Даму бағыттары Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары Современная система дошкольного

656 

 

 

 

Тусупова Шолпан Сенбаевна 

Карагандинский колледж актуального образования "Болашак" 

 

 

   Творчество  есть  реальное  бытие  индивидуальности.  В  инновационной  модели 

образования  закрепляется  требование  учета  интересов,  склонностей  детей,  их 

индивидуальных  способностей  при  создании  оптимальных  условий  для  самовыражения  в 

различных видах деятельности. 

  Формирование творческой личности – одна из наиболее важных задач педагогической 

теории  и  практики  на  современном  этапе.  Наиболее  эффективное  средство  для  этого  – 

изобразительная деятельность ребенка. 

  Еще 

Аристотель  подчеркивал,  что  занятия  по  рисованию  способствуют 

разностороннему  развитию  личности  ребенка.  Об  этом  писали  выдающиеся  педагоги 

прошлого: Я.А. Коменский, И.Г. Песталоцци, Ф. Фребель, многие преподаватели, педагоги, 

психологи.  Работы  специалистов  свидетельствуют,  что  художественно-творческая 

деятельность  отвлекает  детей  от  грустных  событий,  снимает  нервное  напряжение,  страх, 

обеспечивает  положительное  эмоциональное  состояние  (недаром  такую  популярность 

получила арт-терапия ) 

  Детское творчество может успешно развиваться только при условии эмоционального, 

творческого  подхода  к  занятиям.  В    процессе  обучения  рисованию  у  ребенка 

совершенствуется  зрительное  восприятие,  наблюдательность,  художественный  вкус, 

творческие способности. В дошкольном возрасте рисование является важнейшим средством 

познания  окружающего  мира.  При  обучении  рисованию  дошкольников  необходимо 

учитывать  возрастные  особенности  процесса  рисования.  Испытав    это  чувство  однажды, 

малыш  будет  стремиться  в  своих  рисунках,  аппликациях,  поделках  рассказать  о  том  ,  что 

узнал,  увидел,  пережил.  Детям  небезразлично,  как  относятся  к  результату  их  творческой 

деятельности  родители,  воспитатели,  сверстники.  Они  стараются  вызвать  интерес 

окружающих  к  изображенному,  стремятся  показать  свою  работу.  Об  этом  важно  помнить 

начинающему  педагогу,  чтобы  правильно  относиться  к  творчеству  своих  воспитанников  и 

активно  направлять  их  развитие.  Под  руководством  воспитателя  творчество  ребёнка-

дошкольника приобретает ещё одну особенность, сделать что-то полезное другим ( подарок 

маме, папе, бабушке, дедушке к празднику, ко дню рождения). 

  Одно  из  главных  условий  успеха  в  обучении  детей  изобразительной  деятельности  и 

развития  их  творчества-  индивидуальный  подход  к  каждому  ребенку.  Чтобы  осуществить 

такой подход, надо внимательно наблюдать за детьми в процессе их деятельности, отмечая, 

что характерно для каждого, подбирать такие задания, которые будут несложными и будут 

вызывать  эмоциональный  отклик  у  каждого.  Дети  отличаются  друг  от  друга  и  характером 

восприятия.  

 Детям очень сложно изображать предметы, образы, сюжеты, используя традиционные 

способы  рисования:  кистью,  карандашами,  фломастерами.  Использование  лишь  этих 

предметов не позволяет детям более широко раскрыть свои творческие способности. Они не 

способствую развитию воображения, фантазии. 

  А ведь рисовать можно чем угодно и как угодно! 

  Существует много техник нетрадиционного рисования, их необычность состоит в том, 

что они позволяют детям быстро достичь желаемого результата.  

Необходимо   живо, эмоционально объяснять ребятам способы действий и показывать 

приемы  изображения.  Доступность  использования  нетрадиционных  техник  определяется 

возрастными  особенностями  дошкольников.  Так,  например,  начинать  работу  в  этом 

направлении следует с таких техник, как рисование пальчиками, ладошкой, обрывание бумаги 

657 

 

и т.п., но в старшем дошкольном возрасте эти же техники дополнят художественный образ, 

создаваемый с помощью более сложных: кляксографии, монотипии и т.п. 

  При  таком  подходе  внимание  ребенка  сосредоточено  на  технике,  а  чувства,  эмоции 

представляются второстепенными. Но есть и другой взгляд – взгляд художников. Суть его в 

том, что ребенок должен получать удовольствие от работы с краской и кистью, у него следует 

развивать  чувство  прекрасного,  способность  получать  наслаждение  от  рисования.  Ребенку 

необходимо  дать  свободу,  тогда  занятие  станет  творчеством,  мотивируемым  взрослым, 

который не учит, а лишь акцентирует внимание ребенка на ощущениях, чувствах и т.п. 

  Приобщая  детей  к  искусству  можно  использовать  разные  техники  нетрадиционного 

рисования.  Среди  них  много  таких,  которые  дают  самые  неожиданные,  непредсказуемые 

варианты  художественного  изображения  и  колоссальный  толчок  детскому  воображению  и 

фантазированию.  А  также  способствует  снятию  детских  страхов,  развивает  уверенность  в 

своих силах. 

  Существует много нетрадиционных техник рисования, их необычность состоит в том, 

что  они  позволяют  детям  быстро  достичь  желаемого  результата.  Тем  более  ребёнок  любит 

достигать  результата  в  своей  работе.  Для  реализации  творческих  замыслов  педагогов  и  с 

целью помочь им овладеть определенными знаниями о том или другом виде нетрадиционной 

техники рисования, я предлагаю некоторые  техники . 

  Рисование пальчиками 

Средства  выразительности:  пятно,  точка,  короткая  линия,  цвет.  Материалы:мисочки  с 

гуашью,  плотная  бумага  любого  цвета,  небольшие  листы,  салфетки.  Способ  получения 

изображения: ребёнок опускает в гуашь пальчик и наносит точки, пятнышки на бумагу. На 

каждый  пальчик  набирается  краска  разного  цвета.  После  работы  пальчики  вытираются 

салфеткой, затем гуашь легко смывается. 

  Рисование ладошкой. 

  Средства  выразительности:  пятно,  цвет,  силуэт.  Материалы:  широкие  блюдечки  с 

гуашью,  кисть,  плотная  бумага  любого  цвета,  листы  большого  формата,  салфетки.  Способ 

получения изображения: ребёнок опускает в гуашь ладошку(всю кисть) и делает отпечаток на 

бумаге. Рисуют правой и левой руками, окрашенными разными цветами. После работы руки 

вытираются салфеткой, затем гуашь легко смывается. 

  Оттиск смятой бумаги. 

  Средства  выразительности:  пятно,  фактура,  цвет.  Материалы:  блюдце  с  гуашью, 

плотная  бумага  любого  размера,  смятая  бумага.  Способ  получения  изображения:  ребёнок 

макает в блюдце с гуашью смятую бумагу и наносит оттиск на бумагу. Чтобы получить другой 

цвет, меняются блюдце с гуашью и смятая бумага. 

  Восковые мелки+акварель. 

  Средства выразительности: цвет, линия, пятно, фактура. Материалы: восковые мелки, 

плотная  белая  бумага,  акварель,  кисти,  непроливайка.  Способ  получения  изображения: 

ребёнок  рисует  восковыми  мелками  на  белой  бумаге.  Затем  закрашивает  лист  акварелью  в 

один или несколько цветов. Рисунок мелками остается не закрашенным. 

  Точечный рисунок. 

  Средства выразительности: точка, цвет, фактура. Материалы: ватные палочки, гуашь, 

плотная  бумага.  С  помощью  карандаша  нарисовать  изображение,  далее  ватную  палочку 

окунуть в гуашь и нанести точки по контуру. А дальше заполнить рисунок точками. 

  Набрызг. 

  Средства выразительности: точка, силуэт. Материалы: бумага, гуашь, зубная щетка или 

жесткая кисточка, картон, бумага. Способ получения изображения: ребенок набирает краску 

на  кисть  и  с  помощью  пальчиков  теребит  ворсинки  кисточки.  Краска  разбрызгивается  на 

картон, на котором  предварительно выризают трафарет. Затем через трафарет брызги краски 

поподают на бумагу, получается силуэт рисунка. 

  Отпечатки листьев. 

658 

 

  Средства  выразительности:  фактура,  цвет.  Материалы:  бумага,  гуашь,  листья  разных 

деревьев, кисти.Способ получения изображения: ребенок покрывает листок дерева красками 

разных  цветов,  затем  прикладывает  его  окрашенной  стороной  к  бумаге  для  получения 

отпечатка. Каждый раз берется новый листок. Черешки у листьев можно дорисовать кистью. 

  Матричные рисунки. 

Средства  выразительности:  пятно,  цвет.  Материалы:  картошка  (пластилин,  паралон), 

гуашь, бумага. Из картошки можно сделать самые разнообразные маленькие геометрические 

фигурки. Обмакнуть в краску и методом штампов рисовать разные геометрические фигуры. 

  Кляксография 

Средства  выразительности:  пятно,  силуэт.  Материалы:  жидкая  краска  (акварель  или 

гуашь),  трубочка,  кисть,  белая  бумага.  Способ  получения  изображения:  ребенок,  набрав 

краски на кисточку, с некоторой высоты капает на середину листа, потом бумагу наклоняет в 

разные  сторону  или  дует  с  помощью  трубочки  на  полученную  каплю.  Фантазия  потом 

подскажет, на кого стала похожа полученная клякса. 

  Ниткография. 

  Средства  выразительности:  линия,  силуэт,  цвет.  Материалы:  плотная  бумага,  гуашь, 

полушерстянная нить 30 см, кисточка. Способ получения изображения: бумагу складываем 

пополам, затем берем нитку, раскрашиваем одним цветом ,конец нитки 8-10 см неокрашиваем. 

Зажимается  один  конец  нитки  внутри  бумаги  и  проводим  внутри  бумаги  нитку,  а  потом 

вынуть ее и раскрыть бумагу. Получается хаотичное изображение, котороы рассматривают, 

обводят и дорисовывают элементы. 

  Монотипия. 

  Средства  выразительности:  пятно,  цвет,  силуэт.  Материалы:  гуашь,  кисти,  плотная 

бумага.  Способ  получения  изображения:  бумага  складывается  вдвое,  затем  на  одной 

сложенной  стороне  с  помощью  красок  рисуется  половина  изображения.  Далее  закрываем 

половину бумаги и проводим сверху ладошкой. Получается отпечаток на другой части бумаги. 

Дорисовывают элементы рисунка. 

  Рисование на мокрой бумаге. 

  Средства выразительности: пятно, фактура, цвет. Материалы: акварель, паролон, кисти, 

бумага,  непроливайка.  Способ  получения  изображения:  бумагу  намочить  с  помощью  

паролона намоченой в воде. Далее кисточку обмакнуть в  краску и провести фон(небо, землю 

и т.д.). 

   Изобразительная деятельность с применением нетрадиционных материалов и техник 

способствует развитию у ребёнка: 

Способствует снятию детских страхов; 

Развивает уверенность в своих силах; 

Развивает пространственное мышление; 

Учит детей свободно выражать свой замысел; 

Побуждает детей к творческим поискам и решениям; 

Учит детей работать с разнообразным материалом; 

Развивает чувство композиции, ритма, колорита, цветовосприятия; 

Развивает мелкую моторику рук; 

Развивает творческие способности, воображение, фантазию; 

Во время работы дети получают эстетическое удовольствие. 

  Во многом результат  работы ребенка зависит  от  его заинтересованности, поэтому на 

занятии  важно  активизировать  внимание  дошкольника,  побудить  его  к  деятельности  при 

помощи дополнительных стимулов. 

Музыкальное сопровождение; 

игра, которая является основным видом деятельности детей; 

сюрпризный момент: любимый герой сказки или мультфильма приходит в гости; 

волшебство: рисование необычными материалами(картошой, ватными палочками ит.д.) 

659 

 

  В  процессе  творчества  малыши  учатся  создавать  различные  вещи  своими 

собственными руками, исследуют, открывают для себя и умело используют все то, что дарит 

им окружающий мир, а также развивают нестандартное видение предметов. Именно познание 

чего-то нового, нетрадиционные исследования и творческие эксперименты развивают в детях 

художественный  вкус  и  воображение,  стимулируют  к  проявлению  самостоятельности  и 

выражению индивидуальности  

   Творческий процесс - это настоящее чудо. Понаблюдайте, как дети раскрывают свои 

уникальные  способности  и  за  радостью,  которую  им  доставляет  созидание.  Здесь  они 

начинают  чувствовать  пользу  творчества  и  верят,  что  ошибки  -  это  всего  лишь  шаги  к 

достижению цели, а не препятствие, как в творчестве, так и во всех аспектах их жизни. Детям 

лучше внушить: "В творчестве нет  правильного пути, нет  неправильного пути, есть только 

свой собственный путь" 

 

 

Используемая литература: 

1.

 

Галанов  А.С.,  Корнилова  С.Н.,  и  др.  Занятия  с  дошкольниками  по  изобразительному 

искусству. – М.: ТЦ “Сфера”, 1999. 

2.

 

Комарова Т.С. Изобразительная деятельность в детском саду. 

3.

 

Казакова Р.Г.,Рисование с детьми дошкольного возраста:  методические рекомендации. – 

М.: Мозаика-Синтез, 2006. 

4.

 

Нетрадиционные техники, планирование, конспекты занятий/.– М.: ТЦ Сфера, 2004. 

5.

 

Борисова  Е.  Развиваем  творческие  способности  старших  дошкольников  в  рисовании.// 

Дошкольное воспитание. – 2002. – №2 

6.

 

Хасанова  М.Видт  И.  Дошкольник  в  мире  художественно-эстетической  культуры.// 

Дошкольное воспитание. – 2004. – №2. 

7.

 

Никитина  А.В.  Нетрадиционные  техники  рисования  в  детском  саду./  Пособие  для 

воспитателей и родителей/ СПБ.:КАРО-2008 

 

 

 

БАЛАНЫҢ ТІЛІН ДАМЫТЫП, ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ ОЙЫННЫҢ 

МАҢЫЗЫ 

 

 

Тюлембекова Мейрамгуль.Жаманкешевна. 

КМҚК №134 «Гауһар» балабақшасы 

Тәрбиеші. 

 

 

Балабақашағы оқыту- тәрбиелеу жұмысында балалардың тілін дамыту, сөздік қорларын 

молайту, ауызша сөйлеуге үйрете отырып, үйренген сөздерін күнделікті өмірде еркін қолдану, 

одан әрі күнделікті іс- әрекет кезіндегі тілдік қарым- қатынаста қолдана білуге жаттықтыру 

ісіне ерекше мән берілген. 

Мектеп жасына дейінгі кезеңдегі балалармен сөздік жұмысын жүргізу ісі- тіл дамытудың 

негізгі бір міндеттері болып есептелінеді. 

Мен  балалармен  сөздік  жұмысын  жүргізе  отырып,  оларды  айналасындағы  заттармен 

таныстырып, атын атай білуге, қасиеті мен сапасын, түр- түсін және пішінін ажырата білуге, 

өмірдегі, қоршаған ортадағы түрлі құбылыстар жайындағы ұғым, түсініктерін дамыта отырып, 

белсенді 

түрде 

тілдік 

қарым- 

қатынас 

жасай 

білуге 

үйретемін.  

    Мектеп  жасына  дейінгі  балалардың  сөздік  қорларын  дамыту  ісінде  балалармен  сөздік 

жұмысын жүргізе отырып 

-балалардың сөздік қорларын дамытамыз; 

660 

 

-жаңа сөздерді меңгертеміз; 

-үйреген сөздерін тиянақтап, анықтап, әрі байытып отырамыз; 

Осы аталған міндеттерді тәрбиеші үнемі сөздік жұмысын жүргізуде басшылыққа алып 

отыруы  тиіс.  Балалардың  сөздік  қорын  молайтуда  ойын,  тапсырма  жаттығулардың  орны 

ерекше.  Соның  ішінде  ойын-  баланың  шын  тіршілігі.  Ойын  арқылы  бала  айналасындағы 

нәрседен  өзіне  қызықтысына  ықыласы  ауып,  таңдап  алады.  Баланың  бір  ерекше  қасиеті 

сөйлеуден  еш  жалықпайды.  Ойын  бала  тілінің  дамуына  ықпалын  тигізіп,  таным 

белсенділігінің  дамуына  жол  ашады.  Қай  бала  болмасын  ойынмен  өседі,  өйткені  бала 

табиғатының өзі тек ойынмен байланысты. Ойын үстінде бала еш нәрсеге тәуелсіз. Ол өзін 

еркін  ұстайды.  Ал  еркіндік  дегеніміз  барлық  дамудың  баспалдағы,  бәрін  білуге  деген 

талпынысы  мен  құлшынысы.  Баланың  білуге  деген  құштарлығы,  сөйлеуі  ойын  үстінде 

қалыптасады.  

Халық  даналығында  «Ойнай  білмеген,  ойлай  да  білмейді»,  «Ойында  озған,  өмірде  де 

озады» деген аталы сөздер сырына жүгінсек, мектепке дейінгі жастағы баланың ойынға деген 

құлқы,  қарым-  қатынасы,  мінез-  құлық  көріністері  олар  өсіп-  есейгенде  де  жалғаса  береді. 

Ойын  барысында  бала  өзін  қоршаған  үлкендер  сияқты,  өзінің  сүйікті  әңгімелері 

мен  кейіпкерлері сияқты өмір сүреді, әрекет жасайды.  

Ойынды қолданумен бірге ойлауға, тілді дамытуға, шығармашылық әрекетін байытуға 

бағыт алады. Баланың ойын кезіндегі қимыл- қозғалысы дене бітімін жетілдірсе, ал қарым- 

қатынастағы  пайымдаулары  өзіндік  таным-  түсінік,  мінез-  құлық  әдептерін  бекітуіне  әсер 

етеді. Бала ойын арқылы бір әрекеттен екінші әрекетке ауыса отырып, өзіне түрлі ақпараттар 

алады, дүние сырын ашады. 

 Ойын арқылы бала қоршаған ортаны өз бетінше  зерделейді. Ойын дегеніміз - баланың 

тілін дамытатын, қызықтыра отырып, ойдан ойға жетелейтін, тыныс кең, алысқа меңзейтін, 

қиялға қанат бітіретін нәзік нәрсе. 

Ұлы  педагог  В.  И.  Сухомлинский;  «Ойынсыз,  музыкасыз,  ертегісіз,  фантазиясыз, 

шығармашылықсыз 

толық 

мәндегі 

ақыл 

- 

ой 

тәрбиесі 

болмайды», 

дейді. 

Демек, ойын арқылы баланың ақыл - ойы, сөздік қоры толыға түседі. 

Мектепке  дейінгі  тәрбиеленушілерде  педагогикалық  процестер  барысында  баланың 

көңіл-күйін  анықтап,  психологиялық  мотивтерді  туындатып,  жағымды  мінез-  құлық 

дағдыларын қалыптастыру көзделеді. Психологиялық жаттығулар баланы үлкендермен және 

достарымен  қарым-  қатынас  мәдениетіне  тәрбиелеп,  өз  пікірлерін  айтып  жеткізе  білуге 

көмектеседі. Ойын жаттығулар арқылы баланың білімділік дағдыларын күнделікті іс-әрекетте 

қолдана білу мүмкіндіктері қарастырылады. 

Психологиялық  ойын-  жаттығулар  баланың  жан  дүниесінің,  рухани  жай-күйінің 

үйлесімді дамуына ықпал етеді. Баланың сезім әрекетін, әсерленушілік деңгейін анықтау үшін 

қолданылады.  

Ойындардың  негізгі  мақсаты  балалардың  ықылас  зейінін,  сөздік  қорын, 

байқампаздығын,  есте  сақтау,  қабылдауын  дамытуғы,  икемділікті  арттыруға,  өзінің  жеке 

құрбыларының іс- әрекетін бағалай, құрметтей, өз ісінің дұрыстығын дәлелдей білуін анықтау, 

қалыптастыру. Ойынға зер салып, ой жүгіртіп қарар болсақ, сол ойындардан үлкен де мәнді, 

мағыналы істер туындап өрбитінін байқаймыз. Өйткені ең алдымен не нәрсенің болсын жөн 

бастар  қайнар  көзі  болатыны  белгілі.  Сондықтан  да  ойын  бала  бойындағы  қандай  да  бір 

өнердің бастауы деп білеміз. 

Сонымен балалардың сөздік қорларын дамытуда ойындарды, тапсырма- жаттығуларды 

қолдану үлкен нәтиже береді. Ойын арқылы балалардың сөздік қоры дамып, ауызша сөйлеу 

машығын  игереді,  таным  белсенділіктері  қалыптаса  түсіп,  ақыл-  ойы  өсіп  жетіледі,  әрі 

адамгершілік қасиеттер бойына сіңіреді.  

Ұрпақтан  ұрпаққа  жалғасын  тауып  келе  жатқан,  әрі  үлкен  мәні  бар  мәдени 

шығармашылық- саусақ ойыны. Саусақ ойынын ойнай отырып, балалар қоршаған ортадағы 

заттар мен құбылыстарды, жан- жануарларды, құстарды, ағаштарды т.б көптеген бейнелерді 

бейнелей алады. 

661 

 

Ал тіл кемістігі кездесетін балалардың жалпы қимылдары, соның ішінде бұлшық етінің 

қимылдары жеткілікті деңгейде дамымайды.  

Сөйлеу  тілі  мүшелері  әрекетінің  қозғалуларының  дамуы  қол  саусақтарының  нәзік 

қимылдарының  дамуымен  тығыз  байланыста  болғандықтан,  бала  қолының  ептілігін  толық 

жетілдіру, түзету- тәрбие жұмысын жүйелі жүргізуді қалайды.  

Ойынды  қолдануда  оның  күнделікті  жаттығу  жұмысына  айналмауын  ескеру  керек, 

ондай  кезде  баланың  қызығушылығы  төмендейді.  Қандай  да  болсын  ойынды  таңдауда 

баланың  жеке  психологиялық  қабілетін  де  ескерген  дұрыс.  Бүлдіршіндер  сахнада  шағын 

рөлдерде  ойнау  арқылы  байланыстыра  сөйлеуге,  үлкендермен  және  өзге  де  балалармен  тіл 

табыса білуді үйренеді. Ата - аналар мен тәрбиешілер баланың тілін дамыту мен тәрбиелеуде 

ойын түрлерінің маңызы зор екенін ұмытпаулары қажет. 

Сөйлесу қызметі - белсенді әрі мақсатты үрдіс. Бұл қызмет түрі серіктестің болуын талап 

етеді.  Онда  бірі  сұрақ  қойса,  екіншісі  жауап  береді.  Мектеп  жасына  дейінгі  мекемелердің 

басты мақсаты - бүлдіршіндердің диалогтық қарым - қатынасы болып табылады. Балалар өз 

құрбыларымен сөйлесу арқылы тілін дамытады. 

 Тәжірибемде    балалармен  ойынды  (заттармен,  үстел  үсті  және  сөздік  ойын)  үш  түрлі 

етіп өткізуіне болатынын айта кеткім келеді. 

Заттармен  ойналатын  ойын  ойыншықтарды,  табиғи  заттарды қолдану  арқылы  өтіледі. 

Мысалы:  «Дәл осындайды тауып ал»,  «Салыстыр да, атын ата»,  «Қай ағаштың жапырағы», 

«Бірдей  ойыншықты  тап»,  «Қайсысы  көп,  қайсысы  аз»,  т.б.  Үстел  үсті  ойынын 

ұйымдастыруда домино, лото, суреттер қолданылады.  

Мысалы:  «Суретті  құрастыр»,  «Қандай  затқа  ұқсайды?»,  «Қай  сурет  тығылды?»,  «Бір 

сөзбен ата», «Кім байқағыш», «Қиылған суреттер», «Ұқсасын тап», «4-ші не артық?», «Есіңде 

сақта».  Ал  сөздік  ойын  арқылы  сөзді  орынды  қолдана  білуге,  дұрыс  жауап  айтуға,  сөз 

мағынасын түсінуге, орынды сөйлеуге үйренеді.  

Мысалы: «Сөз ойла», «Сөз құра», «Жұмбақ ойла», «Жақсы-жаман», «Жалғастыр», «Үш 

сөз ата».  

Сонымен қатар балалардың сөздік қорларын дамыту жұмысына ойындарды қолданумен 

қатар,  «Пішіндер  көрмесі»,  «Өрнекті  есіңде  сақта»,  «Қиын  жолдар»,  «Суретті  жалғастыр», 

«Биші адамдар», «Көңілді таяқшалар» тәрізді жаттығу тапсырмаларды да пайдаланып отыру 

өз  нәтижесін  берді.  Бұл  аталған  жаттығу,  тапсырмалар  балалардың  сөздік  қорын  дамыта 

отырып, таным белсенділіктерін және саусақ бұлшық етін дамытады. 

Жалпы ойынды ұйымдастыру ойынды өткізуге әзірлік, ойынды өткізу, ойынды талдау 

сияқты үш бағытты қамтиды. Ойынға қажетті құрал, заттарды даярлау ойынды өткізуге әзірлік 

болып табылады.  

Мектеп  жасына  дейінгі  балалардың  сөздік  қорларын  дамыту  ісінде  ұсақ  моторика 

арқылы  тілдерін  дамыту  жұмыстарын  ерте  сәбилік  шақтан  бастаған  дұрыс.  Омыраудағы 

баланың  өзіне  саусақтағы  бас  миымен  байланысқан  активті  нүктелеріне  әсер  ете  отырып 

массаж жасау керек. Ерте жаста және мектепке дейінгі кіші жаста қарапайым жаттығуларды 

жасауда өлеңмен, тақпақпен ұйқастырылған жаттығуларды пайдалану ұсынылады. Сонымен 

қатар өзіне -өзі қызмет ету дағдысын қалыптастыру: тиегін өзі салып, өзі ағыту, бауын байлау, 

т.б.  Ал  ересек  топтағы  балалар  үшін  ұсақ  моториканы  дамыту  және  қолдың  икемділігін 

арттыруға  арналған  жаттығулар  мектепке  дайындықтың  яғни,  жазу,  сызуға  үйренудің 

маңыздысы болып саналады.  

Ұсақ  моториканы  дамытудың  маңыздылығы  неде?  Адамның  бас  миында  саусақ 

қимылына және сөйлеуге жауап беретін орталықтар өте жақын орналасқан. Ұсақ моторикаға 

әсер ете және оны белсендіре отырып, көрші орналасқан сөйлеуге жауап беретін орталықты 

да дамыта аламыз.  

Педагогтар мен балалар психологының мақсаты- ата – аналарға ұсақ моториканы дамыту 

ойындарының  маңыздылығын  ұғындыру.  Баланы  қызықтыруда  және  жаңа  хабарларды 

игеруіне  көмектесуде  үйретуді  ойынмен  алмастыру,  алға  қойған  мақсатына  жетуін, 

662 

 

тапсырманы  орындауда  қиындыққа  кездессе  мойымауына  үйрете  отырып,  аз  мөлшердегі 

жетістіктерін де бағалап, мадақтап қоюды да ұмытпауы керек.  

Ұсақ моториканың қимылдары мен қолдың икемдігі бас миының құрылымының даму 

деңгейін көрсетеді. Осыдан келіп қол қимылдарын басқара білу туады. Сондықтан ешқашан 

да баланы мәжбүрлеуге болмайды. 

Қазіргі кезде баулы ойыншықтардың көбейгенін немен түсіндіруге болады. Қазіргі ата – 

аналарда мұндай ойыншықтар болған жоқ қой, сонда олар осындай қалыпты деңгейге қалай 

жетті? Бір түсінбейтін нәрсе, осының бәрі не үшін керек? 

Қазіргі  кездің  балаларында  жалпы  моторлық  артта  қалушық  байқалады  екен.  Ойлап 

көріңізші, тіпті қазіргі балабақшадағы балалардың ешбірінде баулы аяқ киім кездеспейді. Бау 

байлауды үйрету ата- анаға да, тәрбиеші ге де қиындық туғызатын болса керек. Осыдан 20 

жыл бұрын ата- аналарға, олармен қоса олардың балаларына көп нәрсені қолмен жасауға тура 

келді: кір жуу, тоқу, тігу т.б. Ал қазіргі кезде осының бәрін жасайтын машина.  

Жалпы моториканың дамуының аздығын, соның ішінде қол қимылының аздық себебін 

зерттей келе қазіргі заманғы барлық баланың жазуға дайын еместігі немесе тілінің дамуында 

бір ақау бар екендігі анықталды. Осыдан келе мынадай қорытынды шығаруға болады:  егер 

тілінің дамуында ақау болса, онда бұл ұсақ моториканың мәселесі.  

Тіпті баланың сөйлеу тілі қалыпты болған жағдайда бұл қолын басқаруы қалыпты деген 

сөз емес. Егер 4 - 5 жастағы балада бау байлау қиындық келтірсе, ал, ермексаздан тек шар мен 

ұзынша жабыстырылса, және 6 жаста тиек тігу- орындалмас және қауіпті іс болса, онда сіздің 

балаңыз кінәлі емес. 

Өкінішке  орай  көп  ата-  ана  қолдың  икемі  мен  ұсақ  моториканың  даму  деңгейінің 

төмендігін тек мектепке барарда ғана байқайды. Бұл балаға өте ауыр жүк. Жаңа хабарларды 

қабылдаумен қатар, икемге келмейтін саусақтарымен қарандашпен жазып үйренуі керек. 

Кішкентай ғана сәбидің қалайтыны қозғалу, қозғалыс- әлемді танудың мүмкіндігі. Яғни, 

бала қозғалысының дәл және нақты болса, оның әлемді ақылмен тануы да терең бола түспек.  

Егер  сіз  бірінші  сынып  оқушысында  жазуда  қиындық  болмасын  десеңіз  немесе  3 

жастағы баланың тілінің дамуында ақау болмасын десеңіз дамыту ойын – жаттығуларын бала 

туылған соң екі айдан кейін бастаңыз. Ұсақ моториканы дамыту әдістемесі мұндай жағдайда 

өте  тиімді.  Омыраудағы  баланың  саусақтарын  уқалауға  болады,  жас  жарымдағы  баламен 

саусақ ойындарын бастауға болады. Мысалы, баланың бас бармағын жаймен сипап отырып, 

оған былай деңіз: «Саусақ –бала сен қайда болдың?» Содан соң бас бармақты балан үйрекпен 

түйістіре  отырып,  «  мына  саусақпан  орманға  бардым»,  ортан  түйрекпен  түйістіре  отырып, 

«мына саусақпен щи пісірдім»,  

Осылайша  жалғастырып  басқа  саусақтармен  де  «мына  саусақпен  ботқа  жеп,  мына 

саусақпен ән салдым» деп аяқтайсыз. Балаларға бұл жаттығу қатты ұнайды, уақытты да көп 

алмайды, ал пайдасы оның өте көп, себебі ұсақ моториканы дамытып жатырмыз ғой.  

Бір жастан асқан балалар үшін – саусақ бассейні әдістемесі өте пайдалы. Бір ыдысқа 1 кг 

бұршақты  немесе  фасольді  төгеміз  де  ішіне  баланы  қызықтыратын  бір  ойыншықты  көміп 

қоямыз. Сондан соң оны тауып беруін өтінеміз. Ойын жаттығулар арқылы баланың білімділік 

дағдыларын дамытамыз. 

 

663 

 

 

Пассивті    жаттығу  –  ұсақ  моториканы    дамытудың  алғашқы  сатысы.  Саусақ 

жаттығуларын ең төменгі деңгейден бастаған дұрыс.  

Содан  кейін  ғана  активті  саусақ  жаттығуларына  көшу  ұсынылады.  Оның  деңгейі 

баланың  ұсақ  моторикасының  даму  деңгейіне  қарай  таңдалады.  Нәтижесінде  балалардың 

тілі,ойлау қабілетері дамыйды. 

Ойын деген менің түсінуімше көңіл көтеру, жұрттың көзін қуантып, шаттандыру ғана 

емес,  ойынның  өзінше  бір  ерекше  мағыналары  болған»,-  деп  тегіннен  тегін  айтпаса  керек. 

Балабақшаларда  сонымен  қатар  ұлттық  ойындар  ұтымды  пайдаланылса,  онда 

тәрбиеленушілердің  тілін  дамытуға,  білімге  деген  құштарлығын  арттыруға  және  қазақ 

халқының  мол  мұрасын  бойына  сіңіріп,  ұлттық  сананы  қалыптастыруға  болады.  Қазақтың 

белгілі  ғалым  -  ағартушылары  Абай  Құнанбаев,  Шоқан  Уәлиханов,  Ыбырай  Алтынсарин 

халық ойындарының балаларға білім берудегі тәрбиелік мәнін, өткен ұрпақтың дәстүрі мен 

тарихын  құрметтеп,  эстетикалық,  адамгершілік  қасиеттерінің  дамуына,  сөздік  қорының 

баюына қосатын үлесін жоғары бағаласа, біртуар ақын Мағжан Жұмабаев ойындарды халық 

мәдениетінің бастаулары қайнар көзі, ойлау қабілетінің өсу қажеттілігінің, тілдік тәрбиенің 

негізгі ажырамас бөлшегі деп тұжырымдайды. Тілді дамыту мектепке дейінгі тәрбие мен білім 

беру  жұмыстарының  негізгі  болуы  тиіс,  өйткені  баланың  сөздік  қорының  нығаюы  оның 

танымдық қабілетін арттырып, сана - сезімін кеңейтеді. 

Мектепке  дейінгі  балалық  шақтың  барлық  кезеңдерінде  ұйымдастырылған  оқу  іс-

әрекетке  арналған  ойын  әдістеріне  үлкен  мән  беріледі.  Оқытудың  әдістері  мен  тәсілдері 

ережеге  сәйкес  қолданылады,  әртүрлі  үйлестіруде  оқытудың  көп  бейнелі  әдістері  мен 

тәсілдерін пайдалану, оларды шебер үйлестіру керек, сонда ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті 

балаларға пайдалы, қызықты болады. Мен  дидактикалық ойындарға ерекше көңіл бөлемін. 

Қызықты жаттығулар, шығармашылық тапсырмалар т.б. Өзімнің тәжірибемде  

5 сала бойынша өткізілетін оқу іс-әрекетерімде жұмбақтарды пайдаланамын, өлеңдер, 

тақпақтар  таңдаймын,  логикалық  ойлауға  арналған  тапсырмаларға  мақалдардан,  қанатты 

сөздерден, ертегілерден және де сергіту сәтінен (физминуттардан) топтама жасаймын. Әртүрлі 

қызықты  материалдарды  қолдану  педагогикалық  үрдістің  тиімділігін  арттырып,  сондай-ақ, 

олар баланың ақыл – ойының,тілінің дамуына үлкен ықпал ете отырып, балалардың ойлауына, 

есте сақтауына себеп болады. Балаларды ойын үрдісіне оқыта жүріп, ойыннан алған әсерлерін  

оқу қуанышына ұласуы үшін, ары қарай жұмыстар атқарамын.  

жүктеу/скачать 29,2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: