Дархан қыдырәлі ұлы дала тарихы
- . №10. Сір (Қыпшақ) таңбасы -
жүктеу/скачать 13,38 Mb. Pdf көрінісі
|
udt
- Бұл бет үшін навигация:
- ҰЛЫ ДАЛА тарихы
| -
.
. Бұл белгіні Көктүрк бітіктастарында Түрк-Сір бұдұн «Түрктердің Сір халқы», қытай жылнамаларында сюе «сір», сюе-яньто «Сір-Тардұш» (?) түрлерінде кездесіп, басқа бір атауы қыпшақ болған түрк тайпасының таңбасы қылып танығанымыз келесі дәлелдерге негізделген: 1) Орта ғасырлардың соңына тиесілі бірқатар жазба деректерде қыпшақ- тардың таңбасы ретінде кездесетін түрдегі таңбамен 274
Шивээт-улаандағы таңба түрі жағынан ұқсайды. Тіпті, орта ғасырлардағы түрк халықтары арасында тараған аңыз бойынша «қыпшақ» атауы өзі иеленген таңбаның «екі пышаққа» ұқсас болуы себепті пайда болған; 2) Дегенмен, «Тан хуэй яо» еңбегінде Сиели (сары / шари / сір?) тайпасының таңбасы ретінде берілген
түріндегі таңбамен 275 Шивээт-улаандағы түріндегі таңба бір-біріне ұқсамайтындығы байқалады (
-
арасындағы айырмашылық олардың қандай жағдайда бейнеленгендігіне байланысты болуы мүмкін; 3) Кейбір Орхон мен Енисей бітіктастарында басқа көне түрк таңбаларымен, әсіресе Көктүрк пен Ұйғыр қағандықтарының «хандық» таңбаларымен ,
әрі ашиналармен туыс, яғни одақтас бір тайпасына тиесілі болғанын көрсетеді. Оңтүстік Сібір бітіктастарында ықпалды қырғыз тайпа таңбасы табылған жазулар тобында аталмыш таңбаның түрінде келуі 276 де қызығушылық тудырады. Сір мен қыпшақ тайпа атауларының бірдей түрк тайпасын білдіруі көптеген дәлелдермен айғақталады 277 . Əсіресе, Күлтегін мен Білге қаған бітіктастарында Көктүрк қағандығының негізгі тайпаларының бірі немесе көктүрктерге туыс тайпа есебінде түрк-сыр бұдұн сөзінің келуі 278 , Ұйғыр қағандығына тиесілі Ел Етміш Білге қаған (Шинэ-Ус) бітіктасында түрк-[қыб]чақ елиг олурмыш «түрктердің қыпшақ тайпасы елу жыл билік етті» деген сөйлемнің кездесуі 279
, 273
Зуев, 1960, С. 97 274
Aksoy, 2015, S. 428; Аманжолов, 1959, C. 17 275
Зуев Зуев, 1960,С. 100-101, 132 276
Васильев, 1983, C. 88; Tezcan, 2010, P. 386 277
Еженханұлы, 2013, 140-142 б. 278
User, 2009, S. 161 279
Mert, 2009, S. 215-216 ҰЛЫ ДАЛА тарихы 164
қытай жылнамаларында сэ-яньто (сір) түрктерінің VII ғасырда қағандық құрғанына қатысты мәліметтердің табылуы 280 сірлердің (қыпшақ) бұл кезеңде қандай ықпалға ие болғандығын растайды. Сір атауына байланысты «бүркіт», «бүктемелі орын тақ» деген семантикалы сөздері қазіргі тыва, моңғол тілдерінде сақталғандығын кейбір ғалымдар алға тартады. Бұл кезеңде сір түрктерінің үлкен бір бөлігі Алтай тауларының оңтүстік- батысында, Тұрпан өлкесінің солтүстік-шығысында өмір сүрсе, бір бөлігі Моңғолияда, Өтүкен жазығының солтүстігінде қоныстанған 281 .
жүктеу/скачать 13,38 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|