Bulletin «Жаратылыстану-география ғылымдары» сериясы Серия «Естественно-географические науки»

Абай атындагы Қаз¥ПУ-нің ХАБАРШЫСЫ «Жаратылыстану - география гылымдары» сериясы №3(49), 2016 ж. 
Қарындаш түстеріне сәйкес (қызыл, сары, көк, жасыл, қара, қоңыр) топқа бөлуді көздедім, алдыңғы 
сабақтағыдай төмен және орташа оқитын студенттердің бір топқа түсіп қалмауына баса назар аудардым 
және студенттер ақылдаса отырып өздері топ басшысын сайлады. Топ басшысының міндеті сабаққа 
белсене қатысқан және топ мүшесінің қайсысы қай тапсырманы орындағанын бақылау және тапсырманы 
тексеру барысында жұмыстың дұрыс - бұрыстығына қарай отырып бағалау. Мен осы күнгі сабақты үй 
жұмыстарын тексеруден бастадым, кейбір студенттердің үй жұмыстарын орындамай келгенін байқадым, 
үй тапсырмасын орындамай келген студенттерге сабақ үстінде қосымша уақыт бере отырып үй жұмысын 
орындаттым, топ мүшелері өз серіктестеріне көмектесті, бұдан мен студенттердің өз құрбыларына деген 
жылы сезімдерін байқадым, ынтымақтастық ортаны көрдім. Сабақтың келесі бөлімінде өткен сабақ пен 
жаңа тақырыпты байланыстыра отырып төмендегідей жұмыс түрін жүргіздім. Барлық топқа бірдей 
тапсырмалар берілді, тапсырма интербелсенді тақтада көрсетілді, жұмыс уақыт мөлшерінде жүргізілді. 
Сабақта бағалаудың мадақтау түрі және берілген тапсырма бойынша бағалау критерийі ұсынылды 
(кесте 4). 
Кесте 4 - Сабақта берілген тапсырмалар бойынша бағалау критерийі 
рма № 
Сұрақтар саны 
1 
2 
3 
4 
5 
1 
10 (әр тапсырма 1 ұпай) 
7 
8 
10 
7 
10 
2 
8 (әр тапсырма 1 ұпай) 
8 
7 
8 
6 
8 
3 
5 (әр есеп 5 ұпай) 
10 
15 
20 
15 
20 
£ 
43
 ұпай 
25 
30 
38 
28 
38 
43 - 38 ұпай «5»; 37 - 30 ұпай «4»; 29 - 15 ұпай «3» 
Бағалау кезеңінде топ басшыларына сөз берілді, олар өздерінің бақылау нәтижелерін ұсынды, дайын 
күйдегі критериймен салыстырғанда кейбір (1,4 топта) топтарда біршама алшақтықтар болды, топ 
мүшелерінің басшыларымен келіспеушіліктері болып отырды, бірақ топ басшылары қойған бағаларын 
дәлелдеп бергеннен кейін, топ басшысының ойымен келісті. Сабақта кері байланыс жасауды БББ 
кестесін, сұрақ-жауап түрінде бірлесе отырып толтырдық, бұл кестені толтыру себебім студенттердің 
өткен сабақ пен жаңа тақырып арасындағы байланысын, жаңа тақырып бойынша не білгісі келетінін және 
түсінгендіген анықтау, студенттердің білім деңгейін анықтай отырып, осы кесте арқылы өзімнің алдағы 
сабағымда студенттермен нені қамту керектігін ойладым. 
Әр топқа тақырыпқа байланысты жекелей тапсырмалар берілді, ол тапсырманы орындау барысында 
оқулықты, компьютер, ұялы телефондарындағы интернет желісін пайдалануға рұқсат етілді, себебі 
берілген тапсырмаларда қосымша материалдарды пайдалана отырып постер дайындау болатын және 
топтар арасында сұрақ-жауап ұйымдастырылды. Осы тұста «АКТ оцушыларга гылъми ұстанымдарды 
түсіндіруді және олардың қабылдауын, түсінуін жеңілдетуге мүмкіндік беріп, мұгалімдерге сабақ 
беруде көмектесетін құрал болып отыр. Сондықтан оқыту барысында осы технологияларды ойланып 
қолдануды қажет етеді» деген идеяны басшылыққа алдық [7, 110 б.]. Сабақта АКТ-ны кеңінен 
қолданылды. Бұл, өз кезегінде студенттердің берілген тапсырмаларды интернет желісі арқылы орындау, 
өз мүмкіндіктерін пайдалануға, студенттердің жұмыстарын жеңілдетуге және материалды есте сақтауына 
септігін тигізді, бұл жұмыс олардың қызығушылығын туғызды. Әрбір топ презентациясын қорғау бары­
сында студенттердің диалогқа түсуі, олардың арасында жағымды қарым-қатынас туғызды, сондай-ақ 
зерттеушілік әңгімелер арқылы студенттердің бір-бірін тыңдауға, сұрақ қою мәдениеттерін қалыптас-
тыруға септігін тигізді. 
Топ мүшелері презентация соңында кері байланысты сұрақ-жауап түрінде ұйымдастырды, бұл жерде 
студенттердің шығармашылық қабілеті байқалды. 
Сонымен, аудиторияда отырған төмен, орта, жоғары деңгейдегі студенттерді анықтау үшін деңгейлік 
тапсырмаларды орындату тиімді деп ойлаймын, себебі әрбір студент түрлі түсті стикерлерге жазылған 
тапсырмаларды орындау барысында, олар да әлі де болса білімдерін жетілдіру керектігін айтпай-ақ 
түсінеді. 
Сабақ кезінде Блум таксономиясы бойынша деңгейлік тапсырмалардың ара жігін ажыратуды үйрету 
керек. Мысалы, 1-деңгейлік тапсырмалар: тану, түсіну, қолдануға бағытталған тапсырмалар. Бұл 
тапсырмалар негізгі мәтінде мазмұнды ашуға негізгі түсініктерді игеруге, түрі өзгертілмеген тапсырмалар 
жатады. Көбіне бұл тапсырмалар Қашан? Кім? Қайда? - деген сұрақтарға жауапқа негізделген. 
107 

ВЕСТНИК КазНПУ им Абая Серия «Естественно-географические науки» №3(49),2016 г. 
108 
2-деңгейлік тапсырмалар: түсіну, қолдау, анализге бағытталған тапсырмалар. Бұл тапсырмалар негізгі 
мәтіннің мәнін, оқиғаның себебін, неліктен екендігін анықтауға, салыстыруға, анықтауға, ерекшелігін 
түсінуге бағытталған. Көбіне бұл тапсырмалар Неліктен? Өйткені, Егер де? деген жауаптарға негізделген. 
3-деңгейлік тапсырмалар: синтездеу мен бағалауға бағытталған тапсырмалар. Бұл тапсырмалар 
мәтінге қосымша сабақтан тыс берілген жұмысқа, терең ойлауға, оқушының қорытынды шығара білу мен 
альтернативті ойлауға итермелейтін тапсырмалар. Көбіне бұл тапсырмалар: Сіздің ойыңызша, Қалай 
ойлайсыз, Қандай оқиғамен салыстыра аласыз, Өз ойыңызды дәлелдеңіз деген тапсырмалардан тұрады. 
Мысалы: Сабақтың екінші кезеңінде теориялық материалды пайдалана отырып алған білімді қолдану 
деңгейінде есептер шығаруға кірістік, бұл тапсырма талдау деңгейінде жүзеге асырылды. Азот, Висмут, 
Фосфор, Сурьма, Мышьяк тобы студенттері топқа бөлініп есепті шығару керек болды. Топқа алты есеп 
берілді, есеп құрылымы бірдей және жеңілден қиынға қарай бағытталды, әрбір шығарылған 6 есеп 
санына байланысты критерийлер жасалынған, оқушылар жинақталған есептер санына байланысты 
бағаланды. 
Бұдан шығатын қорытынды, деңгейлік тапсырмаларды сабақта күнделікті пайдаланса студенттер өз 
ойлары мен пікірлерін топ алдында ашық жеткізуге, нақты жауап беруге дағдыланады, себебі, әрбір 
оқушы немесе студент өзін сенімді сезінеді, өйткені, әрқайсысы өз денгейінің тапсырмасына жауап 
береді. Осы тәсілді пайдалану кезінде үнсіз, енжар отыратын oқушылaр күннeн-күнгe ашылып, caбаққа 
қдтысуы жaқсaрaды деген ойдамын. 
1. Назарбаев Н.Э. Білім мен гылым - даму тетігі (Елбасының ҚР Білім және гылым қызметкерлерінің ІІІ 
съезінде сөйлеген сөзі) [Егеменді Қазақстан, 13 казан, 2004 
2. Элімов А. Интербелсенді әдістерді жогары оку орындарында қолдану. Оку құралы. - Алматы, 2009. - 263 б. 
3. Интернет желісі «Google kz.» 
4. Студентке арналган нұсқаулық: Екінші (негізгі) деңгей. 3 - басылым. - 2015. -176 б. 
5. Тренерге арналган нұсқаулық: Екінші (негізгі) деңгей. 3 - басылым. - 2015. -178 б. 
6. Үлестірме материалдар 1-2 апта: Бірінші басылым. - 2015. - 73 б. 
7. David R. Lide. Methods and techniques in teaching chemistry. //CRC Handbook of Chemistry and Physics, 87th 
Edition - 2006-2007. - 238 p. 
Резюме 
Унербаева З.О. - доцент, к.п.н., uner 68@mail.ru 
Казахский национальный педагогический университет имени Абая 
Особенности программы дополнительного профессионального образования студентов выпускников при 
подготовке кадров высшего учебного заведения 
Статья посвящена 7 модулям рассмотренных в дополнительной программе подготовки профессиальных кадров 
образования студентов выпускников высшего учебного заведения подготовленных на основе программы повышения 
квалификации педагогов Республики Казахстан. 
Актуальность этой статьи для преподавателей ВУЗа, особенно для студентов выпускников является 
использование 7 модулей рассмотренных в дополнительной программе профессионального образования, что 
предоставляет молодым специалистам большие возможности. Так как, согласно современным требованиям 
использование новых методов и приемов в системе образования является основной потребностью и основной 
капиталом для будущего развития. Учебно-методический материал программы охватывает 7 модули. Они также 
будут рассмотрены в ходе уроков. А также, эти идеи, обсуждаемых в рамках 7 модулей будут рассматриваться во 
взаимосвязи. 
Ключевые слова: диалоговое обучение, обучение тому, как учиться, самостоятельное обучение, оценивание, 
цели программ, ожидаемые результаты, исследование в действии, актуальность программы. 

Абай атындагы Қаз¥ПУ-нің ХАБАРШЫСЫ «Жаратылыстану - география гылымдары» сериясы №3(49), 2016 ж. 
Summary 
Unerbaeva Z.O. - Docent, Cand. Ped. Sciences, uner 68@mail.ru 
Kazakh National Pedagogical University named after Abai 
Features additional vocational training graduate students at the training institution of higher education 
Article is devoted to 7 modules of the frames of education of students of graduates of a higher educational institution of 
the teachers of the Republic of Kazakhstan trained on the basis of the program of professional development considered in the 
additional program of preparation the professialnykh. 
Relevance of this article for teachers of HIGHER EDUCATION INSTITUTION, especially for students of graduates is 
use of 7 modules considered in the additional program of professional education that gives to young specialists great 
opportunities. As, according to modern requirements use of new methods and receptions in an education system is a basic 
need and the main the capital for future development. Educational and methodical material of the program covers the 7th 
modules. They will also be considered during lessons. And also, these ideas discussed within 7 modules will be considered in 
interrelation. 
Keywords: dialogue training, learning how to learn, self-study, evaluation, program objectives, expected results, a study 
in action, relevance of the program. 
ӘОЖ 54.001.76 
З А М А Н А У И  М Е К Т Е П Т Е Р Д Е  Х И М И Я  С А Б А Ғ Ы Н Д А  К І Р І К Т І Р І Л Г Е Н 
О Қ Ы Т У  Т Е Х Н О Л О Г И Я С Ы Н  Қ О Л Д А Н У 
Қобланова О.Н. - х.г.к., доцент, Жетісай қаласы, «Сырдария» университеті 
koblanova. o. n@mail. ru, 
Ақтай Б.Ж. -ІІ-курс магистранты, Жетісай қаласы, «Сырдария» университеті 
bekjan@mail. ru, 
Абдуразова П.А. - PhD докторант, Шымкент қаласы, М. Әуезов атындагы ОҚМУ. 
abdurazova-p@mail. ru, 
Райымбеков Е.Б. -І-курсмагистранты, Шымкент қаласы, М.Әуезов атындагы ОҚМУ. 
eplusr@bk.ru 
Қазақстанның орта мектептерінде химияны оқытуды қазіргі заманға сай мұғалімдерге жаңа талаптар қойылуда. 
Әлемдік жаһандану кеңістігінде білім берудің озық технологияларының орны елеулі. Осыған орай, бүгінгі күні 
оқушылардың ой-өрісінің дамуы, өзіндік жұмыс жасай алулары, белгілі тақырып бойынша өз көзқарасын жеткізе 
алуы көкейкесті мәселелердің біріне айналған. Мақалада о^пудыщ жаңа технологияларының бірі - кіріктірілген 
оқыту технологиясы, оны ұй^імдаст^іру және саралау жолдары көрсетілген, және оқушылардың жан-жақты 
ойлауының, ой-өрісінің дамуын, білімдерінің артуын және шешім шығара алуларының педагогикалық негіздерін 
қал^іптаст^іру үшін «Химиялық реакциялардың мәні және олардың жүру белгілері. Химиялық реакцияның жылу 
эффектісі» тақырыбын кіріктірілген оқыту технологиясы бойынша оқыту әдістемесі жасалды. Оқыту әдістемесін 
жасақтауда оқу материалын тексеру және бекіту, оқушылардың өзіндік жұмыс жасаулары үшін тапсырмалар, өзіндік 
бақылау сұрақтары келтірілген. Оқушылардың шығармашылық қабілетін шыңдау үшін оларды сабақ барысында 
шар-білекті моделдермен, графиктермен жұмыс жасай алулары әдістемеде келтірілген. Кіріктірліген оқыту 
технологиясының мақсаты: сабақтың тақырыбы мен орнын анықтау; оқу сапасының озық идеясы бойынша 
сабақтың мақсаты мен міндеттерін интеграциялау; сабақтың мазмұнын талдау және оқу элементтерін белгілеу; 
алдыңғы сабақтардың оқу элементтерімен ішкі пән аралық байланысты орнату және басқа пәндердің оқу элементтері 
бойынша пән аралық байланысты орнату; оқу элементтерін интегратор көмегімен біркелкі жалпы білім жүйесіне 
біріктіру; сабақтың тақырыбы бойынша оқу-мәселелік жағдаяттарды қалыптастыру; мәселені орнату және шешу 
бойынша әдіснамалық құралдарды іріктеу; үй жұмысын жобалау. 
Оқытудың кіріктірілген технологиясы - тиімді әдіс-тәсілдерді қолдануды, оқытудың әр түрлі әдістері мен 
формаларын біріктіруді, оқу материалын тиімді пайдалануды, білім сапасы мен біліктілікті жүйелеуді жүзеге асыра 
отырып, пән аралық байланысты күшейтетін, осының нәтижесінде оқушылардың пәнге деген қызығушылығы мен 
ынтасын арттыратын бірден-бір оқыту әдісі. Заманауи оқыту әдістері оқу үрдісінде оқушылардың дер кезінде 
тиянақты білім алуын қамтамасыз етіп, оқытудың жоспарланған сапасына қол жеткізуге мүмкіндік береді. 
Түйін сөздер: кіріктірілген, интегративті, оқыту әдістемесі, педагогикалық технология, химиялық реакциялар. 
109 

ВЕСТНИК КазНПУ им Абая Серия «Естественно-географические науки» №3(49),2016 г. 
Білім - біртүтас дүние және ол окушы үшін де сол күйінде калуы керек. Пәндер арасындағы кедергі-
лерді жою үшін білімді басты объектілердін немесе такырыптардын айналасына біріктіру керек. Бүл 
пәнді әр кырынан карастыруға, онын барлык өзара байланысын ашуға мүмкіндік береді. Анализ, синтез, 
салыстыру, біріктіруді колдануға болады [1]. 
Кіріктірілген окыту технологиясын колдану аркылы окушылардын білім мен біліктілігін калыптас-
тырудын тиімді әдістемесін химиянын кейбір такырыптары бойынша жасау және оны мектептерде оку 
процесіне енгізу өзекті мәселелердін бірі. 
Химияны кіріктірілген (интегративті) окыту деп бүрын бөлінген бір және әртүрлі компоненттерді 
(максаттары, мазмүны, әдістері, күралдары, технологиялары, шарттары) біртүтас білім беруге біріктіруді 
айтады [2]. Кіріктірілген технология бойынша заманауи мектептерде химия пәнін окытудын әдістемесі 
1-кестеде көрсетілген. 
Қолдану денгейіне карамастан кіріктірілген процестердін жалпы күрылымы бар және жалпы әдістеме 
бойынша көпсалалы механизм түрінде іске асады. Біз зерттеу жүмысымызды жүргізу үшін 8 сыныпты 
негізгі объект етіп алдык. 
Кесте 1 - Заманауи мектептерде химиядан кіріктірілген сабактарды дайындау және 
өткізудін сатылай әдістемесі 
Преинтегративті саты (сабаққа дайындалу) 
Сабактын такырыбы мен орнын аныктау; оку сапасынын озык идеясы бойынша сабактын максаты мен 
міндеттерін интеграциялау; сабактын мазмүнын талдау және оку элементтерін белгілеу; алдыщы сабактардын 
оку элементтерімен ішкі пән аралык байланысты орнату және баска пәндердін оку элементтері бойынша пән 
аралык байланысты орнату; оку элементтерін интегратор көмегімен біркелкі жалпы білім жүйесіне біріктіру; 
сабактын такырыбы бойынша оку-мәселелік жағдаяттарды калыптастыру; мәселені орнату және шешу бойынша 
Интегративті саты (сабақ) 
Дайындық 
Окушвшардын білімі мен сабактын такырыбын өзектеу. Білімнщ кіріктірілген сипатына 
назар аударту. Окушыларды оку үрдісіне ынталандыру. 
Бастама 
Ынталанд^іруш^іл^ік-уәждемелік мәселелік жағдаятты туғызу және оку мәселесін 
калъттастъіру. Сабакты максаттау. Оку үрдісіне кыз^іғуш^іл^іктар^ін арттыру және 
окушылардын танымдыык кажеттіліктерін өзектеу. Оку мәселесінін интегративті сипатын 
тану. Окушылардын оку-танымдык белсенділігін бағыттау. 
Негізгі іс-әрекет 
Оку мәселесінін негізін, карама-кайшылыктарын бағалау. Интегративті үрдістерді жүзеге 
асырудын бірлігі мынадай жағдайларға әдіснамалык негіз болады: гипотезаны үсыну және 
оны шынайылык пен кателікке тексеруді жоспарын жасау, үсынылған гипотезаны растау 
немесе жокка шығару. Шешімдерді іздеуді уәждемелеу. 
Шешуі 
Шешімді табу және оны ш^інай^іл^ікка дәлелдеу. Білімдерді және іс-әрекет күралдарын 
кіріктіру. Оку нәтижелері мен танымдарды уәждемелеу. 
Постинтегративті саты (сабақ және үй жұмысы) 
Рефлексия және 
іс-әрекет 
нәтижесін 
багалау 
Жүйелік білімдер мен кіріктірілген біліктерді әрі карайғы танымдык кабілеттерді дамыту, 
жана ш^іғармаш^іл^ік мәселелерді шешу және жана, шешілген оку мәселелерімен 
байланыскан оку мәселерінін негізін калау үшін ш^іғармаш^іл^ік түрде колдану. Өзіндік 
білім алу үрдісін, оку нәтижелері мен танымдарды уәждемелеу. 
«Химиялық реакциялардың мәні және олардың жүру белгілері. Химиялық реакцияның жылу 
эффектісі» тақырыбын кіріктірілген технологиямен оқытудың әдістемесі. 
Сабақтың тақырыбы: Химиялык реакциялардын мәні және олардын жүру белгілері. Химиялык 
реакциянын жылу эффектісі. 
Озық идея: химиялык үрдіс туралы білімдерді энергетикалык үстанымнан орта мектеп химиясынын 
барлык курсы бойынша базалык теория ретінде калыптастыру. 
Жалпы дидактикалық мақсаты: оку мәселелерін шешудін күрылымдык біліктерін жасактауға, 
жүйелік білімдерді дамытуға, окушылардын білімге деген ынтасын дамытуға жағдай жасау. 
110 

Абай атындагы Қаз¥ПУ-нің ХАБАРШЫСЫ «Жаратылыстану - география гылымдары» сериясы №3(49), 2016 ж. 
Сабақтың міндеттері: 
1. Оқушылардың логикалық және абстрактылы ойлау қабілетін бақылау, салыстыру, жалпылау, 
дедукция, индукция және интуиция әдістеріменен дамыту үшін мәселелік жағдаяттардың тізбегін құру; 
2. Оқушылардың оқу мәселесін қалыптастыруға, мақсаттар және міндеттерді анықтау, шығарма-
шылық потенциал мен зерттеушілік іс-әрекеттің элементтерін қолдана отырып олардың шешу жолдарын 
табуға ынталандыру. 
3. Химиялық реакциялар туралы түсінікті энергетикалық ұстанымдар бойынша атом-молекулярлық 
білім негізінде қалыптастыру. 
4. Энергетикалық ұстанымдардан химиялық реакциялардың жүру шарттары мен маңызды белгілерін 
айқындау. 
5. Оқушылардың химияны оқып-үйренуге деген ынталарын қалыптастыру және дамыту жағдайларын 
оңтайландыру. 
6. Оқушылардың өзіндік жұмыс жасау алу қабілетін және тәжірибелік белсенділігін, өзінің көзқарасын 
сауатты түрде жеткізе білу және оны табанды түрде қорғау білу біліктерін дамыту. 
7. Оқушылардың кіріктірілген ойлау қабілетін химиялық және физикалық үрдістердің, математикалық, 
жаратылыстану-ғылыми және гуманитарлық зерттеу әдістерінің байланысын ашу арқылы қалыптастыру. 
Тақырыптың озық оқу мәселесі: химиялық үрдістің ішкі болмысы заттар мен энергиялардың қозғалу 
түрі ретінде. 
Сабақтың басты оқу мәселесі: Неліктен химиялық реакциялардың жүруі энергияны сіңіру немесе 
бөлу үрдістеріменен байланысты? 
Кіріктірілген байланыстар: 
а) пән ішілік (химиялық формулалар, зат мөлшері, химиялық және физикалық құбылыстар); 
ә) пән аралық (математика-теңдеулер, функциялар графигі, координата жүйесі; физика-молекулалар, 
диффузия, жылулық, заттың ішкі энергиясы, температура). 
Дайындық бөлімі. 
Дидактикалық мақсаты: оқушыларды сабақ барысында жұмыс жасауға дайындау, оқушылардың іс-
әрекеттерін мәселелерді шешуге және сабақтың мақсатына жетуге бағыттауды ұйымдастыру. 
Оқытушы іс-әрекеті: сабақ тақырыбымен таныстыру, оқушылардың назарын бүгінгі сабақтың 
мазмұнына аударту, сұрақтар түріндегі блиц-сауалнама: 
а) барлық заттар құралады (бөлшектерден); 
ә) затты түзуші бөлшектер өзара (байланысқан); 
б) затты түзуші бөлшектер жасайды (қозғалыс); 
в) химиялық реакция - бұл (жаңа зат түзе отырып жүретін үрдіс); 
г) барлық химиялық реакциялар орындалады (жылу сіңіре немесе бөле отырып). 
Оқушылар іс-әрекеті: сабақтың тақырыбы мен мазмұнын қабылдау, сұрақтарға жауап. 
Әдісі: репродуктивті. 
Іс-әрекетті ұйымдастыру формасы: фронталды, өзіндік жұмыс. 
Тапсырманы орындаудың нәтижелерінің көрсеткіші: оқушылардың зейіні және блиц-сауалнама 
кезіндегі белсенділігі. 
Бастама бөлімі. 
Дидактикалық мақсаты: тәжірибелік көрсетілім арқылы ынталандырулы-уәждемелік мәселелік 
жағдайды туғызу. 
Оқытушы іс-әрекеті: 
1. «Сутегінің ауамен қоспасының жарылысы» көрсетілімдік тәжірибесін өткізу. 
Реактивтер мен қондырғылар: газдарды алуға арналған құрылғылар немесе Кипп аппараты. Бір 
жағынан (150-300 см
3
) ашылған, астыңғы жағында тесігі темір банка. Мырыш түйіршіктері. 1М күкірт 
қышқылы ерітіндісі. 
Орындалуы: Банканы ауа кіретіндей етіп төңкеріп қою және Кипп аппаратынан берілетін сутегімен 
толтыру. Тесігі бар жерін сіріңкемен жағу. Сутегі жанады және түссіз жалын береді. Жану үрдісі 
дыбыстың артуымен жүре отырады. Сутегінің жануы көлеміне орай банкаға ауа кіре бастайды. Сутегі 
және оттегінің белгілі бір қатынасы орнағанда жалын ішке еніп, банканы жоғары лақтыратындай күшпен 
жарылыс орындалады. Банканың ішкі қабырғасында су тамшылары пайда болады [3]. 
111 

ВЕСТНИК КазНПУ им Абая Серия «Естественно-географические науки» №3(49),2016 г. 
Сурет 1 - Су синтезінің сызбасы 
5. Оқушыларды қиын жағдайдан шығару үшін олардың үрдіс кезіндегі энергия өзгерісін көрсететін 
математикалық график-модельмен жұмыс жасауды ұсыну. 
Оқушылар іс-әрекеті: моделдеу бойынша жұмыс жасау. 
Әдісі: эвристикалық. 
Іс-әрекетті ұйымдастыру формасы: топтық (жұп бойынша). 
Тапсырманы орындаудың нәтижелерінің көрсеткіші: топ ішілік мәселелік талқылау, мұғалімге сұрақ 
қою, моделді жасау. 
Шешуі. 
Дидактикалық мақсаты: дұрыс шешімді табуға және оны дәлелдеуге жағдайлар жасау. 
Оқытушы іс-әрекеті: 
1. Астарлы сұрақтарды қолдана отырып үрдістің жүру графигін тұрғызу (Ордината ретінде қандай 
өлшем бірлік қолданады?/энергия/ Абсцисса да ше? /уақыт/ Графиктің бастапқы нүктесі қайсы? 
/реагенттердің ішкі энергиясы/ Үрдістің бірінші сатысында энергия қалай өзгереді? /артады/ Графиктегі 
жоғары нүкте нені көрсетеді? /бос белсенді атомдардың түзілуін/ Үрдістің соңғы сатысында энергия 
қалай өзгереді? /кемиді/ Ордината осінің бойындағы соңғы нүкте нені көрсетеді? /өнімнің ішкі 
энергиясын/) (2-сурет). 
112 
2. Мәселені айқындау: «Неліктен жарылыс болды?» 
3. Оқу мәселесін айқындау: химиялық реакцияның ішкі болмысын анықтау. 
Оқушылар іс-әрекеті: мәселені сезіну, мақсатты және оқу мәселесін айқындауға қатысу. 
Әдісі: эвристикалық. 
Іс-әрекетті ұйымдастыру формасы: фронталды. 
Тапсырманы орындаудың нәтижелерінің көрсеткіші: тәжірибелік көрсетілімді эмоциялық сезіну, оны 
талқылауда белсенділік таныту, сабақтың мақсаты және оқу мәселесін айқындауда ұсыныстар білдіру. 
Негізгі іс-әрекет. 
Дидактикалық мақсаты: шешімді табуды ұйымдастыру. 
Оқытушы іс-әрекеті: 
1. Сұрақтар түріндегі талапты немесе астарлы диалог. 
2. Ағымдағы заттар мен реакция өнімін анықтағаннан соң оқушыларға оқытушының жетекшілігімен 
химиялық реакцияның шар-білекті моделін құрастыру немесе график сызбасын тұрғызу тапсырылады 
(1-сурет). 
3. Реакция жүруінің негізгі сатылары белгіленеді (реагенттердегі байланыстардың үзілуі, бөлек 
бөлшектердің диффузиясы, өнімдегі жаңа байланыстардың түзілуі) [4]. 
4. Оқушыларды бұл модельдер жарылыстың болу себебін түсіндіре алмайтындығын, себебі үрдіс 
кезіндегі энергияның өзгеруін көрсетпейтіндігін түсіндіру. 

Абай атындагы ҚазҰПУ-нің ХАБАРШЫСЫ «Жаратылыстану - география гылымдары» сериясы №3(49), 2016 ж. 
1\ • ". 

жүктеу/скачать 2,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: