Дархан қыдырәлі ұлы дала тарихы



Pdf көрінісі
бет134/407
Дата27.04.2022
өлшемі13,38 Mb.
#32466
1   ...   130   131   132   133   134   135   136   137   ...   407
Байланысты:
udt

№7. Қай таңбасы –  .

Бұл  таңбаны  қай  тайпасымен  байланыстыру  келесідей  дәлелдерге 

негізделеді:

«Тан хуэй яо» еңбегінде 

 

түрдегі таңба кездесіп, ол 奚 си тайпасына тиесілі 



деп көрсетілген

261


. Көне қытайша гией (қай/гай) деп оқылып, тайпаның тотемі 

жылан болғандығы сүрияни деректерінен аңғарылады және де аталмыш таңба 

тұрпаты жағынан жыланды еске түсіреді. Қытайдың Сиань қаласында табылған 

си  (қай)  тайпасына  тиесілі  бір  тегінің  аты  қытайша  иероглифпен  берілуімен 

қатар қасында үнемі 

 

түріндегі белгі жазылады. Қытай ғалымдары бұл белгінің 



қытайша иероглиф емес екендігін айтып, оны «Тан хуэй яо» еңбегінде си (қай) 

тайпасының таңбасы ретінде ұсынылған 

 

түріндегі таңбамен ұқсатады



262

.

Əбілғазы  Баһадүр  ханның  «Түрік  шежіресі»  еңбегінде  қай  тайпасының 



таңбасы 

 

түрде сызылып, нақ жыланды елестетеді



263

. П. Голденнің мәліметі 

бойынша қай тайпа атауының моңғолша могай (жылан) мен байланыстырылуы, 

сондай-ақ  бұл  тайпаға  қатысты  деректерде  жылан  мотиві  көшбасшылықты 

білдіргені де анықталады

264


.

Көне түркше татаби деп аталған

265

 қайлар Орхон бітіктастары мен қытай 



деректерінен анықталғандай, көктүрктер кезеңінде Моңғолияның шығыс жерлері 

мен Манчжурияның оңтүстік-батыс шекарасында өмір сүрген саны жағынан көп 

халық болған. Көптеген зерттеушілер бойынша тегі моңғолдарға жатқызылатын 

қайларды  Махмұд  Қашқари  түркше  сөйлейтін,  бірақ  өз  араларында  өзгеше 

сөйлесу  тілі  болған  қоғам  деп  көрсеткен

266


.  Бұл  өз  ретінде  олардың  кейіннен 

түрктенгендігін білдірсе керек.

259

 Golden, 2002, S. 116



260

 Бартольд, 1968. – С. 44; Абдураҳмонов, Рустамов, 1982, Б. 106‚ 127; Tekin T, 2003, S. 53‚ 67‚ 71

261

 Зуев, 1960, С. 101-102, 132, 129.



262

 



263

 Зуев, 1960, С. 132.

264

 Golden, 2002, S. 228; Golden, 1987-1991,P. 63.



265

 Bacot 1956,P. 141, 145.

266

 Махмуд ал-Кāшгари, 2005,69-70




ҰЛЫ ДАЛА тарихы

162 


Қайлар қытай жылнамаларында кумоси (库莫奚) деп те жазылған және дунху 

(东胡) тайпаларының бірі болып есептелінген

267

.



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   130   131   132   133   134   135   136   137   ...   407




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет