Боданға түскен бұл басым

АНА ТІЛІ

7

№34 (1344) 

25 – 31 тамыз  

2016 жыл

ҒИБРАТ

Кәсіподақ – қызметкерлердің атқаратын жұмысына негізделіп, жалпы өндірістік, кәсіби мүдделеріне бай-

ланысты құрылатын бірлестік. Ол азаматтардың құқықтары мен мүдделерін қорғау, жұмыс жағ дайын 

жақсарту, өмір сүру деңгейін көтеру мен әлеуметтік кепілдікті қамтамасыз етуді мақсат етеді. Сондай-ақ, 

жұмыс берушілермен келіссөз жүргізу, жұмыскерлердің атынан жеңілдіктер мен әлеу меттік кепілдіктер 

көзделген келісімдер мен ұжымдық шарттар жасап, олардың орындалуын қадаға лайды. Еңбек туралы 

заңнамалардың орындалуын, еңбекті қорғау мен еңбек жағдайларын жақсартуға байланысты қоғамдық 

бақылау жасайды. Келісім және өндірістегі келеңсіз жағдайларды тексеру жөнінде ақы сыз кеңес береді. 

Демек, еңбек қатынастары бұзылған жағдайда аталған ұйымның маңызы жоғары.

«Зытып келем, 

  

зытып 

келем».

(Ғ.Мүсірепов. 

«Қазақ солдаты»  романынан)

P.S.

«Ақ орамал»

Табиғатымызды 

аялайық

Жуырда Шетпе ауданында «Ақ орамал» акциясы 

аясында республикалық «Жас жанұяға ақ тілек» 

атты шара  тті. Оған аудандық мәдениет саласының 

ардагерлері Тыныштық Ахметова, Набат Туғанбаева, 

ұлағатты ұстаз Нұржақсы Қыдыршаева, сондай-ақ оқу-

ағарту саласының  кілдері мен жаңадан отбасын құрып, 

түтін түтеткен Алмас пен Жаннұр есімді жас жұбайлар 

қатысты. 

Тәрбиелік маңызға ие шараны аудандық «Жас-

тар орталығының» жетекшісі Аллаберген Қонарбаев 

ашып, жүргізіп отырды. Ол  з с зінде отбасылық 

құндылықтарды сақтауға қоғам болып, ел болып мән 

бергеніміз абзал екенін атап  тті. Бұл мәселеге ерекше 

к ңіл б ліп, Елбасының саясатына орай мемлекетімізде 

отбасы р лін арттыра түсу қажеттілігін тілге тиек ете 

отырып: «Бүгінгі шарада жастар отбасы тәрбиесі және ақ 

орамалдың қасиеті жайында тереңірек мәлімет алды деген 

ойдамын» деді.

Қазақтың дәстүрлі ұғымында киелі «Ақ орамал» ұғымы 

туралы  Т.Ахметова тарқата әңгімеледі. «Орамал – бұл 

бағзы заманнан бері келе жатқан қасиетті дүние. Оның 

мән-маңызын әсіресе жас қауымға кеңінен түсіндіруіміз 

қажет. Себебі орамал бұл отбасылық құндылықтың 

қалыптасуына негіз болатын дүние» деді.  рі қарай 

с з алған  зге қонақтар тақырып аясында ой  рбітіп, 

тағылымды, тұшымды к зқарастарын ортаға салды.  н мен 

күйге де кезек келіп, ақ орамал туралы әндер шырқалды. 

Шара соңында жас келін Жаннұрға Тыныштық әже бақыт 

тілей отырып, ақ орамалды тарту етті.

  

Дина  ТЕПБЕРГЕНОВА,

Жастар орталығының маманы

Маңғыстау облысы

Облыстық С.Жиенбаев атындағы жас спірімдер 

кітап ханасында «Табиғат тағдыры – адамзат тағ ды-

ры»  лкетану сабағы  ткізілді. Шараның мақ саты 

– жас ұрпақты табиғатты қорғауға баулу.  Атадан 

балаға мирас болып келе жатқан таби ға тымызды 

к здің қарашығындай сақтауға үйрету. 

Кітапханашы Айнель Есалинова тақырып аясында 

к птеген мағлұмат беріп, «Таза болса табиғат, аман 

болар адамзат» атты кітап к рмесіндегі кітаптарға 

библиографиялық шолу жасады. Кітапхана қызмет-

керлері Гүлшарат Бопилова, Азатгүл Қайнақаева, 

Арайлым Кенжебаева «Адам және табиғат» атты к ріністі 

к пшілікке ұсынып, белсенділіктерін танытты. Шараға 

қатысушылар «Табиғат тағдыры – ғасырлар байлығы» 

атты слайдты тамашалады.  

Күн санап к ркейген ортақ Отанымызды сүю үшін 

оның қазына-байлықтарын қадірлеу мен бағалау ба-

ғытында облыстық С.Жиенбаев атындағы жас с пірімдер 

кітапханасында әлі талай тәрбиелік істер атқарылатыны 

анық. Ең бастысы,  лкеміздің  ңіріне шырай беретін 

ғажайып табиғатымызға қорған болу әрбір азаматтың 

ортақ міндеті. Бұл орайда табиғатты сүйе білуді, 

оған үнемі қамқорлақ жасап отыруды жадымыздан 

шығармауымыз керек.  

Бақтыгүл ХАМИДУЛЛИНА,

кітапхананың б лім меңгерушісі

АҚТ БЕ

З

уылдап келеміз. Дуылдап-шуылдап 

келеміз. Жоғары қарай. Медеу жаққа. 

Таудан сарқырай ағатын  зен жағасына. 

Кейде жұмыстан кейін сонда барып, шілденің 

аптап ыстығынан тал, терек, қайыңдар сая-

сында салқындап, жан шақыратынымыз бо-

лушы еді, сол ниетпен. Екеуден-екеу.  ңгіме, 

әзіл-қалжың, ән. «Біздің әкейді білесіз ғой, 

– дейді (менен мүшел жастай кіші) ақ сары 

жүзді, аласалау, тас қайрақтай, айбынды серігім 

нықтай с йлеп. – Мендей емес, ұзын бойлы, 

зор денелі, жас кезінде шахтада істеп, бұлшық 

еті бұлтылдаған күш иесі болыпты. Соғыстан 

алдын Қажымұқан палуан қасына әйелі мен 

кішкене баласын алып, ат арбамен елге кел-

генде, т сіне қойған тасты балғамен ұрып 

уататын ешкім болмай, жұрт біздің  әкейге 

қолқа салмай ма? Барлығы жабылып «Т ребай 

соқсын балғаны!» деп тұрып алыпты. Сонан 

соң қайтеді, атақты палуанды сыйлағандықтан 

онша зауқы соқпаса да, амалсыз мақұл депті. 

Депті де, Қажымұқанның т сіне қойған к лемі 

қол диірмендей шұбар тасты шойын балғамен 

үш-т рт соғып, быт-шыт етіпті. Бұл мен туар-

кездерде кен орны ашылған (қазіргі Кентау) 

Мырғалымсайдың маңындағы Хантағының 

етегіне орналасқан Біресек ауылына келді. 

Бұл соғыстан екі-үш жыл бұрын, сол кездерде 

дендеген  жаппай репрессия құтырмасының 

сәл-пәл беті қайтып, СССР Жоғарғы Советінің 

бірінші шақырылған сессиясы  ткен күндер еді. 

Сельсоветті Алсаев (деген) басқарып, Қалықұлов 

дейтін ауыл тұрғыны – озат кенші – Жоғарғы 

Советке депутат боп, дүрілдеп тұрған шақ.

Сол тұстарда ашылған (қазіргі) Ащысай, 

Мырғалымсай кеніштерінің айнала т ңіректегі 

т рт түлік малдан айрылған, күн к рісі қиындаған 

қазақтар үшін себі мол болды. Қолына қайла 

ұстауға жарайтындардың бірқатары к мір 

шығатын шахтаға орналасты (орыстан бас-

тап, басқа ұлт  кілдері де аз болмайтын). 

рине, техника әлсіз, құрал-сайман жетімсіз, 

елдімекендер әлжуаз,  зге де кем-кетіктер бастан 

асатын. Соған қарамай, патриоттық бастама, 

отаншылдық ынта-жігердің арқасында қазақтан 

шыққан жұмысшы табы  кілдерінің еңбектері 

жанып, хал-ахуалдары жақсара түсті. Тіпті, ауыз 

су, жол қатынас, дәрігерлік қызмет, т.б. сала-

ларда олқылықтар бастан асып жатса да. Ал, сол 

кездерде...

Мырғалымсай кенішінде к мір қазатын 

шахтерлардың бірі екі иығына екі кісі мінгендей 

алпамса денелі, бойшаң, қос жауырыны 

қақпақтай, қыран қабақ, қаршыға к з, қара торы 

ңді, сұсты, ауыр мінезді, жасы әлі қырыққа 

жете қоймаған қарулы, айбатынан арыстан 

сескенетіндей, сонымен бірге, қайырымды, 

кішіпейіл, әділ, адал, таза, отбасына пана, абы-

ройы бір басына жетіп артылатын Т ребай деген 

естияр жігіт ағасы болатын-ды.

Кеніш басшылары Т ребай мен тағы бір 

шымыр денелі, палуан пішінді Хұсанбай деген 

қолы шебер, епсекті, жастау  збек жігіт екеуін 

(керек кезде) мекемедегі  зге де жұмыс түрлеріне 

жұмсай беретін-ді. Жаз кезі. Шықылдаған 

шілде. Бірде Т ребай мен ( збек) Хұсанбай 

к рік басып, темір балқытып жатқан т бесі 

ашық, аумағы ат шаптырым ұстаханаға араб 

ертегілеріндегі қалақтай құман ішінен бу боп 

шығып, қолма-қол қара дәуге айналатын алып 

диюға ұқсас, үстінде майка, бұтында жұқа 

шалбары бар, дене бітімі алқам-салқам, қос 

емшегі салбыраған, құлақ-мұрны жырым-

жырым, түр-түсінен адам шошырлық таудай 

біреу аяқтарын алшаң басып, үн-түнсіз кіріп 

келе жатты. Жұмыстарын кілт доғарып, таңдана 

қараған Т ребай мен Хұсанбайға тақап келіп: 

«Амансыңдар ма, жігіттер, – деді гүр еткен зор 

дауыспен. – Естулерің бар ма, мен Қажымұқан 

деген палуан боламын. Бүкіл әлемде мен 

болмаған, мен бармаған ешбір ел де, жер де жоқ. 

Орыс, француз, түрік, қытай, жапон – бәрінің 

қабырғасын күйретіп, бас терісін сыпырғанмын. 

Омбы деген қалада тұрушы ем, жас ұлғайып 

қартайған соң, ата-бабаларымның сүйегі жатқан 

осы жаққа к шіп келдім. Қазіргі мекенім 

Шәуілдір  (Темірлан маңайына қоныстанғаны 

кейінірек. З.А.). Қарап жатып қайтемін деп ат 

арбамен ел аралап, жұртқа  нер к рсетемін. 

Кейде жеке, кейде үлкен қалалардағы циркпен 

бірге. Бұл жолы  зім келдім. Кәне, сендерден 

мойынға салғанда екі жағына он бес-он бестен 

отыз адам отыратын арматура табыла ма? Бар 

болса бере тұрыңдар. Екі-үш күннен кейін әкеп 

беремін.

Тосыннан келген қара дәудің с здерін 

Т ребай мен Хұсанбай әрі үрейленіп, әрі естері 

кете қызығып тыңдады. Қажымұқан туралы 

еміс-еміс естігендері жоқ емес-ті. Бірақ, ауыз 

ашуға шама жоқ. Абырой болғанда, палуан 

сұрағандай арматураның неше қилысы бар 

еді. Біреуін таңдап, екі жігіттің апарып берейік 

дегеніне сендерге ауыр болады деп к нбей, палу-

ан иығына салып  зі алып кетті. «Қызық к рем 

десеңдер, кешке келіңдер» деп гүж етті қорадан 

шығып бара жатып.  лбетте, барады. Бұлар бар-

май кім барады.

Кешке дейін Біресек ауылында неше 

қилы әңгіме желдей есті. Қажымұқан жерге 

шалқасынан жатып, үстінен машина  теді 

екен деп те даңғазалады. Алайда, ешқандай 

даңғаза емес, сол күнгі кешкіліктегі үлкен алаңда 

к рсетілген ойында барлығы солай болды, тіпті, 

одан да асып түсті: иықтағы отыз адам отырған 

арматурамен алаңды екі-үш қайтара айналып 

шығу, білектей-білектей темірлерді екі бүктей 

салу, отыз бір пұт кірдің тасын бастан шыр ай-

налдыра жоғары к теру, (жан-жағын тақтаймен 

шегендеп) үстінен (полуторка) машина жүріп 

ту секілді кереметтерді к збен к рген жұртта ес 

жоқ. Ең соңында:

– Енді бір ойын қалды. Сонан соң бүгінге 

аяқтаймыз, – деді Қажымұқан жайбарақат.

С йтті де, тақыр жерге шалқасынан жатып, 

к лемі қол диірменнен үлкен сұрғылт түс бұжыр 

тасты к кірегіне қойды. «Ал, кәне, мына тасты 

анау шойын балғамен соғып уататын қайсың 

бар, шығыңдар ортаға, қорықпаңдар, келіңдер!» 

деп гүр-гүр етті.

Үнсіздік. Тым-тырыс. Біреулер кеу-кеуледі 

ме екен, ауылдағы ең мықты саналатын 

Хұсанбай  збек алға бір-екі аттады да, ізінше 

жүрегі дауаламағандай кері шегініп кетті. У-шу, 

ду-ду. «Ай, бұл не? Үстінен машина  ткен па-

луанды аяп тұрсыңдар ма? Шықсаңдаршы! Бар 

емессіңдер ме?» 

Ешкім тырс етпейді. Қажымұқанда асып-

сасу жоқ.  лі-ақ балға соғатын жаужүрек табы-

ларын білетіндей, пәруәйі пәлек. Ауыл совет 

бастығы Алсаев пен Жоғарғы Совет депутаты 

Қалықұлов қайта-қайта орындарынан тұрып, 

қалың қауымға қарайды. Бастарын шайқайды.  

р тұстан гүжілдеген дауыстар естіледі:

– Болсаңдаршы, түге!

–  й, Хұсанбай, саған не болған?

– Хұсанбайды қайтесің, ол әлгінде қашып 

кетті ғой. Т ребай шықсын!

– Т ребай қайда? Осында ма?

– Осында!

– Онда Т ребай шықсын!

– Т ребай соқсын балғаны!..

Жаратылысынан  діні берік, томаға-

тұйықтау, к зге түсуді қаламайтын Т ребай 

екіойлы боп, бір жағы намыс қысып, онсыз 

да ұшып тұруға шақ отыр еді, енді шегінетін 

рет қалмай, тез-тез адымдап барды да, шойын 

балғаны үш-т рт қайтара ұршықтай үйіріп, 

періп-періп жібергенде Қажымұқанның 

к кірегіндегі к лемді қалың тастың күл-талқаны 

шығып, жан-жаққа жаңқадай  шашырады. Түк 

болмағандай орнынан атып тұрған Қажымұқан 

«ей, сен бағанағы жігітсің ғой» деп арқасынан 

қақты. «Тегін емесіңді сонда-ақ біліп, балға 

соғуға жарайды-ау деп кеткенмін. Ойым дәл 

келді. Алдыңнан жарылқасын!»

Халық айтса, қалт айтпайды. Пах! «Т ребай 

соқсын балғаны!» Соқты, әрине! Қалт кетпеді, 

мүлт кетпеді. Т ребайдың ұзақ жылдар бойы 

кейінгі ұрпаққа аңыз ретінде жетіп, ара-тұра ай-

тылып келе жатқан осынау «балға соғу» оқиғасын 

оның бүгінгі атақты ғалым, сыншы, жазушы, 

ғұлама дәрежесіне к терілген «бір жапырақ 

сарғалдақ» ұлы  шірбек Т ребайұлынан – сол 

тау баурайында –  естіген бойда мұны хатқа 

түсіріп, жазса да к птік етпейді екен-ау дегенім 

болатын да, сәті келмей жүруші еді. Соның 

орайы бүгін – қырық жылдан кейін – келгеніне 

иншалла, тәуба. Т ребай атамыздың туғанына 

110, Аққыз апамыздың туғанына 100 жыл толып, 

баласы  шірбек пен келіні Күләш бастаған үрім-

бұтақ,  рен-жарандары аяулы ата-әжелерінің 

әруақтарын еске алып отырған шақтарда...

дан он шақты жыл бұрын болған жағдай, кейін 

білетіндердің айтуынан естіп, әкейден рас па деп 

сұрағанымда, рас деді де қойды. Таратып ештеңе 

айтпады.  зіңіз білесіз ғой, әкей с зге жоқ, 

мінезі тұйық адам, бірде әйтеуір  йтіп-бүйтіп 

қосымша айтқызғаным бар. Қалай, тыңдайсыз 

ба, әлде...

«Ойбай, айта бер!» «Қайдан білейін, 

құлқыңыз соға ма, жоқ па деп жатқаным да. 

Жарайды, айтайын. Бұл енді  зінше бір хикая. 

Түбі кәдеге жарауы да ғажап емес. Аржағында 

Қажымұқан тұрған жоқ па? Шіркін, ұлылардың 

ұлысы! Қайран, Қажекең!»

Ж ңкіле аққан  зен. Баяу ескен жел. Салқын 

сая. Ырғалған ақ қайың, кеуде керген бәйтерек, 

иілген сәмбі тал. Таза ауа.  нші құстар. Ғибратты 

әңгіме. Пай-пай! Және қандай! Және қырық 

жылдай бұрынғы... Ендеше, тәуекел. Бүгін соны 

қаузап к рейік...

детте,  ткен ғасырдағы Отан соғысы 

деп аталатын алапатқа дейін де, кейін де бұл 

қазақ нелерді бастан  ткермеді, не к рмеді? 

рісін айтпағанда, күштеп коллективтендіру, 

ашаршылық, репрессия... соғыс лаңы... ой, 

дүние-ай! Толып жатыр ғой. Айналайын халық 

сетілмеді, кетілмеді, қайта бекінді, жетілді... 

Бірден емес, бірте-бірте. Сондай шақтардың 

бірінде – соғыстың алдында, екі-үш жыл бұрын 

– бүкіл әлемге әйгілі палуан Қажымұқан әлдебір 

бәләйі себептермен ата-бабаларының ежелгі 

мекені оңтүстік  ңірге оралып, қарапайым 

к птің бірі ретінде Шәуілдір, Шұбар ауылдарын-

да ғұмыр кеше бастады. Бірақ, бір орында отыр-

май, аталмыш облысты түгендеп, одан қалса, 

к рші   збекстан, Тәжікстанды аралап халыққа 

нер к рсетті, дәріптеді. Тәжікстан астанасы 

Сталинабад қаласында  міріне қастандық жа-

салып, сондағы қалың қазақтың арқасында 

аман қалды. Соғыс кезінде самолет жасату 

үшін отан қорғау қорына қаржы аударып,  з 

басы қашан Қазақ ССР Комиссарлар Советінің 

председателі Н.Оңдасынов тікелей қамқорлық 

жасап, зейнетақы тағайындағанша жұпынылау 

мір сүрсе де жасымады, мойымады. Ескілеу 

ат арбасына әйелі мен жас баласын салып 

алып, ұдайы ауыл-аймақты аралады. Бірде сол 

ткен жылы Қазақстан Республикасының 

«Кәсіподақтар туралы» Заңының қолданысқа енуі 

жұмыскерлер мүддесін заң арқылы қорғауға жол 

ашты. Бұл кәсіподақ ұйымының қызметін қайта 

қалпына келтіріп, жаңа бағытта ұйымдастырудың 

қажеттілігін туындатты. Сонымен,  ткен жылы 

еліміздің әр  ңірінде Қазақстан Республикасы 

Кәсіподақ федерациясының шешімімен аумақтық 

кәсіподақтар бірлестігі құрыла бастады. Қашанда 

игі істің басында жүретін жетісулықтар  ткен 

жылдың қаңтар айында жаңа бастаманың к шін 

бастап, Алматы облыстық кәсіподақтар орталығын 

алғашқылардың бірі болып құрды. Ал ақпан айын-

да облыстық кәсіподақтар орталығының үйлестіру 

кеңесі құрылып, оның жұмыс жоспары бекітілді. 

Сонымен қатар, үшжақты комиссияға облыстық 

кәсіподақтар орталығынан  кілдер бекітілді. Сол 

қатарда еңбекте жүрген әйелдер мәселесі бойынша 

және жастармен жұмыс жүргізетін комиссиялар, 

АСАМЫЗ

АСАМЫЗ

ґмір белінен

ґмір белінен

Жаздың соңы, күздің басы. Түнгі 

сағат төрт. Телефон шыр етті. Тұтқаны 

көтерсем – қайран Рекең, Райымбек 

Сейтметов. «Әшірбектің анасы Аққыз 

апамыз қайтыс бопты. Сыртқа шыға 

беріңіз, қазір барамын» деді. Үй ара-

мыз алыс емес-ті, дереу «Орбитаға» 

тарттық. Ол кезде Әшірбек сонда 

тұрады, ЦК-да істейді. Барсақ әлі онша 

ешкім келіп үлгермепті...

Таң атысымен Райымбек «мен ша-

руамен айналысайын, сіз осында 

болыңыз, мұнда жақындардан біреу 

болу керек» деген соң, ол кетіп, мен 

жүктеу/скачать 17,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: