Д. Т. Кен же таев Ә.Ә. Сай лы баев Ө. О. Тұяқ баев зайырлылық ЖӘне дінтану негіздері негізгі орта білім беру деңгейінің 9-сыныбына арналған оқулық

55
адам нан құт кет се, өмі рі аяқ та ла ды деп біл ді. Тә ңір жер ге құт бе ре ді, 
егер құт бер ме се, жер де ба қыт сыз дық ор най ды, ауру, ін дет жай лай ды. 
Мал ға, өсім дік ке құт жер-су иесі нен бі те ді де ген ұғым бол ған.
Түр кі жа зу ла рын да көш пе лі лер дің бар лық же ңіс те рі Көк тә ңі рі мен 
бай ла ныс ты рыл ған. Ас пан ды жә не оның шы рақ та рын қа дір леу – түр кі 
өр ке ниеті не жа та тын бар лық ха лық тар дың эс те ти ка лық дү ниета ны мы-
ның ма ңыз ды бел гі сі. Мы са лы, «Оғыз на ма» эпо сын да Оғыз қа ған өз ба-
ла ла ры ның аттарын Көк, Күн, Ай, Жұл дыз, Тау, Те ңіз деп қой ға ны бел-
гі лі.
Тәңірлік сенім жүйесін де жер мен әлем ді бір тә ңі рі жа рат ты де ген-
мен қа тар, тау дың, жер дің, бұ лақ тың, өзен нің, тал дың, т.б. иеле рі бар 
деп сен ген. Сон дай жер лер ді, әсі ре се тау лар ды (Хан Тә ңі рі, Ал тын тау) 
қа сиетті, киелі деп есептеген. Олар биік шың дар дың ба сы на шы ғып, тә-
ңір ге жа қын да дық де ген се нім мен оған ба ғыш тап, құр бан дық ша лып 
отыр ған.
Бақ сы лық (ша ман дық).
Ежел гі тү ркі се ні мі бой ын ша, тыл сым 
әлем мен бай ла ныс ор на та тын бақ сы лар 
(кө не түр кі ті лін де «қам»)
бол-
ған, яғни, қа ра күш тер ге қар сы тұ ра тын, ауру ды же ңе тін киесі бар адам-
дар ды 
бақ сы лар 
деп ата ған. Көк те гі жә не жер де гі рух тар мен бай ла ныс қа 
тү се тін бақ сы лар ем ші лік, кө ріп кел дік сияқ ты қыз мет тер ат қар ған. 
Со лар дың кө ме гі нің ар қа сын да адам дар ара сы на та ра ған ауру лар мен ел 
ішін де орын ала тын ін дет тер ден айыға тын бол ған. Ба қыт сыз дық жағ-
дай лар ға ду шар бо лу сияқ ты оқи ға лар дың бар лы ғы Тә ңір дің жер бе ті не 
жі бер ген жа за сы нан бол ған жайт тар деп тү сін ген.
Тә ңір лік сенім жүйесінде әлем үш қа бат тан тұ ра ды. Олар: жо ғар ғы 
әлем, яғ ни көк ас пан, ор тан шы әлем – же рүс ті жә не тө мен гі әлем – 
же рас ты дү ниесі. Бұл әлемдер адамды метафизикалық сырға бағыт-
тайтын отбасылық, қоғамдық, саяси, моральдік қызмет қабаттарын 
айқындайтын танымдық рөл атқарған. Бұл сенімдер 
Ұмай ана, Идұқ 
Йер, Жерұйық, Ие 
мен
 кие
түсініктерінен көрінеді.
1. Түркілердің сенімі қандай болған?
2. Тәңірлік сенім жүйесінде қандай нәрселер киелі саналған?
3. Тәңірлік сенімде әлем неше қабаттан тұрады?
1. Түркілер неліктен Көк тәңірге сиынған?
2. Не себепті қайтыс болған кісіні заттарымен бірге жерлеген?

жүктеу/скачать 3,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: