Дархан қыдырәлі ұлы дала тарихы

Бұл  таңбаны  қай  тайпасымен  байланыстыру  келесідей  дәлелдерге 

негізделеді:

«Тан хуэй яо» еңбегінде 

түрдегі таңба кездесіп, ол 奚 си тайпасына тиесілі 

261

жылан болғандығы сүрияни деректерінен аңғарылады және де аталмыш таңба 

тұрпаты жағынан жыланды еске түсіреді. Қытайдың Сиань қаласында табылған 

си  (қай)  тайпасына  тиесілі  бір  тегінің  аты  қытайша  иероглифпен  берілуімен 

қатар қасында үнемі 

түріндегі белгі жазылады. Қытай ғалымдары бұл белгінің 

тайпасының таңбасы ретінде ұсынылған 

түріндегі таңбамен ұқсатады

.

Əбілғазы  Баһадүр  ханның  «Түрік  шежіресі»  еңбегінде  қай  тайпасының 

түрде сызылып, нақ жыланды елестетеді

. П. Голденнің мәліметі 

бойынша қай тайпа атауының моңғолша могай (жылан) мен байланыстырылуы, 

сондай-ақ  бұл  тайпаға  қатысты  деректерде  жылан  мотиві  көшбасшылықты 

білдіргені де анықталады

264

Көне түркше татаби деп аталған

265

 қайлар Орхон бітіктастары мен қытай 

мен Манчжурияның оңтүстік-батыс шекарасында өмір сүрген саны жағынан көп 

халық болған. Көптеген зерттеушілер бойынша тегі моңғолдарға жатқызылатын 

қайларды  Махмұд  Қашқари  түркше  сөйлейтін,  бірақ  өз  араларында  өзгеше 

сөйлесу  тілі  болған  қоғам  деп  көрсеткен

266

түрктенгендігін білдірсе керек.

259

 Golden, 2002, S. 116

 Бартольд, 1968. – С. 44; Абдураҳмонов, Рустамов, 1982, Б. 106‚ 127; Tekin T, 2003, S. 53‚ 67‚ 71

261

 Зуев, 1960, С. 101-102, 132, 129.

. 

 Зуев, 1960, С. 132.

264

 Golden, 2002, S. 228; Golden, 1987-1991,P. 63.

 Bacot 1956,P. 141, 145.

266

 Махмуд ал-Кāшгари, 2005,69-70

ҰЛЫ ДАЛА тарихы

162 

Қайлар қытай жылнамаларында кумоси (库莫奚) деп те жазылған және дунху 

(东胡) тайпаларының бірі болып есептелінген

267

.

жүктеу/скачать 13,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: