  тұратын  биогеохимиялық  жерлерден  шыққан  металдарды 
микроорганизмдер  көп  жинайды  жэне  олар ортаның жоғары  кон- 
центрациясына  тұракты  болады.  Металдардың  көшуі  мен  жина- 
луы  клеткадан  тыс  кешенді  құрылымның  нэтижесінде  пайда  бо­
лады.  Металдар  микроорганизмдер  пайдаланатын  органикалық
қосылыстармен  байланысады  жэне  осы  қалпымен  спецификалық 
жүйе арқылы өтеді. 
■
 
:
Кейбір  металдар  спецификалық  жүйе  арқылы  микроор­
ганизмдер  пайдаланатын  органикалық  қосылыстармен  де  бай- 
ланыса  алады.  Металл  иондарының  байланысуында  клетка 
сыртындагы  заттар  соның  ішінде  полисахаридтер  үлесі  жогары. 
Полисахаридтердің  ішінде  ксилоза  мен  глюкоза  топырақта  жэне 
биодеградацияда топырақ микроорганизмдерімен  қозгалмалы бо­
лып  келеді.  Микроорганизмдердің  клетка  сыртындагы  полисаха­
ридтер! жэне басқа да заттары металдарды байланыстырып,  ауыр 
металдардың токсиндік әсерінен қоргайды.
Коптеген микроорганизмдер  метаболиттік үрдісте  сынаптың 
қосылыстарын өзгерске алады. Сынап түздары метил жэне диметил 
сынапқа айналып, бейорганикалық екі валентті сынапқа қараганда 
улылыгы  жогары  болып  келеді.  Метилді  топтардьщ  доноры  ме- 
тилкобаламин болып табьшады.  Қоршаган ортага шыгатын сынап 
бейорганикалық сынап иондарына ауысып кетуі мүмкін.  Бүл про- 
цесті эрине сынапқа түрақты организмдер жүзеге асырады. Кейбір 
бактериялар  сынаптың фенилацетатын  бензолга дейін  ыдыратып, 
біртіндеп  дифенилсынапқа  айналдырады.  Ауага  түскен  метилсы- 
нап ультракүлгін сэулесі арқылы қарапайым сынапқа айналады.
Металдардың тұнбага түсу  үрдістернің  бірі  — күкіртсутектің 
пайда  болу  нәтижесінде  сульфатредукциялық  бактериялардың 
ауысуы.  Металл  сульфидтердің түнбаға түсуі жэне сульфатредук- 
ция анаэробты  жагдайда су қоймаларда, саз балшықты  өзендерде 
жүзеге асырылады. Сульфидтердің пайда болу нэтижесінде бірден 
бір ауыр металдардың миграциясы жүре бастайды. Ауыр металдар 
мен  басқа  да  элементтердің  концентрациясы  мен  ауыспалыгына
86

миқробиологиялық,  физико-химиялық  үрдістердің  өзара  эсерлері
жайлы мэліметтер 4-кестеде көрсетілген.
4-кесте
Ауыр металдардын ауыспалылығына
микробиологиялық, физико-химиялық
үрдістердің өзара әсерлері
Үрдіс
Табиғи орта мен
Нәтижелер
Сульфатре- 
дукциялаушы 
балдырлар 
биомассасы
H.S
жағдаилар 
Суқоймалар, саз
Геохимиялық ба-
балшықты өзендер, 
рьерлердегі темір 
топырақтар pH - 
мен мыстың жина-
луы жэне олардың 
қозғалғыштығының 
төмендеуі
Тотығу
Магний, кальций 
бар элементтердің 
қозғалғыштығының 
жоғарылауы, ал мы- 
рыш, хром темір мар­
ганец элементтерінің 
қозғалғыштығының 
төмендеуі мен 
металдардьщ тұнбаға
түсуі.__________
Сульфидтердің 
Тиобациллдер, те- 
Темір, мыс, цинк
биосілтіленуі
мір тотықтырушы 
бактериялар рН-
6,0, О,
қорғасын тұнбаға 
түсуі мен олардың 
қозғалғыштығының 
жоғарылуы.
Биосорбция 
жэне 
биоремедиация 
сияқты 
үрдістер 
микробиологиялық  эдістердін  негізі  болып  табылады.  Биотаза- 
лау жэне биоремедиация кезінде биосорбция үрдісі, металдардын 
сульфид 
түрінде 
тұнбаға 
түсуі, 
көптеген 
элементтердің
тотыксыздануы  сияқты  үрдістердщ  маңызі 
микробтық  трансформациясы  металдардын
Металдардын
87

өзгергіштігіне, табиғи ортада қозғалғыштығына, улылығына жэне 
тірі организмдердің қол жетерлігіне өз үлесін қосады.
Металдардың  жалпы  биогенділігіне  микроорганизмдердің 
эсері  олардың  биомассасы  мен  концентрациясына,  металга 
микрофлораньщ  бейімделушілік  дәрежесіне  байланысты.  Со­
нымен  қатар,  элементтердің  сандық  сапасында  мезгілдік 
айырмашылықтар  болады.  Биомассадағы  микроэлементтердің 
саны  жаз  мезгілі  мен  күз  мезгілінде  көбейетіндігі  байқалған. 
Топырақтағы 
ауыр 
металдардың 
мөлшері 
микробтық 
қауымдастықтың бномассасына байланысты. Бірдей геохимиялық 
жағдаида биогенді айналымда микроорганизмдерден өсімдіктерге 
қарағанда  бірнеше  есе  көп  мөлшерде  металлдарды  бөліп  алуға 
болады.  Ал  қолайлы  жағдайларда  микроорганизмдердің  үздіксіз 
көбею нэтнжесінде топырақ құрамындағы көптеген элементтердің 
мөлшерін анықгауға болады.
3.6 Биоаккумуляция үрдісі
Егер  қоршаған  ортадагы  ластағыштар  организмнің  іші-
түспесе
ксенобиотиктер  ұлпада
жиналады.  Абиотикалық  фазадан  (судан,  топырақтан,  ауадан) 
жэне  астан  (трофикалық  ауысу)  токсиканттардың  бөлініп,  ор- 
ганизмдерде  жиналу  үрдісі  биоаккумуляция  деп  аталады. 
Биоаккумуляцияның нэтижесі организм үшін де, оны қорек ретін-
паидаланатын биологиялық  ж 
щ
_ 
ЩЩ
_______
биоаккумуляциялық қосылыс үшін қолайлы жагдай. Бұл
аккумуляцияга қабілетті
филь
қалады
5-кесте.
Балық организміне кейбір поллютанттардыц
биоаккумуляциясы
Биоаккумуляция факторлары мг/кг
127000 
39000 
6800
88

Пентахлорбензол
5000
'  \   Лептофос
750
Трихлорбензол
183
сер ететін факторлар
биоаккумуляцияға  қабілеттілігі
факторларға
жиналу
кұрамы  арқылы  анықталады
де  нашар  жиналады.  Бірақ,  бөліп  аитуға  болатын  жағдаи, 
іаған ортада поллютант жалпылай экологиялық ластану болған 
[е немесе өнеркәсіпке жақын аймақтарда көбірек кездеседі. 
Синильді  қосылыс  өте  улы  қосылыс,  бірақ  көптеген
аитуынша
түскеннен
токсикинетикалық  үрдістер  арқылы  анықталады.  Маи да  еріпш 
заттар  биоаккумуляцияға  қабілетті,  олар  организмде  баяу  мета- 
болизденеді.  Майлы  ұлпа  ксенобиотиктер  ұзақ  сақталатын  орын. 
Көп  жылдардан  соң  ТХДД  көп  мөлшерде  Вьетнам  соғысына 
қатысқан  АҚШ  әскерінің  ардагерлерінің  май  ұлпасында  және 
қан  плазмасында  байқалған.  Бірақ,  көптеген  липофильді  заттар 
эртүрлі  бөлшектердің  бетінде  сорбциялануға  қабілетті,  себебі
эне ауадан тұнбаланады да олар; 
Мысалы бензопиреннің гуминді
балық
ұлпаларында
Өзекті  мәселенің  кері  факторларының  бірі  -   су  айналасына 
әсері  жэне  биологиялық  ресурстарды  кең  масштабты  мұнайлы 
жерлерді  теңізде  игеру  болып  табылады.  Мұнай  көмірсутектері 
биологиялық жағынан қауіпті ластанған заттарға жатады, олардың 
ұзақ  эсері  экожүйеге  зиян  келтіруі  мүмкін.  Ксенобиотиктерге
аиналасына
нан шықкан мұнай арқылы түседі. Осындай кұрамына қарай жақын 
көмірсутектер тірі ағзалардағы биологиялық үрдістер нэтижесінде 
өнімделінеді.
Сондыктан  көптеген  көмірсутектер  органикалық  заттардың 
ластанбаған  су  экожүйесінің  табиғи  компоненттері  болып  табы- 
лалы.  ал  табиғи  микроб  ценоздар  генетикалық  бұзылуға  ыңғай
89

береді.  Мұнаймен және  мұнай  өнімдерімен ластанған  экожүйенің
өз  бетімен  тазалануы  трансформациядағы  ластанған  заттардың
биогеохимиялық үрдісі  болып табылады,  мұнда көмірсутектердің
микробтық қышқылдануы мұнай элиминация үрдісінің жүргізуші
факторы. 
Микроорганмзмдердің 
әрекеттену 
нэтижесінде
мұнайдың  жай  байланысқа  дейін  трансформациясына  өтеді,  со-
нымен  қатар  көмірсутектердің  компоненттердің  жалпы  теңіздегі
көміртектің  айналымына  қосылады.  Жоғары  пластикалық  ауысу
процесінде  микробтық  популяциялар  табиғи  сулардың  мұнай  ла-
стануынан оз  бетімен тазаланған  процесінде  күшті  фактор болып 
табылады.
Көптеген зерттеушілер комірсутек кышқылдарын болек топка
гетеротрофтық  микроорганизмдер  корсеткіштеріне  байланысты
боледі.  Көмірсутек  қышқылының  микроорганизмдерінің  табиғи
экожүйеде  зерттеуін  мүнай  және мүнай  өнімдерінің ластануымен
байланыстырады.  Көмірсутекті  қышқыл  бактериялар  табиғатга
кең  түрде  таралған.  Соңғы  әдебиет  көрсеткіштері  бойынша  бүл
бактериялар  тобы  микробиоценоздық  түрақты  компонент  болып
табылады.  Мүнай  көмірсутектеріндегі  деструкцияға  қабілетті
микроорганизмдер,  эртүрлі  физиологиялық  топтарға  жатады,
соның ішінде сапрофиттік, олиготрофтық жэне фенолқышкылдық.
Мүнай  орындарын  игеру  жағдайы  өз  бетімен  тазалау  процесстің 
зерттеуін көрсетеді.
Алғаш 
рет  шыгарылған 
жэне 
зерттелген  штамм 
—
myrsilacearun,
  комірсутек  мұнайының  деструк- 
циясына қабілеті бар.
Жұмыстың практикалық мағынасы.
Микробиологиялық  жэне  гидрологиялық  -   гидрохимиялық 
байқау нэтижесі  Солтүстік  Каспий  жанындағы  мүнай  игеру теңіз 
айналасындағы мониторингтің қажетті бір бөлігі болып саналады. 
«Штамм 
Rhyllobacterium  myrsilcearum
 
DKS-1 
мүнай  көмірсутек 
деструкциясының  түзды  жэне  тұссыз  экожүйесіне»  деген 
онертабысқа патент беру жөнінде өтініш берілген.
Мүнай  және  мүнай  өнімдерінің  микроорганизмдермен 
биодеструкциясы
Эксперттердің  бағалауы  бойынша,  теңіз  айналасындағы 
көмірсутектердің негізгі формасы: теңіз ағзаларымен синтезделген 
комірсутектер,  мұнай  және  мұнай  өнімдері  және  де  толық
90

жанбаған  отынның  өнімдері.  Бұл  негізгі  антропогендік  үрдісті 
құрайды.  Химиялық  эртүрлі  көмірсутектердің  ластануы,  химреа- 
гентті эртүрлі токсиндер болып табылады.
Мұнай көмірсутектері басқа мұнай компоненттеріне қарағанда 
жоғары деңгейде олардың бөлігі 50% тен 98% ға дейін жетеді.
Бұл  қосылыстар  құрамында  алкандар,  нафтендік  жэне 
ароматтық байланыстар бар. Мұнай табиғи ерітінді болып табыла­
ды, мұнда көмірсутектердің саны 2 мыңға жетеді жэне әрқайсысын 
токсикант ретінде қарауға болады.  Көмірсутектер химиялық және 
биологиялық қасиеттер жағынан басқа органикалық байланыстарға 
Караганда  биология  жэне  биохимияда  елеулі  орын  алады.  Оның 
құрамында азотта, фосфорда, қышқыл топтарда жоқ. Көмірсутектер 
жоғарыда  айтылғандай,  сутегі  жэне  көміртегі  атомдарынан 
тұрады.  Олар  ашық  қатармен  мынадай  көмірсутектерге  бөлінеді: 
ациклдық, циклдық жэне ароматтық. Әр топтың өзіне байланысты 
қасиеттері бар. Шикі мұнайда көмірсутектің 3 түрі бар.
Мұнайдың  маңызды  физикалық  сипаттамасы:  қайнату  тем- 
пературасы,  салмағы,  химиялық  табиғаты  жэне  оның  құрамына 
кіретін  компоненттерімен  анықталынады.  Мұнайды  қайнату 
температураның  жоғары  молекулалық  салмақтың  артуы  қысым, 
молекулалық  кұрылысқа  байланысты.  Экожүйенің  өз  бетімен 
тазалануы,  трансформациясы  биогеохимиялық  үрдісі  болып  са- 
налынады.  Биотикалык  үрдістің  нэтижесінде  ластанған  физика- 
химиялық форманың биотрансформациясы жүреді. Көмірсутектің 
микробтық  қышқылдануы  —  мұнай  элиминация  үрдісінің  бір 
жүргізуші факторы болып табылады.
Микроорганизмдердің 
әрекет 
нэтижесінде 
мұнай 
ластануының  жай  байланысқа  дейін  трансформациясы  жүреді 
жэне  мұнда  жалпы  теңіздегі  көміртегі  айналымына  көмірсутек 
компоненттері  қосылады.  Теңіз  айналымына  түскен  мұнайдың 
жылжуы мен өзгеруі байқалады.
Мұнай химиялық биологиялық процестердің қышқылдануы- 
ның  арқасында  минерализацияға  ұшырайды.  Судың  жылжуы, 
оттегінің  диффузиясы,  күннің  сэулесі  жэне  теңіздегі  судың  тұзы 
химиялық реакцияларды катализдендіреді.
Ворошилова жэне Дионова мұнай қышқылдандыру үрдісін 3 
кезеңге бөлуге ұсыныс жасады. Бірінші кезеңде, сумен байланысқан 
кезде,  мұнай  қабығы  аэробты  бактериялармен  шабуыл  жасайды.
91

Екінші  кезеңде,  өзенде  жүзіп  жүрген  мұнай  қабығы  бактериялар- 
мен толықтырып,  кейін  карапайымдылармен  толыктайды.  Екінші 
миграциялық кезеңде мұнайдың бөлінуі  анаэробты жағдайда өтіп 
кетеді.
Өзеннің  түбіне  түскен  кезде  мұнай  бөлінеді,  сонымен  қатар 
суды  ерітінді  өнімдермен  ластайды,  қалған  қалдықтары  газдар- 
мен  бірге  судың  бетіне  шығады.  Керісінше  мұнайды  судың  беті- 
не шығару аэробты жағдайда қышқылдандыру процесінің үшінші 
кезеңінде  көрсетіледі.  Бұл  кезеңдердің  ауысуын  мунай  ласта- 
нуын  толық  деструкциясынан  байқауға  болады.  Судың  астынан 
жүзіп  шыққан  мұнай,  кейбір  бөлігі  қышқылдығынан  қайтадан 
аэробты  бактерияларға  шабуыл  жасайды,  жүзіп  жүріп  осыны 
қайталайды.  Мұнай  көмірсутектерінің  трансформациясы  суда 
қалай  болса,  түбіндегі  тұнба  солай  ағып  өтеді.  Мұнай  ластануы, 
басқада  экожүйеге түсетін  органикалық ластану  сияқты  көміртек 
жэне  энергия  көздерінен  тұрады.  Биохимиялық  зерттеуі  туралы 
көптеген мәліметтер бар.
Бұл үрдістің көптеген жақтары, әсіресе кинетикасы мен меха­
низм! толық зерттелген жоқ.  Авторлардың көрсеткіштері  эртүрлі. 
Бұл эртүрлі эдістемелік экспериментке байланысты.
Көмірсутектің  микробиологиялық  өзгерісі  бір  ауданды 
құрайтын  үрдістерді  көрсетеді.  Олардың  спецификасы  эртүрлі 
көмірсутектің  химиялық  байланысын  көрсетеді.  Көмірсутек 
молекуласының гидрофобты  байланыстардың микробиологиялык 
қышқылдандыру  химизміне  үлкен  мағына  береді.  Көмірсутек 
микробиологиялық 
айналдыруындағы 
барлық 
реакциялар 
қышқылдандыру  үрдісі  болып  табылады.  Биодеградацияга  ак- 
цепторлар  кажет:  аэробтық  жағдайда  -   оттектік,  анаэробтық  -  
нитраттық  және  сульфаттық  байланыстар.  С 0 2,  R,S  -   анаэробты 
жағдайдағы  өнімдер.  Гидрофобты  көмірсутек  молекуласындағы 
қышқылдандыру үрдістері оксигеназа арқыл ы жүред і. Бактериялық 
ферменттердің жаңа классы — оксигеназа, ароматтық жэне алифат- 
тық  көмірсутектердің  микробтық  қыпщылдандыру  механизмдер- 
інің  ашылуына  көмектесті.  Көмірсутектің  қышқылдануы  адап- 
тивтік  энзим  арқасында  молекулалық  оттегінің  қатысуымен 
көрсетіледі.  Көмірсутектер ыдыраған кезде спирттер, альдегидтер 
жэне  майлы  көмірсутектерін  пайдаланады,  осыдан  кейін  жоғары 
молекулалық спирт, нафтен кышқылдары, альдегидтер жэне эфир-
92

лер пай да болады. Аз молекул ал ық органикалык байланыстар пай- 
да болган кезде, анаэробты бактериялар қолданылады. Химиялық 
байланыстарды бұзатын микробтарды 3 түрге белуге болады.
1.  Ашық тізбекті  байланыс  қышқылдандырушы  микробтар. 
Бұл  топ  ашық  тізбек  комірсутектерін  қышқылдандырады  олар: 
жоғары спирттер, жоғары майлы спирттер.
2.  Ароматтылардьщ түрімен байланысушы қышқылдандыру- 
шы  микроорганизмдер.  Мұнда  микроорганизмдер  комірсутектің 
бензолға,  нафталинге,  фенолга  крезолга  жэне  кейбір  сэйкес  ке- 
летін карбон қышқылдарына айналуы өтеді.
3.  Полиметилен бай ланысын қышқылдандырушы микробтар. 
Бұл топ көмірсутектің полиметилен қатарын қышқылдандырады.
Соли  жэне  Бенц  мұнай  қышқылдандырушы  микроорга- 
низмдерді  3  топқа  бөлген.  Негізінде  н-алканга  бөлінетін;  тек 
кана  ароматтық  көмірсутектердің  қышқылдандыру  изоалкан- 
дарды  пайдапана  білетін  басқа  да  көмірсутектер.  Эксперимент 
көрсеткіштерінің  негізінде  Зобелл  комірсутек  деструкциясының 
заңдылық  қатарын  ашты. 
Комірсутектер  қысқа  тізбеккке 
Караганда  ұзын  тізбекгі  комірсутектер  тез  бұзылады;  алифаттық 
комірсутектер,  ароматтық  жэне  полиметилендік  көмірсутектерге 
Караганда жеңіл қышқылдандырылады жэне т.б.
Кейбір  авторлардың  санауынша,  көмірсутектің  молекулалық 
құрылысы  күрделенген  сайын  микробтық  деструкцияның  саны 
азаяды.
Кең  таралган  микроб  айналымының  н-парафин  өнімдеріне
липидтер жатады.
Теңіз айналымындагы липид көздері  болып  көмірсутек мик- 
рооганизмдері,  фосфолипидттер,  майлы  қышқылдар  саналады. 
Балауыз  сыртқы  айналага  шыгады  немесе  микроб  жасушасының 
кұрамына  кіріп  20-30%   жасушалық  ақпаратын  құрайды.  Бакте- 
риялармен  синтезделеді.  Т.В. Корнелли  микробактерияларымен 
зерттеу жүргізіп мынадай шешімге келді:
Көмірсутектер тікелей қатынас кезінде клеткага өтеді;
-  Көмірсутектердің микобактериясы клеткаларымен сіңірілуі 
диффузиялык қасиетті құрайды.
-  Парафиндерді толык қандыру ушін жэне де дақыл өнімдері
өсу үшін айналымдағы концентрация  1 % жуық болу керек.
93

3.7.  Мүнаймен ластанған  топырақты  тазалауға  арналған 
олеофильді биопрепарат
Өнертабыс  биотехнологияның  қоршаған  ортаны  қорғауға 
үлесін 
қосты. 
Қоюланған 
олефильдік 
эмульсия 
түрінде 
биопрепараттың 
жаңа 
формасымен 
құрамы 
ұсынылыды. 
Биопрепараттың  негізіне  биогендік  сурфактант  жасалынды,  ол 
алканатрофтык  родококколармен  жинақталады.  Биопрепараттың 
құрамында 
Rhodococcus erythropolis
 
ИЭГМ 
708, 
Rhodococcus ruber 
ИЭГМ 327 атты мүнай өндірістік дақылдарының бактериялық ас- 
социациясы жэне азот фосфор, калийдің қосындысы бар.
Олеофильдік 
биопрепараттың 
негізгі 
бөлігі 
мұнай 
көмірсутектерімен 
жоғары 
дәрежеде 
әрекеттеседі, 
оның 
нәтижесінде  бактерия  — мұнай  деструкторлары  ластаушылармен 
байланысқа  түседі.  Биопрепарат  өзінің  құрамына  кіретін  жоғары 
тіршілік етуге епті микроорганизмдермен бейімделінеді жэне био- 
препаратты сақтауға ыңғайлы.
Биопрепарат 
мүнай 
ондірісіндегі 
микробиологиялық 
деструкцияның эффективті жылдам артуын қадағалайды.
Биологиялық  тазалау  әдістері  эффективті  жэне  экологиялық 
қауіпсіз болып табылады.
Мұнай  көмірсутектерінің  биологиялық  ыдырауына  екі  эдіс 
қолайлы: 
'  '
1.  Ластанған экожүйеге интродукцияны енгізу;
2.  Аборигендік  мұнай  қышқылдандыру  микрофлорасының 
белсенділігін арттыру;
Осы  екі  әдісті  қарастыру  биотехнология  үшін  келешегі 
мол  болып  саналады,  себебі  ол  топырақққа  еңгізетін  биопре- 
параттарды  жэне  бактерия  қауымдастықтарымен  минералды 
тыңайткыиггарды  пайдаланады. 
Биопрепарптың  қүрамында 
Rodoccocus  erythropolis,  Rodoccocus  maris,  Rodoccocus  sp.
  деген 
белгілі штамм қолданылады.  Пропан жэне бутанқышқылды родо- 
кокктар  бактериоценоздагы  көмірсутек  кенінің  доминантты  ком- 
поненттері болып табылады. Олармен синтезделінетін ферменттік 
жүйе  барлык  органикалық  байланыс  кластардың  биотансформа- 
ция реакциясының катализін жүргізеді.
Көтупрсутек  полютанттардың  биомүмкіншілігін  көбейту 
үшін  жоғарғы  белсенді  заттарды  қолданады,  олар  мүнай 
көмірсутектерінің десорбциясын жүргізеді.
94

Синтетикалық детергенттерді қолдануы өңірдегі экологиялық 
қауіпті байланыстардың көбеюіне алып келеді.
Белгілі  биопрепараттар  формаларының жетіспеушіліктері  де
бар:
сұйық  формасында  — препаратты  сақтау  қиын;  кұрғақ  фор- 
масында  микрорганизмдердің  тіршілігі  төмен;  қатты  формада  — 
препарттың көлемі немесе салмағы көбейеді.
Өнеркэсіптердің  мақсаты  —  бактериалдық  сурфактантты 
жиынтықтарның  негізінде  жаңа  экологиялық  қауіпсіз  олеофиль- 
дік  биопрепарат  жасау.  Бұл  мақсатта  олеофильдік  қоюланған 
эмульсия  түрінде  биопрепараттың  жаңа  құрамы  мен  жаңа  фор- 
масы  ұсынылады.  Биопрепарат  негізінде  биогендік  сурфактант 
қолданылады  ол  алканатрофтық  родококколармен  синтезделі- 
неді.  Биопрепараттың  құрамына  кіретін  бактериялық  штамдар  — 
қозғалмайтын, қьппқыл тұрақсыз аэробтар.
Олар  ашық  катализді  белсенділігімен  жэне  қышқылды 
метаболизмімен  бейімделінеді. 
Айырмашылығы  -   сатылы 
морфогенетикалық даму циклы бар, iv хемотип жасуша қабырғасы 
бар  жэне  де  микол  қышқылдары  синтезделінеді.  Пептидогликан 
вариациясымен жэне Р2 тип фосфолипидімен сипатталынады.
Rodococcus erythropolis
 ИЭГМ-708 штамы Пермь облысыньщ 
мұнайлы  жерінен  бөліп  алған.  Ет-пептонды  агарда  ұзындығы 
8,0-12,0  мкм  жасуша  формалары  пайда  болады.  Фрагменттердің 
бөлінуі  бинарлық  эдіспен  жүргізіледі.  Пайда  болған  таяқша 
түрлі  жасушалар  v-түрлі  жэне  қауымдасып  орналасады.  Өсуге 
бейімділік температурасы  10° — 40°С, азотсыз минералда оседі. Н— 
алкандарды, алифтік спирттерді, ароматтық көмірсутектерді асси- 
милиациялайды.  Ароматгық  қышқылдармен,  аминдерді  ыдырата 
алады.  Жоғары  шикі  мұнай  қосылыстарының қатысуымен  жақсы 
өседі.
Ал 
Rodoccocus  ruber
  ИГЭМ-327  штамы  Перм  облысының 
мұнай  газды  жерінен  бөліп  алынған.  Бірінші  мицелии  фрагмен- 
тациясымен  сипатталынады.  Өсу  сатыларының  басында  2-3 
түтікшелер  пайда  болуы  көрінеді.  Дақылдарда  ұзындығы  4,0-5
мкм жасушалар қатысады.
Гамма-аминомай қышқылын құрайды, игереді. Ацетамидаза- 
ны  жэне  никотинамидазаны  сахарозадан  қышқыл  құрады.  Шарап 
кышкылының тұзын қабылдамайды. Өсу температурасы  10 — 42°с.

жүктеу/скачать 17,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: