Дәріс №1 Ғылым және оның қазіргі қоғамдағы рөлі
Жалпыға ортақ, жалпы ғылыми және арнайы зерттеу әдістері
жүктеу/скачать 181,89 Kb.
|
Методы и организация научного исследования (3)
| 2. Жалпыға ортақ, жалпы ғылыми және арнайы зерттеу әдістері.
Ғылыми зерттеудің әмбебап әдістерінің ішінде ең танымалдары диалектикалық және метафизикалық болып табылады. Диалектика (греч. – «веду беседу, рассуждаю»). "Диалектика" ұғымы Ежелгі Грецияда пайда болды және бастапқыда дау-дамайды сұрақтар мен жауаптар түрінде жүргізу мүмкіндігін білдірді. Диалектика – болмыс пен таным дамуының ең жалпы заңдылықтары туралы ілім, сондай-ақ осы ілімге негізделген шығармашылық тұрғыдан білетін ойлау әдісі. Диалектика екі жақтың бірлігінде көрінеді – субъективті және объективті. Субъективті диалектика – адамның және адамзаттың тәуелсіз объективті болмысының байланысы мен дамуының көрінісі ретінде субъектінің санасында дамиды. Объективті диалектика- адамнан тәуелсіз өмір сүретін объективті болмыстың даму теориясы. Диалектика материалдық және рухани әлемнің өте күрделі, қайшылықты процестерін көрсетуге мүмкіндік береді. Қарама-қайшылықтар туралы ілімде ол қозғаушы күш пен барлық дамудың қайнар көзін ашады. Диалектика-бұл шындықта не болып жатқанын қарапайым айту емес, ғылыми білім мен әлемді өзгерту құралы. Бұл диалектиканың теория (диалектикалық материализм) және әдіс (материалистік диалектика) ретінде бірлігін көрсетеді. Диалектикалық тұжырымдама дамудың қайнар көзін қарама-қайшылықтардың бірлігі мен күресінде көреді, дамуды сандық және сапалық өзгерістердің бірлігі, біртектілік пен секірулердің бірлігі, спиральдағы даму ретінде қарастырады. Диалектика принциптері: 1. Жалпыға ортақ өзара байланыс принципі. 2. Қарама-қайшылықтар арқылы даму принципі. Диалектиканың негізгі заңдары: 1. Сандық өзгерістердің сапалық өзгерістерге көшу Заңы. 2. Қарама-қайшылықтармен күрес және бірлік Заңы. 3. Теріске шығару Заңы. Метафизика-диалектикаға қарама-қарсы таным әдісі, құбылыстарды қарастыру, әдетте, олардың өзара байланысынан, қайшылықтарынан және Дамытудан бөлек қарау. Сипаттамалық белгілер-бұл бір немесе басқа сәттің тұтастық құрамындағы біржақтылығы, абстрактілігі, абсолютизациясы. Нысандар басқа процестермен, құбылыстармен және денелермен күрделі байланыстан тыс қарастырылады. Бұл адамның ойлауы үшін табиғи, өйткені адам тұтас оның құрамдас бөліктеріне бөлінбестен біле алмайды. Метафизика статикалық ойлаумен сипатталады. Метафизикалық даму тұжырымдамасы : – дамуды тек азайту немесе ұлғайту ретінде қарастырады (яғни, сандық өзгерістер болған кезде) немесе сандық өзгерістерсіз сапалық өзгерістер болған кезде, яғни бір-бірінен қарама-қайшылықтарды жояды. – даму көзі тек затқа сыртқы әсерден көрінеді. – даму шеңбер бойынша қозғалыс ретінде немесе тек өрлемелі немесе төмендейтін түзу бойынша қозғалыс ретінде және т. б. қарастырылады. Жалпы ғылыми әдістер. Талдау үшін барлық жалпы ғылыми әдістерді үш топқа бөлген жөн: жалпы логикалық, теориялық және эмпирикалық. Жалпы логикалық әдістер-талдау, синтез, индукция, шегерім (дедукция), ұқсастық. Талдау -зерттеу объектісінің компоненттерге бөлінуі, ыдырауы. Ол аналитикалық зерттеу әдісінің негізінде жатыр. Талдаудың түрлері жіктеу және периодтау болып табылады. Талдау әдісі нақты және ақыл-ой әрекетінде қолданылады. Синтез - бұл зерттеу объектісінің жеке жақтарын, бөліктерін біртұтас тұтасқа біріктіру. Алайда, бұл олардың байланысы ғана емес, сонымен бірге жаңасын білу — бөліктердің тұтастай өзара әрекеттесуі. Синтез нәтижесі-бұл жаңа форма, оның қасиеттері тек компоненттер қасиеттерінің сыртқы байланысы ғана емес, сонымен қатар олардың ішкі байланысы мен өзара тәуелділігінің нәтижесі. Индукция-бұл ойдың (танымның) фактілерден, жеке жағдайлардан жалпы жағдайға ауысуы. Индуктивті тұжырымдар жалпы ойға "әкеледі". Индуктивті зерттеу әдісімен кейбір пәндер класы туралы жалпы білім алу үшін жеке заттарды зерттеу керек, олардан осы пәндер класына тән жалпы сипаттама туралы білім алуға негіз болатын жалпы маңызды белгілерді табу керек. Шегерім (дедукция) -кез-келген жалпы ережеден жеке, жеке тұлғаны шығару; ойдың (танымның) жалпы мәлімдемелерден жеке заттар немесе құбылыстар туралы мәлімдемелерге қозғалысы. Дедуктивті тұжырымдар арқылы олар белгілі бір ойды басқа ойлардан "шығарады". Аналогия - бұл объектілер мен құбылыстар туралы олардың басқалармен ұқсастығы негізінде білім алу тәсілі, кейбір белгілерде зерттелетін объектілердің ұқсастығынан олардың ұқсастықтары туралы қорытынды жасалады. басқа белгілерде. Аналогия бойынша қорытындылардың ықтималдылық (сенімділік) дәрежесі салыстырылатын құбылыстардағы ұқсас белгілердің санына байланысты. Көбінесе аналогия ұқсастық теорияларында қолданылады. Теориялық деңгей әдістеріне аксиоматикалық, гипотетикалық, формализация, абстракция, жалпылау, абстрактыдан нақты, тарихи, жүйелік талдау әдісіне көтерілу жатады. Аксиоматикалық әдіс — бұл зерттеу әдісі бұл кейбір мәлімдемелер (аксиомалар, постулаттар) дәлелдерсіз қабылданады, содан кейін белгілі бір логикалық ережелерге сәйкес қалған білім олардан алынады. Гипотетикалық әдіс-бұл ғылыми гипотезаны қолдана отырып зерттеу әдісі, яғни белгілі бір салдарды тудыратын себеп немесе белгілі бір құбылыстың немесе объектінің болуы туралы болжам. Бұл әдістің бір түрі-гипотетикалық-дедуктивті зерттеу әдісі, оның мәні эмпирикалық фактілер туралы тұжырымдар алынған дедуктивті байланысқан гипотезалар жүйесін құрудан тұрады. Гипотетикалық-дедуктивті әдіс құрылымына мыналар кіреді: 1) зерделенетін құбылыстар мен заттардың себептері мен заңдылықтары туралы болжамды (болжамды) ұсыну; 2) барынша ықтимал, орынды болжамдардың жиынтығынан іріктеу; 3) дедукцияны пайдалана отырып, тергеудің (қорытындының) іріктелген болжамынан (посылкасынан) шығару; 4) гипотезадан алынған салдарды эксперименттік тексеру. Гипотетикалық әдіс заң нормаларын құруда қолданылады. Мысалы, жеке тұлғалардың табыстарына 13 пайыз мөлшерінде салық ставкасын белгілеу кезінде прогрессивті салық салу шкаласының орнына бұл шара салық салу объектілерін көлеңкеден шығаруға және бюджетке түсімдерді ұлғайтуға мүмкіндік береді деп болжалды. Салық органдарының хабарлауынша, бұл болжам толығымен расталды. Формализация-құбылысты немесе затты кез-келген жасанды тілдің символдық түрінде көрсету (мысалы, логика, математика, химия) және осы құбылысты немесе затты тиісті белгілермен жұмыс жасау арқылы зерттеу. Ғылыми зерттеулерде жасанды формализацияланған тілді қолдану екіұштылық, дәлсіздік, белгісіздік сияқты табиғи тілдің кемшіліктерін жоюға мүмкіндік береді. Ресімдеу кезінде зерттеу объектілері туралы ойлаудың орнына олар белгілермен (формулалармен) жұмыс істейді. Жасанды тілдердің формулаларымен жұмыс жасау арқылы сіз жаңа формулалар ала аласыз, кез-келген позицияның ақиқатын дәлелдей аласыз. Формализация алгоритмдеу және бағдарламалау үшін негіз болып табылады, онсыз білім мен зерттеу процесін компьютерлендіру мүмкін емес. Абстракция-зерттелетін тақырыптың кейбір қасиеттері мен қатынастарынан психикалық алаңдаушылық және зерттеушіні қызықтыратын қасиеттер мен қатынастарды таңдау. Әдетте абстракция кезінде зерттелетін объектінің қайталама қасиеттері мен байланыстары маңызды қасиеттер мен байланыстардан бөлінеді. Абстракцияның түрлері: сәйкестендіру, яғни зерттелетін объектілердің жалпы қасиеттері мен қатынастарын бөлу, олардағы ұқсастықтарды анықтау, олардың арасындағы айырмашылықтардан абстракциялау, объектілерді арнайы сыныпқа біріктіру, оқшаулау, яғни тәуелсіз зерттеу объектілері ретінде қарастырылатын кейбір қасиеттер мен қатынастарды бөлу. Теорияда абстракцияның басқа түрлері де ерекшеленеді: потенциалды орындылық, қазіргі шексіздік. Жалпылау-заттар мен құбылыстардың ортақ қасиеттері мен қатынастарын анықтау, жалпы ұғымды анықтау, онда осы сыныптағы заттардың немесе құбылыстардың маңызды, негізгі белгілері көрсетілген. Сонымен қатар, жалпылау объектінің немесе құбылыстың маңызды емес және кез-келген белгілерін бөлуде көрінуі мүмкін. Ғылыми зерттеудің бұл әдісі жалпы, ерекше және жеке философиялық категорияларға негізделген. Тарихи әдіс тарихи фактілерді анықтаудан тұрады және осы негізде оның қозғалысының логикасы ашылатын тарихи процесті осындай психикалық қайта құруда. Ол хронологиялық ретпен зерттеу объектілерінің пайда болуы мен дамуын зерттеуді қамтиды. Бұл әдісті қолданудың мысалдары: тұтынушылық кооперацияның дамуын оның тенденцияларын анықтау мақсатында ұзақ уақыт зерттеу; революцияға дейінгі кезеңдегі және НЭП жылдарындағы (1921-1927) тұтынушылық кооперацияның даму тарихын қарастыру. Ғылыми таным әдісі ретінде абстрактыдан нақтыға көтерілу-зерттеуші алдымен зерттелетін тақырыптың (құбылыстың) негізгі байланысын табады,содан кейін оның әртүрлі жағдайларда қалай өзгеретінін бақылайды, жаңа байланыстар ашады және осылайша оның мәнін толық көрсетеді. Бұл әдісті қолдану, мысалы, экономикалық құбылыстарды зерттеу үшін зерттеушіде олардың жалпы қасиеттері туралы теориялық білімнің болуын болжайды және дамудың өзіне тән белгілері мен заңдылықтарын ашады. жүктеу/скачать 181,89 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|