199
байланысы Есілдікіне қарағанда, Тобыл-Есет
бассейні аборигенімен археологиялық жағынан
мəнерлі.
Солтүстік-қазақстандық
этномəдени
облысының батысында явленка нұсқасы
ескерткіштерінің материалдары Тюмен Есіл
маңы ауданы секілді кешенді жақын ұқсастық
табылмайды.
Шығыстан Тобыл маңына қосылатын
Оңтүстік Оралда қазіргі уақытта қазба арқылы
зерттелген көптеген ескерткіштер белгілі.
Бұлар Шұбаркөл 1, Үшəлі I, Сабақты 6, Со-
ртанды 6 жəне басқа тұрақтары (Крижевская,
1968, 69 б.; Матюшин, 1962, 95 б.).
Біздер оларды Л.Я.Крижевский жəне
оның жарияланған «Оңтүстік Орал неолиті» мо-
нографиясында зерттелген дайындамалардың
əуелгі формасы, яғни, явленка түріндегі атба-
сар мəдениеті мен оңтүстік-орал тұрақтары
ескерткіштері жиынтығы мен мөлшері бойын-
ша салыстыру жүргіздік.
Оңтүстік-Орал
орта
неолиттік
ескерткіштерінде мəнерлі тілікшелі индустри-
ясы бар, қазақстандық неолитпен бірқатар
ортақ ұқсастық сипаты бар өзіндік мəдени топ
құрайды. Бұл жерде ұқсастық оңтүстік-орал-
қазақстандық тұтастық деңгейіне емес, əрине,
бірыңғай мəдени зона ұғымына сəйкес келеді.
Қазіргі уақытта орталық-қазақстандық,
шығыс-қазақстандық
қосқатар
нашар
көрсетілген, кешендерді салыстыру жақсы
қазылған бірқабатты ескерткіштердің болмау-
ынан қиындық туғызуда.
Осылайша,
атбасар
мəдениетінің
орта-неолиттік
ескерткіштерін
республи-
ка аумағымен шектесетіндермен салыстыру
нəтижелері əзірге шартты сипат алатынын атап
өткен жөн.
Батыс Сібір мен Орал аудандарын са-
лыстыру кезінде археологиялық мəдениет
деңгейіне сəйкес келетін қазақстандық жəне
оралдық ескерткіштердің өзіндік ерекшеліктері
байқалады. Ең күрделісі жəне талдаудан
өтпегені Қазақстан мен Орта Азия неолитінің
өзара қатынасы туралы сұрақ тұрады. Қазіргі
уақытта Деректер бар, оларды қандай да бір
анықталған Позиция (автохтонды немесе
миграциялық) тұрғысынан түсіндіру қиын.
Солтүстік-қазақстандық
этномəдени
облысы шамасында кейінгі неолит-энеолит-
те явленка нұсқасы базасында өндірістің ары
қарай дамуы жүріп жатыр. Осы уақытта та-
сты екі жағынан өңдеу жəне тегістеудің ежелгі
шеберлік техникасын белсенді түрде енгізу
үдерісі байқалады. Осыған орай шикізатта
өзгеруде – сапалы яшма түріндегі жынысты ірі
дəнді кварцит ауыстыруда. Тілікше техника-
сы бұрынғысынша қалса да, өткен дəуірлерде
оған берілген жетекші рөл ойнамайды. Біздің
қолымызда бар археологиялық материал-
дар оның республика аумағында зерделен-
ген біртектілігін көрсетеді. Егер ерте неолит-
те атбасар мəдениетінің нақты екі нұсқасы
байқалса, ал кейінгі неолитте Тобыл-Ертіс екі
өзенінен тысқары шығатын үлкен аумақта осы
нұсқаның нивелированиесі жəне технология-
лар мен жиынтықтың біртектілігі болған.
Археологиялық
əдебиет
бойынша
төрелік ететін болсақ, еңбек құралы мен
керамиканың келбетіндегі өзгерістің беталы-
сы Азияның далалы орманы мен шөлейтті
бөлігінде
байқалады,
оған
солтүстік-
қазақстандық этномəдени облысы кіреді. Егер
кейінгі мезолитте Евразия орманды даласының
үлкен микролиттік мəдени аумағы шамасында
жəне ерте неолитте локалды этникалық топ-
тар құру үшін фон болса, онда кейінгі неолит-
те, əсіресе энеолитте сол аумақта ірі мəдени-
тарихи тұтастықтың болғанын, жəне олардың
экономикалық платформа ұқсастығы (өндіруші
шаруашылықтың дамуы) ғана емес, сонымен
бірге этникалық жəне əлеуметтік дəнекердің
біріккені жөнінде айта аламыз.
Солтүстік
Қазақстан
неолитінің
қалыптасуы жөніндегі сұрақ аталған аймақ пен
оған шектесетін Заурал мен Батыс Сібірдегі
мезолиттік ескерткіштердің ашылып жəне
зерттелгенінен кейін мүмкін болды (Петров,
1974, 11 б.).
Мезолиттік жəне неолиттік дəуірлер
индустриясының негізгі басымдығы жəне
ерекшелігі. Мезолитпен салыстырғанда ерте
неолитте шикізаттың сипаты тұрақталады.
Егер мезолит ескерткіштерінде шақпақтастан
сүтті кварцитке дейін жыныстардың əр түрлісі
байқалса, ал неолитте негізінен сұр немесе
АТБАСАР МƏДЕНИЕТІ
200
қызғылт яшма жынысы байқалады. Алай-
да, ыдырату техникасы өзгермейді. Нукле-
устер призматикалық, конусты, қарындаш
түрінде, бірақ мезолитте көп таралған сына
түрлері неолитте жоқ деуге болады. Басымдық
əуелгі дайындамаларды пайдалану сипатын-
да байқалады. Неолиттік коллекциялардың
құралдар жиынтығында алдыңғы мезолит
дəуірі мен жаңа тарихи кезеңде экономикалық
талаптардан туындаған жаңа пішіндердің пай-
да болуымен байланысын көрсетеді. Неолит-
те жарықшақты кесу, тілікшелердің шеттерін
өңдеу техникасы жаңаша гүлдене бастады. Ерте
неолиттік құралдардың келбетін бүйірінен,
бұрыштан кескіш, тамырын жоғары палео-
литке жаюы, сыртқы ойығы бар тілікшелер,
тілікшелердегі жебенің ұштықтары, трапе-
циялар, ұңғылар, қырғыштар жəне басқа да
бұйымдар құрайды.
Жаңасына екі жағы қосылып өңделген
техника жатады, ол палеолит жəне мезолит
дəуірінің бифасты соғу техникасына орналаса-
ды. Мезолиттен энеолитке дейінгі шақпақтасты
индустрияны дамытудың аталған желісін құру
үшін негіз автордың далалық стратиграфиялық
бақылауы болып табылады.
Біздің бақылаулар мен топырақ зерттеуші
– мамандар қорытындылары Евразия үшін
əзірленген палеоклиматты шкалаға толығымен
жатады (Нейштадт, 1969, 5-12 б.).
Осылайша, жергілікті мезолиттік негізде
Солтүстік Қазақстанның атбасарлық неолит
мəдениетінің бірігуі жөнінде айтуға болады.
Бұл жердегі «жергілікті» терминінің аста-
рында тек қана Солтүстік Қазақстан емес,
сонымен бірге, ландшафты жəне климаттық
жағдайы бойынша жақын Заурал, Батыс Сібір,
Қазақстанның жақын аудандары жатқанын
ұғынып айтқан жөн болады.
Артефактардың трасологиялық тал-
дау тəжірибесі.
Өткен мыңжылдықтың соңғы
тоқсаны археологиялық ғылымында заттық
материалдардың жəне ғылыми білімнің зор
жинағымен атауланды. Соңғы онжылдықта
Қазақстан аумағында ғана көне тарихтың əр
түрлі кезеңдеріне жататын археологиялық
объектілердің мыңдағаны анықталды жəне
жүздегені зерттелді.
Солтүстік Қазақстандағы археологиялық
жұмыстар зерттеулердің болашағын жəне
көне өлкедегі қазбалардың үлкен ғылыми
маңыздылығын
көрсетті.
Солтүстік
Қазақстандағы тас ғасырының сəтті зерттелуі
В.Ф. Зайбертке Тобол-Ертіс өзенаралықтағы
мезолит
пен
неолит
ескерткіштерінің
кезеңділігін жəне хронологиясын əзірлеуге
көмектесті, ал Ботай қонысындағы жəне басқа
энеолитикалық объектілеріндегі стационарлық
жұмыстар орманды дала аймағында жылқы
шаруашылығы негізінде комплексті өндірістік
шаруашылықтың пайда болу туралы сұрағын
қойды.
Тас
ғасыры
материалдарының
хронологиялық
жəне
типологиялық-
статистикалық сипаттағы мəселелерін ше-
шумен күн тəртібіне шаруашылық түріндегі
сұрақтар қойылды. Ерте дəуірдегі жалпы та-
рихи мəселенің берілген аспектісін табиғи-
тарихи тəртіпті, соның ішінде артефактарды
зерттеудің экспериментті-трасологиялық əдісін
жұмылдырмай шешу мүмкін емес.
Берілген жұмыстың авторымен мезолит
пен неолит кезеңіндегі Солтүстік Қазақстандағы
ежелгі тайпаларының шаруашылық сұрақтарын
шешу мəселесі қойылған болатын. Атбасар
мəдениеті ескерткіштерінің қазба материал-
дары зерттеудің мəні болды. Археологиялық
жұмыстар жəне қазба материалдарды өңдеу
барлық объектілерде басшылықтың немесе
автордың қатысуымен жүргізілді.
Зерттелген ықшамауданының аумағы
орманды даланы алып жатыр, ол иеленуші
шаруашылық
кезеңінде
де,
өндірістік
формадағы шаруашылықтың қалыптасу жəне
даму уақытында да жайлы болды. Жануарлар
дүниесі, негізінен ірі тұяқтылар, жабайы фор-
мада, кейін домистикация жағдайында жану-
арларды өсімдік биомассасымен жыл сайын
қамтамасыз ететін Қазақстандағы қыратты
төбелерді жəне қайың мен көктеректі алқаптан
құралған орманды дала ландшафт жағдайының
тік аймағын сəтті пайдаланды.
Балық қорымен бай Есіл алабының
өзен желісі жəне ескі арна мен суайырым
көлдері ертедегі тұрғындардың астарын
толықтыруға мүмкіндік берді. Адамға жəне
АТБАСАР МƏДЕНИЕТІ
201
АТБАСАР МƏДЕНИЕТІ
жануарларға қажетті тұщы су, Солтүстік
Қазақстан аумағында кез келген тұрмыстық
жəне шаруашылық қажеттілікті толығымен
қамтамасыз етті.
Солтүстік Қазақстандағы тас ғасырының
ескерткіштерінен жиналған материал еңбек
құралдардың жəне өндірістік қалдықтардың
жиынтығын көрсетеді, негізінен, қазақстандық
яшмокварциттік жынысынан, тақта тастан,
құмтастан жəне гранитті жынысынан жасалған.
Еңбек құралдардың өндірістік қалдықтарын
қосып, барлық жинақтар (бірнеше мың
бірлік), ертедегі халықтың бөлек құралдардың
қызметін анықтау жəне бөлек өндірістерді
жəне шаруашылықты қайта құру мақсатында
трасологиялық талдауға алынған болатын.
Артефактардың трасологиялық зертте-
улер нəтижесінде еңбек құралдардың нақты
функционалдық
қажеттілігін
анықтауға
мүмкін болды. Бұл деректер тұрақтардағы
шаруашылық комплекстерді жəне бөлек
өндірістерді
анықтау
үшін
көмектесті.
Объектілерді ұзақ мерзімді, негізгі қоныстануы,
уақытша, маусымдық тұрақтарға жəне мате-
риалдарды өңдеу мен еңбек құралдарын дай-
ындау үшін тұрақтар-шеберханаларға бөлінуі
өзінің растауын алды.
Функционалды
талдау
көмегімен
мезолиттегі жəне неолиттегі ежелгі халықтың
жалпы шаруашылық бағытын анықтай алдық.
Бөлек тұрақтардағы өндірістің (аңшылық-
балықшылық
шаруашылығы)
иелену
тəсілі шегінде аңшылық пен балықшылық
шаруашылығы басым келетіні анықталды.
Осылайша, ерте голоценде тұрақтарды мекен-
деген бөлек адамзат ұжымының шаруашылық
қызметтерінің мамандануы белгіленеді.
Еңбек
құралдарының
функционал-
ды талдау нəтижелері архологиялық экс-
педиция жағдайында бөлек операциялр-
ды жəне өндірістерді үлгілеу тəсілімен
тексерілді, ол үшін ұқсас яшмокварцитті жы-
ныс пайдаланылған. Негізіне неолиттің түрлі
кезеңге жəне мезолитикалық комплекстерге жа-
татын ескерткіштердің материалдары алынды
(Виноградовка ІІ, Тельман ХІІ, ХІV, Явленка ІІ,
Жабай-Покровка І). Материалдарды жинақтау
кезінде Г.Ф. Коробковамен өткізілген, Бо-
тай қонысы коллекциялардың трасологиялық
анықтама нəтижесі пайдаланылған болатын.
Зерттеу нəтижесінде ғылыми айналымға
мезолитикалық
жəне
неолитикалық
уақытындағы
Солтүстік
Қазақстан
тайпасының шаруашылығы бойынша жаңа де-
ректер енгізіледі. Берілген жұмыстың негізгі
бағыттары мен қорытындысы Санк-Петербург
Институтының
РАН
материалдық-мəдени
тарихының
тəжірибелік-трасологиялық
зертхана
отырысында,
РАН
Археоло-
гия институтының Орал бөлімінің есептік
кеңестерінде, Орынбордағы, Петропавлдағы,
Челябинсктегі халықаралық жəне аймақтық
конференцияларда,
ҚР
АН
Археология
институтының есептік отырыстарындағы сөз
сөйлеулерінде айтылған болатын, автордың
жарияланған мақалаларында жəне қысқа жаз-
баларында көрсетілді.
202
203
204
INTRODUCTION
The historiography of
the Late Stone Age of Kazakhstan is characterized
by several background milestones, one of them
is issuing of a fundamental work «Archeological
Map of Kazakhstan» in 1960 that showed the
prospect of archeological studies in the republic.
In the 1960s, a rather intensive and systematic
study of the Stone Age that was especially active
in the 1970-80s, was started. Intensive studies of
Mesoneolithic monuments have been conducted
for the last ten years. As a result of excavations
in different regions of Kazakhstan signifi cant
materials have been collected, but along with that
the publication of them is considerably lagging
behind the growing pace of excavations.
The publication of this book that comprises
the richest materials on Mesoneolithic studies of
North-Kazakhstan and Kokshetau archeological
expeditions led by the authors of the work has
solved the problem to some extent.
The Neolith of North Kazakhstan, on a
well-aimed expression of V. M. Masson «was
lost in general archeological characteristics for
a long time due to a sort of global notion on the
zone microlithoid cultures, its area was a priori
included in one and then in another cultural and
historical generality, strong arrows of cultural
impacts were directed through it» (the review of
V.M. Masson on V.F. Zaibert’s candidate’s thesis).
That occurred fi rst of all, certainly, due to a poor
source base of north regions, a small number of
specialists and others reason. An important shift
in Kazakhstan Neolith study was the works of
S.S. Chernikov in Northeast of Kazakhstan, L.A.
Chalaya in Pavlodar Priirtyshye, V.K. Merts and
V.S. Voloshin in North and Central Kazakhstan,
V.N. Logvin in Kostanay Pritobolye, who not only
studied the objects qualitatively with application
of modern methods, but also provided concrete
cultural and chronological characteristic of
the regions studied by them. All authors used
archeological and ecological methods that allowed
them defi ning the level and the quality of social
and cultural adaptation of ancient population in
different areas of the steppe and partially wooded
steppe area of Kazakhstan. Concrete examples on
the interaction of archeological cultures’ carriers
with the environment depended on a number
of circumstances: the quantity and the quality
of Paleographic sources, professionalism of
involved specialists and the state of methods on
relative and absolute chronology. When analyzing
personal materials on historical background of
common Eurasian space, researchers’ personal
points of view concerning the process of cultural
genesis were formulated. The perennial studies,
exchange of opinions, discussions in mass media,
conferences and meetings allowed defi ning
general trends in cultural-historical development
and local particularities of cultural evidences in
concrete regions.
In the middle of the 1960s new scientifi c
specialists came to archeology of Kazakhstan.
The graduates of Uralsk State University G.B.
Zdanovich and S.Y. Zdanovich began working in
Petropavlovsk, their classmate V.V. Yevdokimov
worked in Kostanay. They were graduates of
Uralisk archeological school under active and
successful management of V.F. Gening. We may
say that in the 1960s archeological activity of
archeologists, the fans working alone changed
for integrated studies conducted by archeological
groups. UPASC (Ural-Povolzhskaya Archeological
Students’ Conference) was established. Young
archeologists-students of historical faculties and
young employees of cultural institutions from
different regions of the Soviet Union, surrounding
Ural-Povolzhskiy region took an active part in
it. Many archeologists from Russia, Kazakhstan
and others C.I.S countries, who are well-known
now, were involved in UPASC. Intensive activity
of young archeologists, mutual delivery of
information, experience sharing, regular contacts
between young and experienced scientists
resulted in professional achievements. At present,
UPASC may be considered to be an archeological
university based on the principles of information
accessibility, collective and team exploratory
activity, experience sharing and professional
contacts between the representatives of the
archeological science and other areas. The North-
Kazakhstan Archeological Expedition headed
by G.B. Zdanovich started its activity in 1967
through defi ning a number of tasks: the fi rst one -
the study of geography and historical topography
of Petropavlovsk Priishimye; the second task
ATBASSR CULTURE
205
– designing an archeological map of the Ishim
water area; the third task - integrated studies of
monuments covering vast areas at the sites of
object concentration. Defi ning of periodization,
chronology and cultural relation. The director
of the North-Kazakhstan Regional Museum
K.S. Ushkov having met the young couple with
hospitality and having employed them proposed:
«My dear, we are designing a new exposition, but
we have no archeological materials. Could you fi nd,
at least, one Andronov pot to represent the Bronze
Age». Field integrated studies beside Yavlenka,
Bishkul and Pokrovka villages were started in
the fi rst year of the expedition work already and
the fi rst understanding and information on the
particularities of artifacts of the Stone, the Bronze
and the Iron Ages was received. In the beginning
of the 1970s the specifi c studies of stops of the
Middle and the Late Stone Age were started by
the expedition group headed by V.F. Zaibert. The
studies of Mesoneolithic monuments in different
areas of Priishimiye (Yavlen, Vinogradov, Teliman,
Akkan, Kurgalizhin) for many decades have
allowed collecting much information in the form
of planigraphical and topographical observations
and well documented numerous complexes of
artifacts (a group of ten of thousands units) and
proceeding with the procedure of the theoretical
comprehension of rich archeological material
within the framework of the graduate school of the
Institute of Archeology of the Academy of Sciences
of the USSR, attended by many specialists of the
Ural-Kazakhstan Archeological Expedition. The
demonstration and discussion of fi eld materials
on the Neolith and the Bronze sector before
outstanding scientists O.N. Bader, N.Y. Merpert,
A.A. Formozov, D.A. Kraynov, M.F. Kosarev, S.
Oshibkina, V.F. Starkov, G.N. Matyushin, Titov
and others, as well as individual consultation with
these scientists resulted in understanding of the
fact that assessment of an archeological source
and the level of its information validity require
profound professional training and objective
expert evaluation. The main practical fi ndings
as a result of systematization of Atbassar culture
monuments’ tool stock were based on collective
opinion of well-known specialists in the fi eld of
primitive archeology, Eneolith, in particular. Such
fi ndings include the relation of Atbassar culture
monuments to microlithic cultural zone of Eurasia
in its Uralo-Irtysh variant; secondly – there are
suffi
cient evidences for division of Atbassar
culture in its three stages and in two variants
within the framework of VI-III millennium
BC; formation of producing economy sources
in the form of live-stock breeding elements in a
multisector economy within the framework of the
Neolith of North Kazakhstan. Parallel studies of
the Late Stone Age in the regions of Uralo-Irtysh
interfl uvial area allowed defi ning general and local
cultural particularities. In this connection I would
like to stress the problem related to the ability of
conducting qualitative benchmark, archeological
and historical analysis. The benchmark analysis
of two artifacts from archeological objects or
cultures requires from specialists the knowledge
of archeological, historical, ecological, cultural,
world outlook and social context. The more
information on contexts is available, the higher the
level of verifi cation of one or another conclusion
is. Also professional training within the framework
of a historical school of the country, where the
studies are conducted, is of great importance at
theoretical processing of archeological material.
We consider that the historiography of Neolith
study is characterized by a more or less established
modern situation with the studies of Mesoneolithic
monuments and cultures – the growing interest to
study of the Late Stone Age, since active study
of Eneolithic monuments of Botay and Tersek
cultures allowed raising actual issues on the
origin of Eneolith of Kazakhstan. At all possible
migration pulses and cultural innovations the
Eneolith was formed, much more likely, on the
local basis, the word «local» mean here a natural-
historical region, which was the Ural-Irtysh
interfl uvial area. To certain extent, the studied
material of Atbassar culture monuments is the
basis for such statement. As a whole, the works
on the study of Atbassar culture continued in the
1980s-2000s, which were mainly of exploratory
mature, have revealed similar material that was
previously studied. A number of monuments have
cultural layers and are perspective for excavations.
To some extent, the borders of Atbassar culture are
outlined clearer.
ATBASSR CULTURE
206
Really, when developing the materials of the
book, the authors took into account useful critical
remarks provided by the colleagues, as well as
modern trends in the methodology of the science.
One of the important aspects of archeological
study is the reconstruction of an economic
background of the culture, as a condition - a form
and result of adaptation of the community group
to the environment. It should be considered that a
producing economy in different areas of Eurasian
steppes was formed and extended in different ways,
which were preconditioned by concrete natural and
social-economic conditions, as well as the nature
of cultural relationships. The materials from the
territory of Ural-Kazakhstan steppes, received
in the 1970s-80s have allowed defi ning a real
content of a general picture of producing economy
formation in relation to one of the land-locked
areas of steppe Eurasia. The study of Botay, Tersek
and Surtandin (Kysykul) culture monuments is
particularly indicative of the common ways of
social-economic development of Ural-Kazakhstan
region. The Ural-Irtysh steppe interfl uvial area is
considered to be a whole cultural area in the fi rst
stages of the Middle Bronze Age already due to
well-known monuments of Petrovsk-Sintashtin
range. The sources of a producing economy area
are related to different stages of Neolith. The
cultural genesis like a global adaptation system,
was formed within the framework of a calendar
annual economic cycle depending on specifi ed
and other concrete historical conditions. In the
conditions of a sharply-continental climate of
the steppe temperate zone the defi ning of stable
calendar cycles was problematic. The elements of a
producing economy appeared in varied conditions
of an appropriation type. In the river valleys of
the Ural-Irtysh interfl uvial area and, in particular,
in the Priishimiye area, characterized by a lot of
former lakes and streams fl ooded in the springtime
by waters of main riverbeds, and dry in summer
and autumn with plenty of food resources for
ancient people. This situation allowed beginning
an active process of transition from a partly settled
to settled way of life. Rich fi sh resources in the
river systems ensured having a product along with
products of hunting and strengthened and relieved
the establishment of life-support systems. The new
way of life allowed extending the range of labor
activity aimed at natural resources use, and later at
change of them. Really, only a settled way of life
of the population was a precondition for taming,
and later for animal domestication. Ancient people
understood that to hunt such animal as the horse,
the bison and others ungulate animals effi ciently
the means of transportation comparable with
the objects of hunting were required. The main
object for taming in steppe zone was the horse.
Osteological materials at a number of Neolithic
stops of Telman and Vinogradov microregions
include not only bones of small ungulate
animals, but also of the horse. It is interesting
that at Botay settlement in the areas of Neolithic
artifacts concentration the bones of the horse
and other representatives of the wild fauna were
also found. The Neolithic population of the
Kazakhstan steppes was ready to adopt new forms
of activity such as live-stock breeding. Obviously,
innovative technologies of domestication were
a reason for transition to it. The technology was
not only castration of stallions, but also a full
cycle of taming, maintenance and breed focus at
horse breading. Archeological evidences of new
innovation technology are bone clasps of fetters,
pierce items - scalpels for castration and other
veterinary purposes, fi xing of roundup for horses
on the territory of Botay settlement, architecture of
Botay people established in Neolithic conditions
with use of clay and perfect clay technologies in
the fi eld of house building, pottery making and art.
The economic activity and domestic
crafts were reconstructed by us on the basis of
trassological studies of artifacts and checking of
them in the process of experimental use. Great
contribution to the study of labour tools’ functions
and experimental exercises was made by G.F.
Korobkova, who studied the materials from the
Asian part of the USSR including from Kazakhstan.
Also comparative typological-functional studies
of artifacts have been conducted by us. The results
of the activity have been provided in the work.
So, new forms of economy that had led to
changes in economic activity areas, public relations
and world outlook appeared rather dynamically
among fi shermen, huntsmen, gatherers. Along
with that no considerable changes occurred in
ATBASSR CULTURE
|