Дархан қыдырәлі ұлы дала тарихы
жүктеу/скачать 13,38 Mb. Pdf көрінісі
|
| Түгел түркке ортақ тұлға
Əйгілі Əлішер Науаи: «Алла ның нұры жауғыр Қор қыт ата еді, түрк ұлысы арасын да одан даңқты, одан ас қан кісі жоқ еді. Оның даң қы еш кімге жеткізбейтін еді. Өз ге ше лігі, данышпандық аты ның көп шығуы, неше жыл өзі нен бұ рынғыны білуі, неше жыл өзінен кейінгіні болжап, ке ле шекті айтып беруі, оның таң ғаларлық нақыл сөздері осы күн ге дейін бар» деп дала өр ке ниетінің данагөйіне бас иеді 532 .
болғаны шындық. Оғыз, қыпшақ секілді түрк тайпалары Еуразия ке ңіс тігінде сеңдей сапырылы сып, қоныс жаңалады, өріс ұлғайтып жатты. Кейбірі ислам дінін қабылдап, кейбірі ескі сенімінде қала бер ді. Бұл кезеңде ту көтерген оғыз-қып- шақтардың рухани же беу ші Қорқыт ата болды. Оғыз бен қыпшақтың айы рылған тұсына халық осылайша сөз бен ескерткіш тұрғызады. Ұлы түрктен сарқыт алған оғыз бен қыпшақ тайпаларының қу ат ты одағы ІХ-ХІ ғасырларда Сыр бойында өркениеттің үз дік үл гі лерін қалдырып, түрк әлемі нің туын желбіретті. Бұл одақ саяси-идеологиялық қайшылық түскен соң біртіндеп ыдырағаны да белгілі. Алайда, тарих көшінің бұралаңында арасы алшақтаған ағайын ұлыстарды біріктіруші тұл ға, ұлы рәміз – кемеңгер Қорқыт ата болды. Қорқыт ата туралы жыр-аңыздарда теңіздей толқыған, киіктей жосыған оғыз-қыпшақ тайпаларының қилы тағдыр-тәлейі, Алтайдан Сыр бойына, одан Кавказға, әрі қарай Ана до лыға дейін жайылған кө ші-қо нының ұзын-ырғасы, соқ- пақ сорабы бас қосып, елес береді. Сыр бойында жасаған Қорқыт ата оғыз бен қыпшақтың түйілісі, тәңірілік сенім мен ислам дінінің қиылысы дәуірінде ғұмыр кешкендігі, өркениеттер тоғысқан, дала мен қала салты жарысқан жолайырық дәуірдің дәнекерші тұлғасы болғандығы оның бай мұрасынан айқын кө рінеді. Ал оғыз-қыпшақтың бір ананың қағанағынан жа рыл ған егіздей ұялас кезеңі Сыр 531 Марғұлан, 1985, 189 б. 532 Бартольд, Т.II, 1964. С.416. |