Бірінші кітап (роман – диалогия)

−  О,  қоқи,  қассақ  келіннің  көзін  байлағалы,  басы  айналып,  құзға

құлап кетет, – деп, үлкен апамыздың көзін орамалмен таңып тастайды

екен.

Не керек, неше түрлі қызықтарды айтып-айтып келіп, ақыры:

−  Сол  қырғыздар  əкелерің  барда  жиі-жиі  келіп  тұрушы  еді,

қатынағанды  қойды,  –  деп  күрсінді  Айша.  –  Əбдібек,  Сусар  деген

жиендеріміз  болушы  еді.  Əбдібек  əскерге  кеткен  көрінеді.  Сəнəмбүбі

деген келіншегі болатын. Қырғыз – Ата жарықтық, (Нұралы жездеміз)

қартайып қалды ғой. Жүріп тұруы қиындаған шығар, – деп қойды.

− Ұйқыларың келген жоқ па-ей? – дейді Айша.

−  Жоқ,  жоқ,  айтшы,  апа,  тағы  да,  –  деп  өтінеді  қарындасым

Құрмаш. Інім Батырхан үндемейді, ұйықтап қалса керек.

Сонда  Айша  өзінің  балалық  бал  дəуреніне  сапар  шегеді.  Көз

алдына  Қаратаудың  астында  жатқан  Бурылтау  келеді.  Бурылтаудың

баурайын  мекендеген  Есей  байдың  ауылын  көреді.  Тұлымшағы

селтиген  бүлдіршін  қыз  өз  құрбыларымен  бірге  тастан-тасқа  секіріп,

кекіліктің жұмыртқасын іздеп жүреді. Қызығына түсіп кеткені сонша,

тым биікке шығып алып, қыздар енді төмен түсе алмай жылайды екен.

Биікке  бəрінен  де  бұрын  шыққыш  Айша  көрінеді.  Қия  тастан  түсе

алмай  жылаған  қыздарды  төмендегі  ауылдағылар  көріп,  əрең  түсіріп

алады екен.

− Есей əкеміз, жарықтық, алты ағайынды болыпты, – дейді Айша, –

Матай,  Сасай,  Есей,  Нұрабай,  Қарақұл...  а,  Құдай,  біреуі  есімнен

шығып  қалыпты.  А,  Татай!  Не  Матайы,  не  Сасайы  Меккеге  барып,

содан қайтпай қалған, пейіштің төрінде деседі.

Əкеміз Есейдің үш əйелі болыпты. Біріншісі – осы біздің ауылдағы

Дошанай  атаның  əпкесі  Теңгеқыз  деген  кісі  еді,  жарықтық.  Одан

Сүттібек,  Ауагүл  деген  балалары  болады.  Сүттібектен  Төлен

нағашыларың. Ол қазір соғыста, е, Жаратқан, жар бола гөр жалғызға...

Екінші  əйел  –  менің  шешем  Құлыхан,  Бектөбе  деген  жердегі

Сіргелілердің  ішіне  сіңбе  Алшының  қызы.  Құлыханның  шешесі

Тұрған ханым деген кісі, иə, аруағыңнан айналайын, ірі көріпкел, тəуіп

кісі екен.

Есейдің  Құлыханнан  үш  баласы  бармыз:  мен  –  Айша,  Рахман,

Зиба.

Шешем  Құлыханның  бауырлары  əлі  сол  Бектөбеде  тұрады.  Сəли,

Қали,  Бөпетай,  Сатай...  Е,  оларды  да  көрмегелі  көп  заман  болды.

Мұртаза  барда  бəрі  де  келіп-кетіп  жүруші  еді.  «Балапан  басымен,

тұрымтай тұсымен» дегендей болып кетті ғой Мұртаза «халық жауы»

дегеннен бəрі қорқатын шығар.

Сонда  Мұртаза  халықтың  бəріне  қарсы  шыққан  ба?  –  деймін  мен

шыдай алмай.

−  Қайдағы  қарсы  шыққан,  ойбай!  Байдың  баласы  дейді,  Тротске

дейді, Рысқұлшина дейді – жабам десе, жаласы көп.

− Тротске, Рысқұлша деген не?

−  Е,  мен  қайдан  білейін,  Сталинге  қарсы  дей  ме...  –  Кенет  Айша

даусы өзгеріп:

−  Тыныш  жат,  аузыңнан  шығарушы  болма  мұндай  сөзді!  –  деп

жекіп тастады.

−  Қойшы  оны,  онан  да  баяғы  қыз  күніңді  айтшы,  –  деп  əңгімені

жөнге салады қарындасым.

Айша  əлгі  ашуын  ұмытып,  күліп  алып,  қызын  басынан  сипалап,

қайтадан бал дəурен ауылына аттанады.

−  Сүттібек  көкемнің  үйіндегі  жеңешем  Анаргүл  қызық  кісі

еді.жаның жаннатта болғыр. Өзін он төрт, он бес жасында алып келген

екен. Сірə, сонда менен сəл – ақ үлкен. Бала ғой əлі. Бізбен бірге ойнап

кетеді.  Тауға  шығып  сағыз  тереміз.  Тауға  шықсақ,  ылди  жақ

алақандағыдай  ап  –  анық  көрінеді.  Сонда  əлгі  жеңешем  түйетастың

үстіне шоқиып алып, ылди жаққа қарап жылап отырады:

− Тастөбе – Көлқайнар-ау... – деп алысқа қарап аңырайды. Сөйтсек,

Тастөбе – Көлқайнар – өзінін туған ауылы екен. Жанбай – Жаныстың

елі екен. Сөйтсек, Құдай-ай, жап-жақын жер екен! Айша күледі. Айша

күлсе, біз де жадыраймыз.

− Жеңеше, неге жылайсың деймін? – дейді Айша.

− Ауылымды сағындым... Ауылыңның қадірін ұзатылғанда білесің,

–  дейді  жеңешем.  Сол  айтқандай-ақ,  –  деп  күрсінді  Айша  –  көп

ұзамай- ақ мен де ұзатылып, Бурылдың тауын сағынып жүрдім ғой, ah!

Бұйрық екен, осы Мұртаза айттырып келген жоқ па...

− Қызық болды өзі, – деді күліп Айша. – Құдайға тоба, мұндай да

болады екен-ау. Мұртазаның бір қарындасын Сүттібек ағам алған. Ол

бейшара қайтыс болып кеткеннен кейін ғой, əлгі «Тастөбе – Көлқайнар

–  ауды»  алып  жүргені.  Енді  Сүттібектің  қарындасын  Мұртаза

алмақшы. Сонда айырбас па – немене өзі? – Айша ернін сылп еткізіп

қойды,  –  Содан,  тағдыр  екен,  он  алты  жасымда  осы  елге  келін  боп

келдім  ғой.  Мұртаза  менен  бұрын  екі  peт  үйленген  екен.  Біріншісі  –

мына  Жаңабайдағы  баяғы  Байзақ  датқаның  тұқымы,  Қабылбек

болыстың  қарындасы.  Ерте  қайтыс  болған,  марқұм.  Тағы  да  сол

ауылдан  бір  қыз  алған  екен.  Оны  бала  таппадың  деп  қоя  берген  бе,

əйтеуір, бір бəлесі бар...

Бурылтаудың  Қыршындысынан  таңертең  аттандық.  Бүкіл  Байтана

шығарып  салған.  Жар-жар.  Астымда  ер-тоқым,  құйысқанына  дейін

күмістен,  зермен  жабулап  тастаған  ақбоз  ат.  Жолда  Күйіктің  асуы

деген болады екен. Сонда бір аялдап, тағы жүріп келеміз. Қалжыңбас

күйеу  жолдастар.  Осы  Жолдасбектің  əкесі  Сапа  деген  кісі,  жатқан

жерің  жаннат  болғыр.  Мұртаза  екеуі  ажырамас  дос  еді.  Екеуі  де  боз

киініп, боз ат мініп жүретін. Сол бар, тағы көп кісі. Күн бесінде Теріс

өзенінен  өттік.  Сөйтсек,  алдымыздан  қаптап  қарсы  алған  ел...  ең

алдымен  мені  құшақтап  сүйіп,  сүйемелдеп  жүрген  –  Баян  жеңешем.

Күн  бата  осы  Мыңбұлаққа  да  келіп  жеттік  қой...  Ай,  заман-ай,  ай,

арман-ай!..

Айша  үндемей  қалды.  Жөтелгісі  келгендей  түйіліп-түйіліп,  денесі

селк-селк етіп, бір уақытта дауыстап жылап жіберді.

Үрпиісіп қалдық.

− Қой. апа, қой, жылама, – деп, Құрмаш қайта естиярлық танытты.

Ай  сəулесі  көрінбей  кетті.  Үй  төбесіндегі  қамыс  ызыңдады.  Тағы

да  жел  көтерілсе  керек.  Тағы  да  боран  болатын  шығар.  Бораны

таусылмайтын  неғылған  жер.  Əлде  Айшаны  қамыстың  ызыңымен

жұбатқысы келген періштелер, əлде аруақтар...

Айша біздің көрпемізді қымтап, басымыздан сипап:

− Болды. Ұйықтаңдар, – деді.

жүктеу/скачать 2,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: