Әртүрлі дәрежедегі суқоймалары суларының

Қалқып
жүретін
заттар
Су қоймалардың үстіңгі беткі бетінде қалкып 
жүретін пленкалар, минералды майлар болмау
керек;
Бояғыш
заттар
Бағанада  20-10 см-ден
аспау керек;
Суда бояу болмау
керек
Иісі мен 
дэмі
2 балдан жоғары дэмі 
мен иісі болмау керек;
Балық еттерінде 
баска да жағымсыз 
иістер болмау керек;
Температура
Жаз мезгілінде 3°С-тан 
жоғары болмау керек
5°С-тан жоғары бол­
мау керек;
pH
6,5-8,5 аралығында болу керек;
Судың мине- 
рализациясы
қалдык
Дәм
тығызды-
бойынша
ғы бойын­
норма­
ша  1000
тив™
мг/л-ден
талаптар-
аспау
ға
керек;
бағына-
ды;
Балык шаруашылык
сукоималарына
саи норматив- 
тік талаптарға 
бағынады;
Еріген оттегі
Жылдың барлық 
мезгілінде 4 мг/л 
мөлшерден аспау ке­
рек;
6,0 мг/л
4,0 мг/л
Оттегін 
толық биохи- 
миялық
20 0 С барысында төмендегі мөлшерден аспау
керек:
3,0 мг/л
паидалану
6,0 мг/л
3,0 мг/л
3,0 мг/л
Оттегін
химиялық
падалану
15,0 мг/л
30,0 мг/л
Химиялык
заттар
Нормативтік талаптарға сай болу керек; Сан
ПН 4630-88
Азот
2 мг/л
0,05 мг/л
Аммонилы
азот
2 мг/л
0,39 мг/л
108

Азот нитра-
10,2 мг/л
ты
Фосфат- 
тар, олиго-, 
мезо- жэне 
эвто-трофты
0,3 мг/л
W
суқоималар
1 
Несепнэр 
1  Сульфаттар
500 мг/л
Мұнай 
| 
өнімдері 
1
1 
Фенолдар 
|
0,1  мг/л
0,001  мг/л
| 
Бензол 
| 0,01  мг/л
1 
Анилин 
|| 
0,1  мг/л 
1
1  Нитробензол  1|  0,2 мг/л 
|
1 
метанол 
|1 
3 мг/л 
1
Формальде-
0,05 мг/л
500 мг/л
0,3 мг/л
0,1  мг/л
гид
9,1  мг/л
0,04мг/л;
0,1  мг/л; 
0,2 мг/л;
3 мг/л;
100 мг/л
0,05 мг/л
0,001  мг/л
0,5 мг/л
0,0001  мг/л 
0,01  мг/л
0,1  мг/л
0,25 мг/л
¥шқыш
қышқылдар
3,5 мг/л
1  мг/л
Синтети-
калык БеБЗ 
(беткі бел- 
сенді заттар)
0,5 мг/л
0,5 мг/л
0,1  мг/л
Күкіртсутек 
0,003 мг/л
Темір
0,3 мг/л
0,05  мг/л
Мырыш
1  мг/л
0,01  мг/л
Мыс
5 мг/л
0,01  мг/л
Хром (III)
1  0,5 мг/л
0,005 мг/л
1 
Кадмий 
1 0,001  мг/л
0,0005 мг/л
Сынап
0,0005 
[ 
мг/л
0,0001  мг/л
109

Коли-индекс
1  литрде 
104 аспау 
керек
1  литрде
5-104
Колифагтар
1  литрде 
100 ден 
аспау 
керек
4.3.2. Ағыстарды биологиялық тазалау
Табиғи  жағдайда  су  тоғандары  мен  топырақта  биологиялық 
тазару  өздігінен  жүретіні  белгілі.  Алайда  зиянды  заттардың  кон- 
центрациясы  аумалыдан  асып  кетсе,  тірі  организмдердің  да- 
муы  мен  өздігінен  биологиялық  тазару  бұзылады.  Бөгде  зиянды 
заттардың  әсерінен  қалыптасып  қалған  тепе-теңдік  бұзылады, 
адам денсаулығына жэне оның шаруашылық қызметіне теріс эсер 
ететін қажетсіз өзгерістер туындайды (13-сурет).
Ластанған ағынды сулар мен су тогандары тазалау жолдарын 
13-суреттен көруге болады. 
— ; •  -
Ластанған  агынды сулар
1
Електен немесе тұндырғыш  шұңқырларда  ірі  қоспаларды бөліп алу, майлар мен
сұйык 
майларды 
бөліп алу
Аэробты немесе  анаэробты 
жолмен бөлшектік ыдырау
Қалдыктарды утилизациялау 
(ертеу немесе тынайткыш 
ретінде колдану)
Ұсақтау
Химиялык
тұндыру
Органнкалык заттар дын 
биологиялык ыдырауы
13-сурет. 
Ластанган агынды суларды тазалау сызбанұсқасы 
110

\  
1) эртүрлі  улар  мен  зиянды  заттар  -   ауыр  металдардың 
түздары, мышьяк, цианидтер, фенолдар, анилин, пестицидтер мен 
т.б.\ ферменттік жүйелердің  белсенділігін тежейді,  оттекті  байла- 
ныстырады жэне тіршілік үрдістерін бұзады;
2) қышқылдар мен сілтілер, табиғи су тоғандарында ортаның 
реакциясын  өзгертеді  жэне  тірі  жүйелерде  тепе-теңдіктің 
бұзылуына альш келеді;
3) ББЗ соңғы кездері химиялық өнеркэсіптің дамуьша байла­
нысты  табиғи  су тоғандарында  бетіне  көбік түзілу  жиілейді.  Бұл 
заттар өте қауіпті, өйткені микроорганизмдердің эсеріне ілінбейді 
жэне ыдырамайды;
4) еритін  органикалық  заттарды  көміртегі,  азот  және  мұнай 
өнімдерінің көмірсутектері құрай д ы.
Заттардың бұл тобын микроорганизмдер субстрат ретінде пай- 
даланады және су тоғандарында еріген органикалық заттар көбеюге 
септігін  тигізеді.  Бұл  суда  еріген  оттегінің  шығындалуының  ар- 
туына жэне  анаэробты  шіріген  микрофлораның дамуына  әкеледі, 
нэтижесінде  тіршіліктің  баска  формалары  жойылуы  мумкін. 
Мұндай  жагдайда  адам  өміріне  қауіпті  микроорганизмдер  дамуы 
мүмкін, мысалы сульфат редуцирлейтін бактериялар, нәтижесінде 
күкіртсутектің жагымсыз иісі пайда болады жэне т.б.;
5) ерімейтін органикалық қосылыстар -  крахмал, целлюлоза, 
лигнин, басқа да жогары молекулалы заттар, олар қалқыған күйде 
су тогандарына түседі де алгашқы топтардай эсерін тигізеді;
6) радиоактивті жэне басқа да зиянды ластагыштар.
Су  тогандары  мен  топырақ  қалдықтары  кэдеге  жаратуга 
қабілетті  биологиялық  жүйе  болып  табылады.  Топыраққа 
ауьш  шаруашылык  қалдықтардан  баска  (навоз,  солома)  ком- 
муналды  жэне  өндірістік  калдыктар  да  түседі.  Қи,  компост 
жэне  солома  егістік  үшін  тыңайткыш  болып  табылады.  Алай- 
да  тыңайтқыштарды  себудің  шектік  мөлшерін  білу  керек.  Пайда 
болган  қиды  топыраққа  эсерін  тигізбей  кәдеге  пайдалану  үшін 
ірі  жануарлар  комплекстерінің  айналасына  үлкен  жер  аудандары 
қажет. Сұйық шошқа киын егістікке алып келмес бұрыи патогенді 
микрофлораны инактивирлеу үшін 6-8 ай бойы үстау қажет. Егістік 
тыңайткышы үшін жануарлар фермасының калдыгын қолданганда, 
басты  критерийлердің бірі -  азоттың құрамының максималды до- 
засы  300  кг/га.  Тәжірибеде  көрсеткендей,  суару  эдісімен  1  жыл-
11

да  1  га  ауданға  енгізілген  шошқа  фермаларының  сұйык  қалдығы 
250  м3  аспау  керек.  Алайда  үлкен  жануарлар  комплексінде 
күнделікті  сұйық  қалдықтардың  жүздеген  тоннасы  түзіледі,  олар 
үшін  жүздеген  гектар  жер  керек.  Егістіктерде  тамак  өндірісінің
қалдықтарын,  тазартатын  қондырғылардың  лаиларын  да  кәдеге 
жаратуға  болады.  Қалдықтардың  шектік  мөлшері  топырақтың 
қасиетіне,  қалдықтардың  химиялық жэне биологиялык кұрамына 
байланысты.
Көпшілік жағдайда қалдықтар топыраққа енгізбес  бұрын  ал- 
дын  ала  анаэробты  немесе  аэробты  ферментациямен  өңделінеді. 
Қалдықтарды утилизациялау эдісін таңдағандаосімдік массасының, 
жануарлардың  жэне  адамдардың  зиянды  химиялык  заттармен 
немесе  ауру  тудырғыш  бактериялармен  закымдалу  қаупін  еске- 
ру  керек.  Топырақта  қалдықтардың  физикалық,  химиялык  жэне 
биологиялык  өзгерістері  жүреді,  кейбір  компоненттер  трансфор- 
мацияланады, кейбіреулері иммобилизденеді. Топырақ фосфорлык 
қосылыстарды жақсы үстап қалатынын ескерген жон, оны осімдік 
пайдаланады. Орташа есеппен  1  га жерге жылына өсімдік массасы 
түрінде 20-60 кг фосфорды қайтаруга болады. Фосфорды сорбция- 
лау қабілеттігі топьфактагы карашіріктің, алюминийдің, темірдің, 
кальцийдің молшеріне және pH ортага байланысты. Азотты утили­
зациялау оны өсімдіктің пайдалануына байланысты, жэне де дени­
трификация  қарқындылыгына,  азоттың  аммиакқа өту дәрежесіне, 
жердің  аудан  бірлігіне  калдықтың  мөлшеріне  де  байланысты  бо­
лады.
Топырақтагы 
органикалык 
компоненттердің 
ыдырау 
жылдамдыгы  алуан  түрлі,  сондықтан  кейбір  заттарда  жартылай 
ыдырау  периоды  айлар  бойы  созылады,  ал  кейбіреулерінде  жар-
тылаи  ыдырауының ұзақтыгы  сагаттап  жэне  минуттап  өлшенеді. 
Ыдырау  жылдамдыгы  топырақтың  касиетіне,  температурага, 
ылгалдылыкка,  pH  жэне  баска да  факторларга байланысты.  Осы- 
лайша,  топырақтагы  органикалык  заттар  микроорганизмдермен 
жэне баска да биологиялык обьектілермен трансформацияланады, 
ал бейорганикалық заттар топырақтың болшектерімен адсорбция- 
ланады немесе тұнбага түседі, бірақ ыдырамайды. Ауыр металдар
аса қауіптілпеп тудырады, оиткені олардың топырақтагы молшері 
қатал  түрде  шектеледі.  Р.Ц. Лоераның  мәліметтері  бойынша 
топырақка  (кг/га):  мырышты  1000  нан  асырмай,  мысты  жэне  ни-
112

кельді  500 ден  асырмай  қосуға болады,  ал  кадмийді  20 дан  асыр- 
мау  керек.  Металдарды  топыраққа  жоғары  катионалмасушылық 
қабілеттілікпен  қосуға  болады;  төменгі  катионалмасушылық 
кабілеттілікке  ие топыраққа мырыштың, мыстың,  никельдің жэне
кадмийдің рұқсат етілген мөлшері 250,  125,  125 жэне 5 кг/га.
Қорытындылай  келе,  қалдықтарды  утилизациялау  үшін 
топырақты  қолдануға  болады,  бірақ  мұны  үнемі  бакылап  отыру 
қажет. 
\
Қондырғыларды  жэне  ағынды  суларды  тазалау  әдістерін 
таңдау,  ластану  түріне  байланысты.  Қалқып  жүрген  қатты
алынады
фильтрлерден
тақтайшалары
Тақтайшалар
Мұндай шұңқырларда
түседі
тұнбаға  түсетін
ағысының  жылдамдығымен  сэйкес  болуы  керек.  Тұнбаны  мер- 
зімді  түрде  жоюды  қамтамасыз  ету  үшін  резервті  шұңқырларды 
жасау керек.
Судың 
рециркуляциясы 
кезінде 
немесе 
биологиялық 
үрдістерді уақытша баяулату үшін ағынды суларды кейде хлормен 
немесе хлорлы әкпен өңдейді. Ағынды суларды химиялық тазалау 
pH  реттеу  жэне  коллоидты  заттарды  электролиттермен  (өте  жиі 
темір  тұздарымен  немесе  алюминиймен),  поликатиониттермен, 
флокулянттармен  тұнбаға  түсіру  жолымен  жүзеге  асырады.  Бұл 
әдістерді эдетте тазалаудың биологиялық әдістерімен араластыра-
ды.
4.3.3.  Ағын  суларды  тазалаудың  биологиялық  әдістері
олардыц жітелуі
Биологиялық тазалау әдістерінің жіктелуі
тазалау
турге
Қарапайым  бнотазалау  тәсілінде  топьфак,  су,  өсімдік 
экожүйесінде жэне ластаушының сүзілуі, байланысуы, ауыстыры- 
луы,  трансформация,  минерализация  арқылы  жүретін  өзіндік  та-
113

залану процестері қолданылады.  Қарпаиым құрылғылар көбіне су 
қоймаға түсерден бұрын ағын судың тазалануында қолданылады.
Жүргізіліп  жатқан  үрдістерге  байланысты  аэробты  жэне 
анаэробты  биологиялық  тазалану  жүйелері  болып  ерекшеленеді. 
Жасанды  биологиялық тазалау  құрылғылары  аэробты  жэне  анаэ­
робты  жүйелерді  біріктіреді.  Қолданылатын  биоценоздардың  си- 
патына қарай бүл қүрылғыларды белсенді илді, биопленкалы жэне 
комбинирленген жүйелерге жіктеуге болады (14-сурет).
Жасанды аэробты биологиялық
тазалау әдістері
14-сурет. Жасанды аэробты тазалау кұрылғыларының
жіктелуі
114

Белсенді  илді  аэробты  биологиялык  тазалаудың  негізгі 
құрылғылары  аэротенк  болып  табылады.  Аэротенк  эдетте  аэ- 
ротхнк  пен  белсенді  ил  суспензиясынан  шығатын,  тазартылған 
ағын судың болінуі жүретін екіншілік тұндырғышпен буда жумыс 
істейді. Сонымен қатар илдің бір бөлігі жүйеден тазаланып, екінші 
бөлігі  (қайта  келетін,  рециркуляцияланатын  ил)  аэротенкке  оның 
өнімділігін  жоғарылату  жэне  артық  ил  мөлшерін  шектеу  үшін
қайта оралады.  \
Белсенді илді биологиялық тазалау кұрылғыларына, сонымен 
қатар,  окситенк  (ауа  аэрацияеымен,  оттегімен  байытылған,  неме­
се таза оттегі бар),  фильтротенк және мембраналы биореакторлар 
(белсенді илді аэротенкте ұстап калатын фильтр арқылы агын суды 
аэротенктен  тартып  шығаратын),  қышқылдайтын  каналдар  (ағын 
су  циркуляциясы  мен  беттік аэрация  жүйелерімен),  шахтталы ап- 
параттар  (шахта  немесе  су  қысымын  көтеретін  колонна түрінде), 
аэроакселераторлар (екіншілік тұндырғышпен бірлескен аэротенк)
жатады.
Биопленкалы  реакторларда  тазарту  үрдісі  микроорганизмді 
биопленка  мен  тіршілікке  қабілетті  клетка  сыртындағы  өніммен 
капталған тиелетін материалдардың немесе тасымалдаушылардың
бетінде жүреді.
Биопленкалы  аэробты  тазалау  жүйесінен  көбіне  биофиль- 
трлер  (Европа  елдерінің  бүкіл  тазалау  құрылғыларының  70%)
қолданыл ады.
Белсенді  илді  жэне  биопленкалы  қондырғылар  арасын  аэро- 
тенктер  мен  биофильтрлердің  артықшылықтарын  үйлестірілген 
биотенк,  биосорберлер,  олшеулі  қабатты  реакторлар  (жалған  ба- 
сты)  алып  жатады.  Сұйык  аэрациялаушы  биотенктерде  белсенді 
лайды  жэне  түрлі  материалдардан  сұйықтық  жүктемесі  белсенді 
лаймен айналымға түседі жэне жүктеме арасындагы саңылауларда
аэрация ланады.
Анаэробты тазалау жүйесі жоғары концентрациялы ағындар-
ды,  жауын-шашынды,  сонымен  катар тазалау  құрылғыларындағы
белсенді  лай  ашытуда  колданылады.  Күнделікті  кұрылғыларды
қолдану үрдістері  көбіне  анаэробты тоғандарда,  септиктерде,  ме-
тантенктерде,  контактьшы  биореакторларда  жүзеге  асырылады
(15-сурет).
115

Бір  тұндырғышты  немесе  тұндырғыш  жүйесі  бар  анаэробты 
мүйістерде  ағын  су  бірнеше  аптадан  екі  айға  дейін  жетеді,  одан 
түзілген газ атмосфераға оңай бөлініп шығады.
Септитенктер -  жабық типті  көлденең тұндырғыштар,  оның 
түбінде түзілген  қатты заттардың тұнбасы  анаэробты  микроорга- 
низмдермен ыдырап шіру процесі жүреді.
Ы
ядоіі
*. № твд мдо
Анаэробты лапта
Тазартылтан ағьан су 
■
--------- >
М е т а н т е н к
Л Г ЫН
ти ^ ш л п м  
и ш  
су
А н а э р о б т ы   б и о ф и л ь т р
Контактты фильтр
оногаз
агын cv
Щ п
.
------------------------- -
>
I
ПЩ
Ш
ЯПМ
тшгу 
— >
15-сурет. Дәстүрлі құрылган анаэробты реакторлардың
түрлері жэне жұмыс істеу принциптері
Септитенктерге 
қарағанда 
метантенюгерде 
араластыру, 
кыздыру,  негізгі  параметрлер  (температура,  шикізат  құрамы, 
аппараттың жүктелу интенсивтілігі т.б.) баскарылып отырады. Та­
залау үрдісі де септитенкке Караганда қаркынды  жүреді.  Бөлінген 
биогазды жинап, қажетке жаратады.
116

Контактылы  аппараттарда  тазалау  үрдісі  биореакторға  ора- 
иатын  илді  белуге  арналған  екіншілік  тұндырғышта  араластыру 
арқылы  реакторда  жүреді.  Жұмыс  істеу  принципі  бойынша  бұл 
жүйелер анаэробты жагдайда тазалайтын екіншілік тұндырғышты 
аэротенктердің аналогы болып келеді.
Соңғы он жылда анаэробты тазалау әдістерінің жаңа түрлері 
жасалып,  өндірісте кең қолданысқа ие  болды.  Анаэробты тазалау 
құрылғыларының  қазіргі  таңдағы  жүйеге  сай  жіктелуі  төменде 
келтірілген (16-сурет).
16-сурет. Анаэробты тазалау құрылғыларының қазіргі
тандағы жүйеге сай жіктелуі
117

Өзге 
әдістермен 
салыстырғанда 
биологиялық 
таза­
лау 
эксплутациялық 
шығынның 
аздығымен, 
эксплутация 
карапайымдылығымен,  эмбебаптығымен,  аз токсинді  немесе ток- 
синді  емес  екіншілік  қалдыктар  (III,  IV  классты  қауіпті) түзуімен 
жэне  түрлі  құрылыстары  бар  ағын  суларды  көптеп  тазалауга 
мүмкіндік беретіндігімен сипатталады.
Биологиялық  тазалаудың  жетіспеушілігі,  тазалау  қондыргы- 
ларына  жоғарғы  капиталды  шығынмен,  сезімталдығымен  жэне 
коршаған  орта  параметрлерінің  аз  диапазонды  өзгерістерімен 
(tO,  pH,  улы  қосылыстардың  концентрациясы),  тазалаудың 
технологиялық  режимін  қатаң  сақтау  қажеттігімен,  кейбір 
органикалық затгардың биотұрактылығы мен олардың белсенді ил 
биоценозына деген улылығымен сипатталады.
4.3.4. 
Л астанган  суларды  тазалауға  ариалған  биофильтр- 
лер олардыц түрлері
Л астанган суларды биологиялық тазарту
Жасанды  жағдайларда  жүретін  биологиялық  тазалау  үшін 
қажет жабдықтар:
1.  Пенопласты немесе пластмассалы саптама биофильтрлер
2.  Биодискті фильтрлер
3.  Биофильтраторлар
4.  Биобарабанды биореакторлар
5.  Толық  тотығу  әдісімен  жұмыс  істейтін  аэрациялық 
қондырғылар
1. 
Пенопласты  немесе  пластмассалы  саптамалы 
биофиль­
трлер. 
t
Кэдімгі  биофильтрлерде  фильтрлейтін  масса  ретінде  гра­
вий,  керамзит,  ұсақталған  тастарды  қолданады.  Ал  пеностекло- 
ны  қолдану  технологиялык,  конструктивті,  эксплуатациялық 
жагынан басқа материалдарға Караганда жақсы.  Пеношыны-жылу 
изоляциялық  құрылыс  материалы.  Ол  механикалык  беріктігі,  су, 
бу,  газды өткізбеушілігі, отқа төзімділігі,  қышқылдар мен  ыдырау 
өнімдерінің  әсеріне  төзімділігімен  ерекшеленеді.  Пластмассалы 
саптамалар  биофильтрлердің  лайландырмайды,  бұл  ауаның  оңай 
кіруіне  себеп  болады.  Биофильтрлердің  кемшілігі-бұл  биоплен- 
калары  құрғауы,  температураның  тұраксыздыгы,  саптамалардың 
лайлануы болып табылады.
118

2.  Биодискті  фцлътрлер
  тэулігіне  1000  куб.м.  дейін 
ластанган  суды  шығындайды.  Биодискті  фильтрлерге  саптама 
ретщде  тығыздығы  аз  синтетикалық  материалдардан  жасалған 
перфорацияланған 
дисктерді 
пайдаланады. 
Бұл 
дисктер- 
қондырғының  негізгі  компоненті,  үнемі  айналып  тұрады,  ал 
перфорацияның үстіңгі жағы биопленкамен жабылады.
Биодискті  фильтрлер  -  көп  секциялы  қондырғы  (3-6  сек­
ция).  Бірінші  және  екінші  секциясында  биоыдыратылған  ласта- 
ушы  заттар,  ал  аммонийлы  азотты  азайту  жэне  нитрификация 
процестері  үшінші  жэне  келесі  секцияларда  жүзеге  асады.  Азот­
ты  жою  классикалық биофильтрлер  мен  аэротенктерге  қарағанда 
40%  жоғары.  Бірақ  тазаланған  суларда  азотты  түздар  (биогенді 
қосылыстар) кездеседі, сондықтан кейбір кезде алдын-ала тазала- 
ну қажет.
Биодискті фильтрлердің биологиялык пленкаларынан шыққан 
өңделген су екінші түндырғышка өтеді.  Екіншілік тұндырғыштар 
жұқа кабатгы модульдермен жабдықталған.
3.  Биофилътраторлар
.  Биофильтраторларды  қолдану  өте 
колайлы жэне экономикалық жагынан тиімді қондыргы. Ластанган 
суды  аз  мөлшерде  (тэулігіне  2-600  куб.м.)  шыгындайтын  түрі. 
Биофильтратор  аэрациялық  (сорбциялық)  жэне  түссіздендіру 
болімдерінен  тұрады.  Сорбциялық  болімде  пенопластан  немесе 
ұксас  материалдан  жасалган  перфорирленген  айналмалы дисктер 
орнатылган.  Дисктер  айналу  жиілігі  10-15  айн/мин  мотор-редук-
тормен айналады.
Биотехнологияны  интенсификациялау  үшін  биофильтрде 
тізбекті  аэрация  қолданылады.  Механикалық  тазалаудан  откен 
ластанган  су  аэрациялық болімге түседі,  ол  жерге  сонымен  қатар 
түссізденген сұйықтың қоспасы  мен айналымдағы белсенді лайга 
түседі.  Ол  астыцгы  жагынан  насос  аркылы  алынып,  тізбекті  аэ­
ратор  аркылы  биофильтрдың  аэрациялық  боліміне  шыгарылады. 
Аэрациялык бөлімнен кейінгі қоспа немесе ластанган су түссіздену 
бөліміне  түседі.  Түссіздендіру  болімі  үш  бөлімшелерге  бөлінген.
Дегазациялық-тұндыргыш 
болімінде 
аэрациялық 
болімнен 
шыккан  кішкентай  газ  көпіршіктері  бөлініп  алынады.  Лайдың  ірі 
бөлшектері  тұндырғыштың  түбінде  қалып,  аэрациялық  жүйеге 
қайтып келеді. Одан кейін  қоспа тұндыру бөліміне түседі, ол жер- 
де  қатты  жэне  сұйық  калдықтардың  бөліну  фазасы  жүреді.  Бұл
1 9

бөлімде активті лайдың іріленген қалдықтары аэрация камерасына 
түседі. Осыдан кейін судың толық тазарғанын көреміз.
4. Биобарабанды биореакторлар.
Тазарту  қондырғыларының  биореакторы  ретінде  өткізгіш 
қабілеті  тэулігіне  50-700  куб.м.  ластанған  суды  тазартуға  5-6 
бағаналы 
жартылай 
енгізілген 
айналмалы 
биобарабандар 
ұсынылған. Оларда көптеген түпқоймалар болады. Әр түпқоймада 
талшықты саптамаға жабысатын биопленкалы барабан кіргізілген. 
Барабанның  айналуы  кезінде  микроорганизм  биомассасының 
табиги аэрациясы жүреді.
5.  Толыц  тотыгу  эдісімен  жұмыс  істейтін  аэрациялык, 
цондыргылар.
  Аэробты  жағдайда  аэробты  микроорганизмдер 
көмегімен  тұнбадағы  органикалық  заттардың  тотығуы  жүреді. 
Бұндай қондырғыларға келесілерді жатқызады:
Органикалық ластаушылардың толық тотыққанға дейін аэра­
циясы ұзақ жүретін аэротенктер
1.  Анаэробты стабилизаторлар
2.  Ластанған суларды залалсыздандыру
Залалсыздандырудың  кең  таралған  түрі  -   хлорлау.  Қазіргі
кездегі  кішкентай  тазарту  станцияларында  құрамында  активті 
хлор бар ерітінділердің дозасын дайындаудың типтері:
Бірінші типіне суды хлорлы әкпен немесе ұнтақ түріндегі ги- 
похлоридпен хлорлау жатады.
Екінші  типіне  электролитті  натрий  гипохлоридін  дайындау 
үшін  арналған  электролизерлар  жатады.  Ac  тұзынан  алынған  за- 
лалсыздандыратьш хлорөнімдер алады.
Үшінші  типіне  суды  тікелей  электролиздеу  арқылы  залал- 
сыздандыратын  қондырғылар  жатады.  Бұл  эдіс  реагентсіз,  ягни 
залалсыздандыратын  заттар  өңделіп  жатқан  суда  кездесетін 
хлоридтердің электролитикалық ыдырауы нэтижесінде түзіледі.
М икрофильтрлер мен ж уылаты н фильтрлер
Микрофильтрлер -  торлы айналмалы барабандар, олар кішке- 
не суға кіргізіліп тұрады. Ластанған су барабанға кіріп, ластанған 
ішкі беті барабанның үстіңгі жагынан жуылып тұрады.
Жуылатын  фильтрлер-резервуардың  ішінде  орнатылған  тор­
лы  фильтрлейтін  элементтер.  Жұмыс  істеу  алдында  фильтрге 
сүзілетін  материалдың  пульпасы  енгізіледі.  Осы  материал  суды 
тазартуда аз мөлшермен беріліп тұрады.

жүктеу/скачать 17,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: