Дәрігерге зәрулік неліктен орын алып отыр? Атажұрттағы

Қантамырларының тазалығы – жүректің саулығы!

2 0 0 6   ж ы л ы   б і з д і ң   к о м п а н и я 

фармацевтикалық іс жүргізуге лицензия 

алса, 2007 жылы мемлекеттік сатып алу 

жүйесіне белсене қатыса бастады. Ал 2008 

жылы Шымкент қаласында медициналық 

жиһаздарды құрастыру цехы ашылып, 

медициналық тағандар, қалқалар, ку-

ш е т к а л а р   ж ә н е   п р о ф и л а к т и к а л ы қ 

емдеу мекемелеріне қажетті басқа да 

медициналық жиһаздар шығару жүйесі 

жолға қойылды. 2009 жылдан бастап 

«ISO-9001» СТ ҚР ИСО 9001-2009 сапа 

стандартына к шкен компания бүгінде 

ндірісті дамытумен және  нім түрлерін 

к бейтумен айналысып келеді. Осы уақыт 

ішінде кәсіпорын бұйымдары функцио-

налды кереуеттер, гинекологиялық крес-

лолар, сәулелегіштер, медициналық 

шырағдандар мен сорғыштар, центри-

фугалар және басқа да техникалармен 

толықты. Жиырма шақты  нім түрлері 

Ресей Федерациясының аумағында 

сатылуға рұқсат беретін тізімге тіркелген. 

2010 жылы «КамАЗ» жартылай тіркеме 

ж ә н е   т а р т қ ы ш   б а з а с ы н д а   ж е д е л 

медициналық жәрдем к ліктерін және 

жылжымалы медициналық кешендерді 

жабдықтау жобасын бастадық. «IVECO» 

авток ліктерін  ндірушілермен серіктес 

отандық компания бұл автомобильдерді 

арнайы медициналық авток лік етіп 

қайта жабдықтауға кірісті. Сонымен қатар 

салалық және реанимациялық жедел 

медициналық жәрдем к рсетуге арналған 

алғашқы авток ліктер, дентомобильдер, 

неонатальды авток ліктер, донорлық 

пункт және санитарлық авток ліктер 

шығара бастадық. Мұнымен қоса, же-

дел жәрдем авток ліктерін жабдықтау 

цехын аштық. Бүгінде медициналық 

мекемелердің к пшілігі осы к ліктерді 

қолдануда және медицина мамандары та-

рапынан жақсы пікірлер айтылуда.

«IVECO» авток лігі халықаралық стан-

дарт талаптарына сәйкес жабдықталады. 

2011 жылы  ндірістік қуатын 4 есе 

арттыруға мүмкіндік беретін қосымша 

ндіріс кешенін іске қостық. Сонымен 

бірге ISO 13485:2003 еуропалық сапа 

стандарты енгізілді. Сондықтан болар, 

«KAZMEDPRIBOR Holding»  німдері 

еліміздегі емдеу мекемелерінде жоғары 

сұранысқа ие. Сондай-ақ республика-

да 200-ге жуық медициналық мекеме-

лер компанияның тұрақты клиенті. 2012 

жылы біз «ISO-9001» СТ ҚР ИСО 9001-

2009 сапа стандартының сертификатын 

растадық. Сол жылы «KAZMEDPRIBOR 

Holding» компаниясы «Мінсіз» ұлттық 

Жоба 2012 жылы қолға алынған. 

«Даму» кәсіпкерлерді қолдау қорының» 

к мегімен банктен несие алып, 2014 

жылы ғана жұмысын бастады. Кә-

сіпорын директоры Рустам Суховтың 

мәлімдеуінше, зауыттың  ндірістік 

қуаты айына шамамен 5-6 миллион дана 

шыны ыдыс шығаруға жетеді. 

– Кәсіпорында бүгінде 250 адам 

жұмыс істейді.  ндіріс процесі толық 

авто мат тандырылған, – дейді ол. 

Ж а с ы р а т ы н ы   ж о қ ,   к ү н д е л і к т і 

м і р д е   к е ң і н е н   қ о л д а н ы п   ж ү р г е н 

шыны заттардың неден жасалатынын 

к біміз біле бермейміз. Оның құрамы 

қарапайым екен. Шыны зат шығару 

үшін кварц құмы, сода және әк тапсаңыз 

жеткілікті. Алайда бәрін араластыра 

қойсаңыз, шыныға айнала салады де-

сек тағы қателесеміз. Ол арнайы пеште 

балқытылып жасалады. Кварц құмы  те 

жоғары температурада – 1700 градуста 

балқиды. Сода оған осы жерде керек. 

Ол құмды балқыту температурасын екі 

есе т мендетеді. Ал су тисе шыны сы-

нып кетпеу үшін әк қосады. Егер осы 

құрамға түрлі металдардың оксидтерін 

(химиялық құрамдар) қоссаңыз, түрлі-

түсті шыны аласыз. 

Компания директорының айтуын ша, 

шикізаттың негізгі компоненті болып та-

сапа белгісіне лайықты деп танылды 

және «Қазақстанның үздік тауары» 

аймақтық конкурсында жеңімпаз атанды. 

2013 жылдың шілде айында к п елдерде 

әлі қолға алынбаған, жоғары техноло-

гиялы медициналық құрал-жабдықтар 

ндірісінің жаңа кезеңіне қадам бастық. 

С о н ы ң   н ә т и ж е с і н д е   ж ұ м ы с ш ы л а р 

саны 250 адамға дейін  сті. «Саламатты 

Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы 

аясында  ндірісті жетілдіру жұмыстары 

екі жыл қатарынан жүргізілді. Сонымен 

қатар кәсіпорын Үдемелі-индустриалды 

инновациялық даму бағдарламасы аясын-

да Индустриалды картаға енгізілген. 

«KAZMEDPRIBOR Holding»  ндірістік 

технологиялар мен кадрлар даярлайтын 

және диагностикалық құрал-жабдықтар 

ндіретін әлемдік к шбасшы саналатын 

жапондық «SHIMADZU» компаниясының 

сенімді серіктесі. 

ткен жылы біздің кәсіпорын рентген 

аппараттарының бірнеше түрін шығару 

ж нінде жапондық әріптестерімен 

бірге жоспар құрды. С йтіп, рентгендік 

кешен, палаталық рентген аппараты, 

телебасқармалы диагностикалық және 

рентгенографиялық кешендер  ндіру 

саласы бойынша бірлескен зауыт ашуға 

уағдаластық. Аталған жоба бойынша за-

уытты іске қосу келесі жылдың күзінде 

жүзеге асады деп жоспарлап отырмыз. 

Ал биыл «Gesan Production Srl» ком-

паниясымен бірлесіп CHEM-200 ав-

томатты биохимиялық анализаторды 

және диагностикалық, зертханалық 

құрылғыларға арналған медициналық 

реагенттер  ндіретін зауыт тұрғызу 

ж нінде келісімшартқа қол қойдық. 

Жобаның мақсаты — Қазақстан мен 

к ршілес елдердің профилактикалық-

диагностикалық емдеу мекемелерін 

сапалы әрі қолжетімді медициналық 

қ ұ р ы л ғ ы л а р м е н   ж ә н е   G M P   E U 

х а л ы қ а р а л ы қ   с т а н д а р т   б о й ы н ш а 

медициналық реагенттермен қамтамасыз 

ету. 

Қазіргі таңда «KAZMEDPRIBOR 

жоғары технологиялы медициналық 

былатын кварц құмы Қызылорда облы-

сынан, кальций содасы Ресей,  збекстан 

және Қытайдан әкелінеді.  йткені 

мұндай минералдар Қазақстанның еш 

жерінде  ндірілмейді. 

«ЕвроКристалл»  німі еуропалық 

стандарттарға сәйкес, яғни сапалы. 

Сондықтан да, аз ғана уақыт ішінде 

жоғары сұранысқа ие болып отыр. 

Бүгінгі таңда «ЕвроКристалл» мен 

Алматыдағы шыны ыдыстар шығаратын 

зауыт отандық рыноктың 15 пайызын 

ғана б телке-банкілермен қамтамасыз 

етіп отыр. Нарықтың қалған б лігін Ре-

сей мен  збекстан толтыруда. Дегенмен, 

Шымкенттің шыны ыдыстары к ршілес 

Қырғызстанға да экспортталуда. Алдағы 

уақытта Тәжікстан нарығына жіберілуі 

мүмкін. 

– Ресейдегі мұндай компаниялармен 

бәсекелесуге қазірше күш-қуатымыз 

жетпейді. Онда үлкен балқыту пештері 

бар ірі зауыттар  те к п. Елбасы отандық 

кәсіпкерлерге бәсекеге қабілетті болуды 

ескертті. Дүниежүзілік сауда ұйымына 

мүше болып қабылдандық. Енді 2016 

жылдан бастап бізді бәсекелестіктің 

жаңа сатысы күтіп тұр. Соған т теп 

беру үшін біз де  з қамымызды жасауға 

кірістік. Неміс технологиясы бойынша 

жасалған,  ндірістік қуаты 160 тоннаға 

құрылғылар  ндіретін жетекші компа-

ния болып саналады. Кәсіпорынның 

барлық  німдері сапасын айғақтайтын 

тиісті тізімдерде тіркелген және СТ-KZ 

сертификатына ие.  зге жетекші компа-

ниялармен технологиялық іс-тәжірибе 

алмасу мақсатында мамандарды шетел-

дерде оқытып, білікті жұмысшы күшін 

арттырудамыз. Сондай-ақ мемлекеттік 

емдеу мекемелеріне демеушілік к рсетіп, 

қайырымдылық шараларын  ткізу арқылы 

еліміздің әлеуметтік саласын жақсартуға  з 

үлесімізді қосып келеміз. 

« K A Z M E D P R I B O R   H o l d i n g » 

компаниясының жұмысын бірнеше 

бағыттарға б ліп қарастыруға болады. Олар 

медициналық жиһаз  ндіру, жоғары техно-

логиялы медициналық және зертханалық 

құрылғылар шығару, әртүрлі медициналық 

а в т о к л і к т е р   қ ұ р а с т ы р у   ж ә н е   е м -

деу мекемелерін кешенді жабдықтау. 

Кәсіпорынның ең басты армандарының 

бірі – денсаулық сақтау мекемелерін 

мықты медициналық техникалармен 

қамтамасыз ету арқылы отандық медици-

наны халықаралық деңгейге к теру.

Айта кету керек, биыл Шымкент 

қаласындағы «К рме орталығында» 

ткен «Қазақстанның үздік тауары» атты 

ңірлік к рме-байқауында біздің компа-

ния « ндірістік бағыттағы үздік  тауар» 

аталымы бойынша бірінші орынды жеңіп 

алды. Сондай-ақ 24-26 қыркүйекте Астана 

қаласында денсаулық сақтау саласы бой-

ынша  ткен 12-қазақстандық халықаралық 

«AstanaZdorovie 2015» к рмесінде «Ең үздік 

технологиялық экспозиция» аталымы 

бойын ша  арнайы  дип ломмен  ма ра пат-

тал дық. 

Ендеше, санаулы уақыт ішінде үлкен 

жетістіктерге жетіп, еліміздің медици-

на саласының дамуын даңғыл жолмен 

бастап келе жатқан «KAZMEDPRIBOR 

Holding» компаниясының ұжымына тек 

қана сәттіліктер тілеймін.

ШЫМКЕНТ

Бұл пештің қуаты қазір жұмыс істеп 

тұрғанынан екі есе жоғары әрі салмағы 

жеңіл б телке шығаруға мүмкіндік 

береді. Ендеше, бүгінде шығарып жатқан 

німдерімізге қарағанда жаңа б телкенің 

салмағы 18 пайызға жеңіл болады. Бұл 

німнің  зіндік құнының арзандауына 

септігін тигізбек. Шыны ыдыстарымыз 

әрі арзан, әрі сапалы болса, алушыла-

рымыз да арта түседі деген сенімдеміз, 

– дейді кәсіпорын басшысы Р.Сухов.

Кәсіпорын басшысының айтуын-

ша, Қазақстанның б телкеге сұранысы 

жылына шамамен 1 млрд. 200 млн. да-

наны құраса, соның 200-250 миллионға 

ж у ы ғ ы н   Ш ы м к е н т   п е н   А л м а т ы 

қаласындағы зауыттар шығаруда. Енді 

компания басшылығы айына 18 мил-

лион б телке шығарып, Қазақстан 

нарығындағы үлесін 20 пайызға жеткізуді 

ұйғарып отыр. 

Теңгенің еркін айналымға жіберілуі 

кәсіпорынның екінші тынысының 

ашылуына сеп болыпты. Кәсіпорын 

бас шысы бұған қуанышты.  йткені 

жыл басында Ресей рублінің құн-

с ы з  д а н у ы   н д і р і с т і ң   р і с і н   б і р а з 

тарылтқанға ұқсайды. Сондықтан жаңа 

экономикалық шара аясында кәсіпорын 

алдына үлкен мақсаттар қойып отыр. 

Ол – ауылшаруашылығы  німдерін 

қайта  ңдеушілер мен сусын шығарушы 

компанияларды бағасы арзан әрі сапалы 

отандық шыны ыдыстармен толықтай 

қамтамасыз ету. 

Оңтүстік Қазақстан облысы 

СЕРПІН

ТӘНІ САУДЫҢ – ЖАНЫ САУ

Күн тәртібінде жемқорлыққа қарсы 

жасалған  ңірлік жоспарды жүзеге асыру 

және денсаулық сақтау мен білім беру са-

лаларында мемлекеттік қызмет к рсетуді 

ашық жүргізу ж нінде мәселелері қаралды. 

 –  здеріңіз білесіздер, Елбасы – 

«Нұр Отан» партиясы Т рағасының 

басшылығымен жемқорлыққа қарсы 

күресте жүйелі шаралар жүзеге асырылуда. 

Мысалы, әлемдік озық тәжірибе негізінде 

ауқымды әкімшілік реформа жүргізілді. 

Қ ы з м е т к е р л е р   с а н ы   8   е с е   а з а й д ы . 

Елбасының тапсырмасы бойынша  Саяси 

кеңестің кеңейтілген мәжілісінде 2025 

жылға дейінгі жемқорлыққа қарсы күрестің 

Бағдарламасы жасалды. Демек,бүгінгі күні 

біздің қолымызда жемқорлыққа қарсы 

тиімді күрес жүргізудің барлық құралдары 

бар, – деп атап  тті Б.Байбек. 

 Кеңейтілген мәжілісте партияның 

Алматы қалалық филиалы Саяси кеңесінің 

мүшесі, қала әкімінің орынбасары, білім 

А

Қан айналымы жүйесі ауруларының ішінде 

лық ауруы (миокард инфарктісі, т.б.), ин-

сульт (ми артериясының атеросклероздық 

түйіндағымен, қан ұйындысымен бітелуі немесе 

мида қантамырының жарылуы), атеросклероз 

(қантамыр қабырғаларындағы холестериннен 

тұратын түйіндақтар), артериалдық гипертензия 

(жоғары қан қысымы), терең көктамырдың тром-

бозы (көктамырда қан ұйындысының түзілуі, олар 

жылжып, жүрекке, өкпеге, т.б. ағзаларға қарай 

қозғалуы мүмкін).

Себеп-салдары

Денсаулықты ұзақ жылдар бойы сақтау немесе 

әлсіреген денсаулықты нығайту үшін, алдымен, 

ауруларға апаратын себептерін жою қажет. Мы-

салы:

1.  Салауатты тамақтануға көшу қажет, себебі, 

қантамырларының бұзылысына апарады. 

2.  Артық салмақты жою қажет, себебі, де-

неде, әсіресе, іш аумағында, майлардың артық 

жинақталуы бауырдағы «нашар» холестериннің 

түзілуін күшейтеді. Бұл атеросклероз (қантамыр-

ларының зақымдануы) қаупін туындатады. ҚЖА 

даму мүмкіндігін бағалауға болады, мысалы, 

белдің өлшемінің бөксенің өлшеміне қатынасы 

арқылы. Бел кіндіктен сәл жоғары, ең тар тұсында 

өлшенеді. Өлшеу демді шығару кезінде, ішті сыртқа 

шығармастан немесе ішке тартпастан орындалады. 

Өлшем лентасы тығыз орналасуы қажет, бірақ, 

белді тартпауы тиіс. Белдің орамының өлшемін 

бөксе орамының өлшеміне бөліңіз. Ерлерде 1,0-

ден асатын және әйелдерде 0,85-тен асатын мән 

анықталса, ҚЖА дамуының жоғары қаупі бар!

Белдің өлшемі мен ҚЖА қаупінің 

арасындағы байланыс 

Жынысы

шамасы

(орташа қауіп)

Жоғары қауіп

(тезірек 

дәрігерге бару 

қажет) 

94-101 см

 ≥102 см

Әйелдер 

80-87 см

Қ а н   а й н а л ы м ы   ж ү й е с і   а у р у л а р ы н ы ң 

(ҚЖА) пайда болуының басты себептерінің 

бірі – қандағы инсулин мөлшерінің артуы. Бұл – 

қандағы глюкозаның немесе басқаша айтқанда 

«қанттың» деңгейінің артуына жауап ретінде 

қанға түсетін гормон. Қандағы инсулиннің 

деңгейі шамадан артық болғанда организмде 

қантамырларының қабырғасын зақымдайтын 

заттектер түзіле бастайды. Сондықтан, қандағы 

қанттың деңгейін тез және күрт өсіретін тағамды 

шамасынан артық тұтынуда инсулиннің деңгейінің 

артуы үшін қолайлы жағдай жасалады. Мұндай 

өнімдерге жеңіл сіңетін қарапайым көмірсулар 

жатады: қант, ұннан жасалған және кондитерлік 

өнімдер, фри-картобы және чипсілер, тәтті 

газдалған сусындар, жүгері және күріш үлпектері, 

т.б. Күнделікті қантты тұтынудың мөлшері, дайын 

тағамдардағы жасырын қантты қосқанда – 4-6 

қасықтан аспауы қажет. Қанттың бір реттік тұтыну 

мөлшері – 1-2 шай қасықтан аспауы қажет, 

дұрысында, қанты бар тағамнан, қанттан алшақ 

болған жөн.

Холестерин – көптеген қызметті атқаратын, 

организм үшін маңызды заттек (жасушалардың 

мембраналарын нығайтады, одан жыныстық 

гормондар, Д дәрумені және т.б. түзіледі). Алай-

да тағаммен холестериннің шамадан артық түсуі 

оның қантамыр қабырғаларына жинақталуының 

себебі болуы мүмкін. Ол сиыр, қой, шошқа, тауық, 

сүт майлары секілді қаныққан жануар майла-

рында, сондай-ақ етте (жылқы етінен басқа), құс 

етінде, жұмыртқада, шұжық өнімдерінде, мида, 

бауырда болады. Құрамында холестерин бар 

өнімдерді шектеп тұтынған жөн, тәулігіне тағаммен 

холестериннің 300-400 мг-нан аспайтын мөлшері 

ғана түсуі тиіс. 

Артық тұздалған тағам организмде судың 

іркілуіне апарады, бұл артериалдық қысымның 

артуына және ісінулер пайда болуына ықпал етеді. 

Тұз мөлшерінің артық болуы қантамырлардың 

созылымдылығын нашарлатады, холестериннің 

жинақталуына бейім етеді. 

Қаныққан жануар майларын артық мөлшерде 

тұтыну бауырда «нашар» холестериннің өндірілуін 

күшейтеді, сәйкесінше, бұл ҚЖА қаупін артты-

рады. Бұл майларды тұтынуды күніне 20-25 гр. 

асырмау қажет. Бұл дегеніміз, еттегі көрінетін 

майды сылып, құстың терісін сылып тастап, жеу 

дұрыс екендігін білдіреді, сары майды күніне 30 

грамм мөлшерінде, қаймақ пен сырды да күніне 

30-40 граммнан асырмай тұтынған жөн. Шұжық 

өнімдерінен алшақ болған жөн, себебі оларда 

зиян ды май мен тұздың мөлшері тым көп. 

ҚЖА қатерлі құпия жауы деп жасанды транс-

майларды – химиялық өзгертілген өсімдік майла-

рын атайды. Олардың адам ағзасына күрделі зиян 

келтіретіндігі дәлелденген. Мысалы, Данияда 20 

жылда жүректің ишемиялық ауруынан болатын 

өлім-жітім саны 50% азайған, себебі 20 ғасырдың 

80-жылдарының ортасында бұл елдің халқы транс-

майларды тұтынуды ең төменгі шегіне дейін (күніне 

1 граммнан төмен) азайтқан. Ал осындай химиялық 

өзгертілген (транс-майлы) өсімдік майлары 

көптеген кондитерлік өнімдердің, маргариннің 

(онымен қатпарлы қамырды илейді, т.б.), аспаздық 

майдың, жартылай фабрикаттардың, сары май 

алмастырғыштарының, «жеңілдетілген» сары 

майлардың, фаст-фудтың (фри картобының бір 

үлесінде 7 грамм транс-майлар бар!) құрамында 

болады.

маған күнбағыс майы), сондай-ақ балық және 

жылқы майы холестериннің қантамырлардың 

қабырғасында жинақталуына кедергі келтіреді, 

тамыр лардың нығаюына және олардың холес-

териндік жинақталудан тазаруына ықпал етеді. 

Олар қанықпаған май қышқылдарынан 

тұрады. Қанықпаған май қышқылдары омега-6 

және омега-3 болып бөлінеді. Өткен жүз жыл-

да көп қанықпаған омега-6 майларын тұтыну 

айтарлықтай өскен (олар күнбағыс, жүгері, 

соя және басқа майларда, жер жаңғағында 

мол). Ал омега-3 майларын тұтыну, керісінше, 

азайған (олар балық майында, зығыр 

тұқымында, зығыр, кендір, соя майында және 

кейбір жаңғақтарда мол). Шамамен алғанда, 

халық омега-6 майларын омега-3 майла-

рына қарағанда 20 есе көп тұтынады. Оме-

га-6 майлары ағза үшін белгілі бір мөлшерде 

қажет, бірақ олардың артық мөлшері қанның 

қоюлануына, қан ұйындыларының түзілуіне 

ықпал етеді. Денсаулық үшін омега-6 және 

омега-3 майларының рациондағы оңтайлы 

қатынасы – 4:1. Омега-3 майларын тұтынудың 

нормасы – күніне 3-4 гр. дейін. Шамамен, 

осындай мөлшер майлы балықтың (албырт, 

скумбрия) 170 грамм үлесінде болады.

«Тазалық» ережелері

Көкөністер мен жемістерді жеткіліксіз тұтыну 

ағзаның қан айналымы ауруларынан қорғанысын 

әлсіретеді. Балғын жемістер мен көкөністердің 

құрамында дәрумендер, минералдар, анти-

оксиданттар және тағамдық талшықтар мол 

болуы есебінен барлық ағзалардың, жүйелердің 

үйлесімді қызмет етуін қамтамасыз етеді және 

ҚЖА-дан қорғайды. Талшықтың – майдың, хо-

лестерин мен қанттың артығын ішектен сіңіретін 

және уыттарды шығаратын қабілеті бар. 

Қантамырлардың тазалығына, демек, жүректің 

саулығына қамқорлық жасау үшін тамақтанудың 

қарапайым ережелерін ұсынамыз: 

Күніне кемінде, 450 грамм балғын/шикі 

түрдегі көкөністер мен жемістерді тұтыну қажет.

Үйлесімді және алуан түрлі тамақтану, ас 

мәзірін салауатты тағамдардың барлық топтарынан 

құру: ақуыздардан (ет, құс еті, балық, жұмыртқа, 

күніне 2 данадан немесе аптасына 4-6 данадан), 

ашытылған сүт өнімдерін, бұршақ тұқымдастарды), 

күрделі көмірсуларды (көкөністер/жемістер, тұтас 

дәнді дақылдар), пайдалы майларды (өсімдік май-

ларын, дәндер, авокадо, т.б.).

Рационды күніне 1-4 гр. мөлшерінде мега-3 

майларымен байыту қажет. 

Күнделікті ас мәзіріне 1-2 тостаған тұтас 

дәнді дақылдарды қосу, ақ нанды ірі тартылған 

ұнның нанына алмастыру (қоңыр/қара/тұтас 

дәнді).

етінің жұмысын жақсарту үшін калий мен 

магнийдің жеткілікті түсуін қадағалау қажет.Ол 

үшін көмектесетіндер: қырыққабат, асқабақ, өрік, 

қара өрік, кепкен өрік, мейіз, итмұрын жемістері, 

сәбіз, қызылша, шөптесіндер, қара қарақат жидегі, 

жаңғақтар, дәндер, теңіз өнімдері, қарақұмық, 

бұршақ тұқымдастары, қызанақ, банан, кебек. 

Жануар майларын және холестеринді 

тұтынуды шектеу қажет. 

Ас тұзын тұтынуды күніне 3-5 г (1 шай 

қасығынан кем) дейін шектеңіз. 

Жеңіл сіңетін көмірсуларды тұтынуды шек-

теу қажет: қантты, ұн өнімдерін, т.б. 

Қою демделген шай мен кофені көп 

ішпеген жөн. Шәй мен кофенің кофеині жүректің 

жиі соғуының, ұйқысыздықтың және жоғары 

артериалдық қысымның себебі болуы ықтимал. 

Лимон қосылған көк шай – жақсы таңдау. 

Транс-майларды тұтынуды күрт азайту 

қажет. Жапсырмасында гидрогенделген немесе 

жартылай гидрогенделген майлар (оларда қауіпті 

транс-майлардың мөлшері көп) бар екендігі 

жазылған өнімдерді сатып алудан алшақ болыңыз, 

себебі өндірушілер «өсімдік майы» атауымен транс-

майлардың болуын жасыруы мүмкін.