«Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі» кафедрасы
жүктеу/скачать 440,5 Kb.
|
Кукешов Батырбек
| 2.2 Зерттеу нәтижелері
Дене шынықтыру сабағында дене қозғалыстары икемге келмейтін (жиі ауыратын) бастауыш мектеп жасындағы балаларға үйретудің әдіс-тәсілдері: - қимыл-қозғалыс дағдыларын қалыптастыру; физикалық қасиеттерді дамыту; гигиена дағдыларын қалыптастыру, шыңдау; ойын техникасымен және тактикалық өзара әрекеттесуімен айналысатындарға алғашқы дайындық; дене шынықтырумен байланысты білімді жеткізу: сабақтың пайдасы туралы, жаттығулардың мәні мен техникасы туралы, оларды орындау әдістемесі туралы; -белсенділікке, батылдыққа, шешімділікке, тәртіптілікке, ұжымшылдыққа және басқа да мінез ерекшеліктеріне тәрбиелеу; тәуелсіздікке, зеректікке тәрбиелеу. Сауықтыру міндеттері: - денсаулықты нығайту және алдын-алу; байламды-артикулярлық аппаратты нығайту; жүрек-қан тамырлары және тыныс алу жүйелерінің қызметін жақсарту; орталық жүйке жүйесінің қызметін жетілдіру. Эксперименттік топтағы сабақтар аптасына 2 рет күндіз сабақтан тыс уақытта 45 минуттан өткізілді (35 минут - негізгі сабақ, әр оқушымен 10 минут жеке жұмыс). Барлығы 80 сабақ өткізілді. Келесі түрдегі сабақтар пайдаланылды: түзету-сауықтыру сабақтары және балаға қатаю, оның жалпы физикалық және психомоторлық дамуын жақсарту, негізгі тіршілікті қамтамасыз ету жүйелерінің (орталық жүйке жүйесі, тыныс алу, асқазан-ішек жолдары, ас қорыту, жүрек-тамыр, иммундық) жұмысын жақсарту тұрғысынан көмек көрсетуге мүмкіндік беретін іс-шаралар; жаңа материалды оқып үйрену сабақтары; зерделенгенді жетілдіре отырып сабақтар (бұл сабақтар бұрын алынған білімді бекіту және практикалық дағдыларды жетілдіру мақсатында жүргізіледі. Бұл түрдегі сабақтар оқу процесінің барлық буындарын қамтымайды және әдістерді орындау автоматизмге әкелетін жерлерде жиі кездеседі); аралас типтегі сабақтар (бір сабақта кейбір жаттығуларды үйрену, басқаларды бекіту және жетілдіру болған кезде); бақылау сабақтары (білім мен әдістерді орындау дағдыларын тексеру үшін өткізіледі (нормативтік көрсеткіштерді орындауға арналған жаттығулар). Әр бала үнемі қозғалысқа мұқтаж. Бұл қажеттілік жас организмнің даму заңдарына байланысты. Сондықтан осы дамудың бағытын саналы және шебер бағыттау қажет. Дене жаттығуларын дұрыс таңдау және тиісті жүктеме біркелкі, толық және жан-жақты дамуды қамтамасыз етеді[40]. Бастауыш мектеп жасында балалар допты еркін ұстайды, оны өткізеді, ұрады. Олар қазірдің өзінде жағдайлардың өзгеруінің белгілі бір реттілігін игере алады, өз қызметін саналы түрде алға қойған мақсатқа бағындыра алады, жағдайға сәйкес шешімдер қабылдай алады, қарсыластың мүмкін әрекеттерін болжай алады. Спорт жаттығулары бұлшықет-қозғалыс сезімдерін арттырады, белгілі бір қозғалыстардың орындалуын визуалды және кинестетикалық бақылауды жақсартады, сүйектердің дамуына ықпал етеді және олардың өсу кезеңін арттырады, май тіндерінің жиналуын азайтады, күш, ептілік, қозғалыс жылдамдығын дамытады, вегетативті органдардың қабілеттілігін арттырады. Спорт элементтерін зерттеу "қарапайымнан күрделіге"сәйкес жүргізілді. Сонымен қатар, біз бастауыш мектеп жасындағы балаларға арналған волейболдан модификацияланған нормативтерді енгіздік. Педагогикалық зерттеу соңында біз эксперименттік топтың техникалық дайындық деңгейін тексердік. Біз келесі әдістерді енгіздік: білім алу әдісі, моториканы қалыптастыру әдістері (бөлшектерді үйрену және тұтас оқу), физикалық қасиеттерді дамыту әдістері (қайталанатын, ауыспалы, айналмалы жаттығулар), ойын, бәсекелестік. Құралдар: дұрыс дене қалпын қалыптастыруға арналған жаттығулар, тыныс алу гимнастикасы жаттығулары, гигиеналық гимнастика, заттармен жаттығулар, волейбол, ойындар, эстафеталар, қатайту спорт ойындарының техникалық сыйлықтарын оқытудағы арнайы жаттығулар. Тәжірибелік зерттеулер барысында педагогтардың назары оқушылардың физиологиясы туралы білімін жетілдірудегі динамикаға, олардың өз денсаулығын сақтау мен нығайтудағы дағдыларын қалыптастыруға, өзінің және айналасындағылардың да денсаулығына жауапкершілікпен қарауға тәрбиелейтін тәрбие деңгейіне бағытталды. Бала физиологиясын қалыптастыру мақсатында қалыптасу деңгейлері бақылау әдістерімен, оқушылармен және олардың ата-аналарымен жеке және ұжымдық әңгімелесі, суалнама алу, медициналық тексеру нәтижелерін зерттеу, денсаулықты нығайту мәселесі бойынша білімдерін бағалау әдістерімен, сондай-ақ оқу барысындағы оқушылардың ептіліктері мен дағдыларына сәйкес анықталды. Бұл орайда оқушылардың зерттелетін фактілерге, білімге, салауатты өмір салтын сипаттайтын заңдылықтарға қызығушылығы, аталған проблема бойынша білімді игеруі, тәжірибелік жұмыстарда нақты білімді қолдана білу ептілігі, суықтан ауруға шалдығу профилактикасына, релаксацияға, өзін-өзі бақылауға, шаршауды басуға ептіліктері ескерілді. Алынған нәтижеелр талдамасы эксперименталдық жұмстар барысында оқушылардың сабақтарға қатысты қатынастарының едәуір өзгерістерін көрсетті. Педагогикалық зерттеу нәтижелері Сауалнама нәтижелерін талдау Зерттеу басталар алдында біз ата-аналарға, сондай-ақ білім беру мекемесінің төменгі сынып мұғалімдеріне сауалнама жүргіздік. Сауалнамаға 12 бастауыш сынып мұғалімдері қатысты. Сауалнама физикалық дамудың, денсаулығы нашар бастауыш сынып оқушыларының функционалды және физикалық дайындығының мекемеде қолданылатын дене шынықтыру-сауықтыру шараларына тәуелділігін зерттеу мақсатында ұсынылды. Оқушылар денсаулығына әсер етуші физикалық дайындық, гигиеналық мәдениет, тамақтануды ұйымдастыру мен күн тәртібін сақтау, сыртқы орта әсерлері, әлеуметтік-психикалық жағдайлар, мектептегі сауықтыру жұмыстары сияқты көрсеткіштер бойынша жүргізілді. 7-11 жас аралығындағы оқушылардың иммунитеттерін тексеру кезінде төменгі деңгейде екендігін көрсетті. Тексеріген оқушылардың 17 пайызы ғана вегатативті жүйке жүйесі қалыпты жағдайда жұмыс істейді. Оқушылардың 23 пайызында аздаған өзгеріс болады, қалыптысы 50 пайызы және 10 пайызы вегатативті жүйке жүйелерінің бұзылғандығы байқалды. Диаграмма – 1. Вегетативті жүйке жүйесінің (ВЖЖ) жағдайы Сол сияқты тірек-қозғалыс аппаратының бұзылуы байқалды: сколиоз – 33 пайыз, мүсін бұзылуы – 27 пайыз, 21 пайызда жамбас сүйегінің ауытқуы байқалды. Диаграмма – 2. Тірек-қозғалыс аппаратының бұзылуы Оқушылардың 49,3 пайызында созылмалы аурулары анықталды. Диаграмма – 3. Мектеп оқушыларының созылмалы ауруларының талдамасы (АІЖ) – Асқазан-ішек жолдары; (ҚНЖ) – қуық несеп жүйесі; (ЖҚТ) – жүрек-қантамырлар аурулары. Алынған мәліметтер педагогикалық ұжымды тебірентпей қоймады және мектептің әкімшіліктік жиналыстары мен педагогикалық кеңесінің отырысында талқыланатын тақырыпқа айналды. Осыған байланысты туындаған жағдайдың себептерін білу мақсатында бірқатар диагностикалық шаралар жүргізу қарастырылды. Сауалнама жүргізу нәтижесінде барлық қызметкерлер (төменгі сынып мұғалімдері) бастауыш мектеп жасындағы балалардың күн режиміндегі дене шынықтыру-сауықтыру шаралары өте маңызды және балалардың иммунитетін нығайтуға ықпал етеді деп санайды, алайда респонденттердің жартысынан көбі (53,2%) бұл жаста денсаулығы нашар балалардың қозғалыс режимінің жоғарылауына созылмалы аурулардың пайда болуына ықпал етпеу үшін өте мұқият қарау керек деп санайды[43, 65б]. Жас оқушылардың иммунитетін нығайтуға таза ауада серуендеу, қатаю, таңертеңгі гимнастика және ашық ойындар ықпал ететіні атап өтілді. Сауалнамаға қатысқандардың едәуір бөлігі денсаулығы нашар балаларға арналған мекемеде дене шынықтыру-сауықтыру сабақтары жалпы қабылданған аз пайдаланылатын құралдар мен әдістерден өзгеше болуы керек, "жылыжай жағдайында" және дәрігердің үнемі бақылауымен жүргізілуі керек деп санайды. Кейбір мұғалімдер сабақтан тыс уақытта денсаулығы нашар балалардың күнделікті режимінде қандай жаңа дене шынықтыру-сауықтыру шараларын енгізуге болатындығын елестете алмайды. Сұралған респонденттердің % - ы әдістемелік әдебиеттердің жетіспеушілігі кәсіби білім деңгейіне теріс әсер ететінін және денсаулық жағдайында ауытқулары бар сабақтардың тиімділігін арттыруға ықпал етпейтінін атап өтті. Зерттелетін мәселені тереңірек және жан-жақты зерттеу үшін біз денсаулығы нашар балалары бар ата-аналарға сауалнама жүргіздік (22 адам қатысты). Сауалнамаға қатысқандардың барлығы балаларының бірқатар себептер бойынша денсаулығы жеткіліксіз екенін атап өтті, олардың негізгілері - нашар тамақтану, дәрумендердің жетіспеушілігі, қоршаған ортаның нашар жағдайы және тұқым қуалайтын факторлар. Респонденттердің тек 12% - ы баланың денсаулығының нашарлығының себебі физикалық даму мен дене дайындығының жеткіліксіз деңгейі екенін көрсетті. Көптеген отбасыларда салауатты өмір салты сақталмайтыны анықталды: қатаю рәсімдері жүргізілмейді, баланың физикалық дамуымен айналысатындар аз, күн тәртібі сақталмайды, балалардың кейбіреулері дене шынықтыру-сауықтыру сабақтарына қатысады. Міне, қорытынды: егер сіз отбасында салауатты өмір салтын сақтамасаңыз және балаңызда физикалық қабілеттерін дамытпасаңыз, нәтижесінде бала физикалық белсенділікке де, Ақыл-ойға да дайын болмайды. Бұл қазір өте маңызды, өйткені қазіргі уақытта а мектебінде әсіресе мектеп оқушыларына өте үлкен жүктеме бар, ал бағдарламалардың өзгеруі қиындық тудырады[43, 67б]. Сауалнамадан кейін кездейсоқ іріктеу әдісін қолдана отырып, әр түрлі жыныстағы және жастағы әлсіз денсаулығы бар бастауыш сынып балалары жиналды. (Іріктеменің жыныстық-жастық сипаттамасы 1-кестеде берілген). Бірінші кезеңде біз бастауыш мектеп жасындағы балалардың аурушаңдығы мәселесі бойынша әдістемелік әдебиеттерді зерттедік, бұл аурудың себептерін зерттеуге мүмкіндік берді. Екінші кезеңде (қараша-желтоқсан 2020) біз әдебиеттерге талдау жүргіздік және бастауыш мектеп жасындағы әлсіреген балалардың функционалдық мүмкіндіктерін дәстүрлі түрде арттырудың тиімді құралдары мен әдістерін таңдадық, яғни бұрын қолданылған әдістерден. Біз кіші мектеп жасындағы 6 баладан (3 қыз және 3 ұл) бақылау тобын және 6 адамнан (3 қыз және 3 ұл) тұратын эксперименттік топты (эксперименттік әдістеме бойынша) құрдық. Бақылау және эксперименттік топтағы балаларды оқытудың негізгі ұйымдастырушылық формасы 45 минуттық сабақ болды. Сабақтар аптасына 2 рет (сәрсенбі, жұма) күннің екінші жартысында өткізілді. Негізгі эксперименттің үшінші кезеңінде бақылау тобымен сабақтарда біз зерттеген авторлардың құралдары мен әдістерінің стандартты құралдары мен әдістері қолданылды. Иммунитеті әлсіреген балалардың эксперименттік тобымен сабақтарда волейболдың спорттық ойынына негізделген жаңа құралдармен және әдістермен эксперименттік әдіс енгізілді. Сондай-ақ, зерттеу барысында (зерттеудің басында және соңында) әр оқушының физикалық даму көрсеткіштері зерттелді. Топтар бойынша зерттеудің басында және соңында балалардың физикалық даму көрсеткіштерін талдау[43, 69б]. Зерттеулер бойынша балалардың физикалық даму көрсеткіштері артты. Зерттеу бір жыл жүргізілді және балалар физикалық дамудан артта қалмады. Ұзақ уақыт бойы зерттелген әр баланың өсу қарқыны орта есеппен 3-4 см-ге артты. Педагогикалық эксперименттің басталуы мен аяқталуына топтардың физикалық дайындығын талдау. Екі топта да біз қатысушылардың дене шынықтыру деңгейін зерттедік, бұған диаграммалар дәлел бола алады. Диаграмма-4. Бақылау және тәжірибелік топ балаларының экспериментінің басында және соңында дене дайындығы көрсеткіштерінің өзгеруі (шағын доп лақтыру) Эксперименттік топтағы лақтыру көрсеткіші бақылауға қарағанда едәуір артты. Диаграмма – 5. Бақылау және эксперименттік топтағы балалардың дене дайындығы көрсеткіштерінің (орнынан ұзындыққа секіру) эксперименттің басына және соңына өзгеруі Эксперименттік топтағы секіру көрсеткіші бақылауға қарағанда едәуір артты. Диаграмма – 6. Бақылау және эксперименттік топ балаларының экспериментінің басталуы мен аяқталуына дене дайындығы көрсеткіштерінің өзгеруі (30 м. жүгіру) Эксперименттік топта 30 метрге жүгірудегі көрсеткіш бақылауға қарағанда едәуір төмендеді. Диаграмма – 7. Бақылау және эксперименттік топтар балаларының эксперименттің басына және соңына дене дайындығы (икемділік) көрсеткіштерінің өзгеруі Эксперименттік топтағы икемділік көрсеткіші бақылаудағыдай жоғары болды. Диаграмма – 8. Бақылау және эксперименттік топ балаларының экспериментінің басына және соңына дене дайындығы көрсеткіштерінің өзгеруі (3х10 қайықпен жүгіру) Эксперименттік топтағы жүгіру көрсеткіші бақылауға қарағанда едәуір төмендеді. Қорытынды: Кіші допты лақтыру: бақылау тобында орташа көрсеткіш 8% - ға, эксперименттік топта-21,5% - ға артты. Орнынан ұзындыққа секірулер (қараңыз): бақылау тобында орташа көрсеткіш 0,2% - ға, ал эксперименттік топта-19,4% - ға артты. 30 метрге жүгіру: бақылау тобында орташа көрсеткіш өзгерген жоқ, ал тәжірибелік топта орташа көрсеткіш 11% - ға төмендеді. Икемділігі: бақылау тобында орташа көрсеткіш 33,3% - ға, эксперименттік топта орташа көрсеткіш 16% - ға артты. 3х10 жүгіру (сек.): бақылау тобында орташа көрсеткіш 0,9% - ға, эксперименттік топта орташа көрсеткіш 8,4% - ға төмендеді. Нәтижелерді өңдеу кезінде математикалық статистика әдісі қолданылды - Т-студенттің критерийі. Нәтижесінде: Кесте - 3. Педагогикалық зерттеудің басындағы бақылау және эксперименттік топтардағы дене шынықтырудың әртүрлі көрсеткіштерінің сенімділігі
Таблицаларға сәйкес қорытынды жасауға болады: эксперименттің басында бақылау және эксперименттік топтар көрсеткіштердің біркелкілігіне ие болды (сенімділік емес). Кесте 4. Педагогикалық зерттеудің басынан аяғына дейін бақылау тобындағы физикалық сәйкестік көрсеткіштерінің өзгеруі
Қорытынды: осы кестеде эксперименттің аяқталуына арналған барлық көрсеткіштер >0,05 (2,228), яғни, сенімді емес, бірақ эксперимент аяқталғаннан кейінгі арифметикалық орташа көрсеткіштер бастапқы деңгейден сәл жоғары: кішкентай допты лақтыру-бастапқы көрсеткіш-14,6, соңы-15,8. орнынан ұзындыққа секіру - бастапқы көрсеткіш - 105,6, соңғы-105,8. икемділік - бастапқы көрсеткіш-4,5, соңғы-6. 30 метрге жүгіру-көрсеткіш өзгерген жоқ. 3х10 жүгіру - бастапқы көрсеткіш-11,083, соңы - 10,983, мұндағы көрсеткіш аз болуы керек, өйткені бұл тест жылдамдыққа орындалады. Дене шынықтыру көрсеткіштері іс жүзінде өскен жоқ. Кесте - 5. Педагогикалық зерттеудің басынан аяғына дейін эксперименттік топтағы дене шынықтыру көрсеткіштерінің өзгеруі
Қорытынды: берілген кестеде 3 көрсеткіштер (бір орыннан ұзындыққа секіру, 30 метрге жүгіру) эксперименттің соңында <0,05 сенімді болды, ал 2 көрсеткіш (кішкентай доп лақтыру және икемділік сынағы) сенімді емес, өйткені >0,05, бірақ арифметикалық орта бойынша эксперимент аяқталғаннан кейін бұл көрсеткіштер бастапқы деңгейден сәл жоғары[43, 88б]: кіші допты лақтыру - бастапқы көрсеткіш-17, соңғы-20,667. икемділік - бастапқы көрсеткіш-4,333, соңғы-5. Кесте-6. Педагогикалық эксперименттің соңында бақылау және тәжірибелік топтардағы дене шынықтыру көрсеткіштері арасындағы айырмашылықтардың сенімділігі
Эксперименттің аяқталуына арналған кестелерге сәйкес, бақылау және эксперименттік топтар статистикалық маңызды айырмашылықтарға ие болды, бірақ барлық көрсеткіштер бойынша емес: кішкентай допты лақтыру-айырмашылықтар сенімді емес, бірақ эксперименттік топтың арифметикалық орташа мәні бақылау тобына қарағанда жоғары. орнынан ұзындыққа секіру-айырмашылықтар сенімді және статистикалық маңызды (t=2,605, P<0,05) икемділік-айырмашылықтар сенімді емес, эксперименттік топтың арифметикалық орташа көрсеткіші бақылауға қарағанда төмен. 30 метрге жүгіру-айырмашылықтар сенімді және статистикалық маңызды (t=3,272). (Р<0,05) бірақ арифметикалық орта бойынша эксперименттік топ бақылау тобына қарағанда жоғары көрсеткішке ие. Қорытынды: бұл эксперименттік топ үшін эксперименттік (жаңа) әдіс сенімді, бірақ барлық көрсеткіштер бойынша емес. Аптасына сабақ санын көбейту керек және икемділік, күш (күш мүмкіндіктері) және мотор-үйлестіру қабілеттері сияқты физикалық қасиеттермен көбірек жұмыс істеу керек[43, 89б]. Тыныс алуды ұстауға арналған функционалдық сынамаларды талдау Штангаға функционалдық сынама Терең тыныс алғаннан кейін тыныс алудың максималды уақыты өлшенеді. Бұл жағдайда ауыз жабылып, мұрын саусақтарыңызбен қысылуы керек. Мотор гипоксиясына бейімделу нәтижесінде дене шынықтырудың жақсаруымен кешіктіру уақыты артады. Демек, қайта тексеру кезінде бұл көрсеткіштің артуы адамның дайындығын (жаттығуын) жақсарту ретінде қарастырылады. Генченің функционалдық сынамасы Терең дем шығарғаннан кейін тыныс алудың максималды уақыты өлшенеді. Бұл жағдайда ауыз жабылып, мұрын саусақтарыңызбен қысылуы керек. Мотор гипоксиясына бейімделу нәтижесінде дене шынықтырудың жақсаруымен кешіктіру уақыты артады. Демек, қайта тексеру кезінде бұл көрсеткіштің артуы адамның дайындығын (жаттығуын) жақсарту ретінде қарастырылады. Кесте-7. Штангаға сынаманың болжамды көрсеткіштері (сек.) жасына және жынысына байланысты
жүктеу/скачать 440,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||