9
Хайуанаттардың өлуі мен көшуінің себебі Қазақстандағы кейінгі палеолит
тұрақтарының жоғалуы себеп болып табылады. Хайуанаттар ізімен Сарыарқаның палеолит
тайпаларының Сібірге қарай миграциясы жүрді. Шамамен 40-35 мың жыл бұрын мамонт
сияқты хайуанаттардың бейнелері жасалды. Сарыарқаның палеолит гравюраларында
жартастың жоғары жағы картина сияқты көрінеді. Жалпы Сарыарқа жазығында
гравюралардың орналасуы микролит мәдениетінің дамуымен байланысты (жебе ұшына
қолданылатын миниатюралық тас пластиналар). Неолит дәуірінде Сарыарқа климаты тарихи
уақытпен салыстырғанда ылғалды болды. Аридтік жағдайда (аридтік климат құрғақ климат,
ауада температура жоғары болады, шөл және жартылай шөл жерлерге тән) тамақ табу үшін
аң аулап күн көру, соған сай өмір салтын талап етеді. Демек, аң аулау жартастағы өнердің
дамуының алғы шарты болды деп пайымдауға болды.
Гравюрамен қатар Қазақстанда таңбалы тас үлгілері табылды. Олардың ішінде
архаикалық шығармалар ерекше (архаика – грекше ескі, ежелгі, сөздің шынайы мағынасы).
Ол Тешиктастан табылған бұқалардың бейнелері, Баянауылдағы Әулиетас үңгірінен және
Бұхтармадан табылған неолит суреттері.
Энеолит
– мыс пен тас ғасыры, б.з.д. 4-3 мың жылдықта орын алады. Соңғы уақытқа
дейін энеолитті тас ғасырынан қола ғасырынан өтетін өтпелі кезең деп қарстырған. Алайда,
бірқатар зерттеушілер энеолитті тарихтағы маңызды кезең деп біледі және оны біздің
еліміздің оңтүстігінде мал және жер шаруашылығымен айналысатын тайпалардың
гүлденуімен байланыстырады. Қазақстанның далалық және орманды бөліктердегі энеолит
дәстүрі аңшылық-балықшылық кезең ретінде қарастырылады, бірақ Тобыл, Есіл бойындағы
энеолит ескерткіштерін зерттеу өзгерістер әкеледі.
Тас дәуірі академик Ә.Х. Марғұланның зерттеу жұмыстарын жүргізу негізінде
өңірлерді анықтап отырған. Ә.Х.Марғұлан басқарған Орталық Қазақстан археологиялық
экспедициясы Сарыарқа жерінен неолит пен энеолит дәуірінің тұрақтарын тауып, қазба
жұмыстарын жүргізген.
Бақылау сұрақтары:
1.
Үйкеу (галечная) мәдениетінде деп аталды шикізат материалы ретінде не
қолданылды?
2.
Мустьер дәуірінің ескерткіштері Қазақстанның қай жерінен табылған?
3.
Нәсіл мен нәсілдік топтар қашан қалыптасты?
4.
Неолит пен энеолит дәуірінің тұрақтарын кім тапқан?
Достарыңызбен бөлісу: