Дәріс №1 кіріспе. Табиғи жүйелер туралы жалпы түсінік табиғи жүйелер

Отын-энергетикалық 
ресурстар-отын 
ретінде 
пайдаланылатын 
минералдық байлықтар (көмір, мұнай, газ, жанғыш тақтатастар, шымтезек, 
ағаш, Атом энергиясы) және сонымен бірге Бу мен электр энергиясын алу 
үшін қозғалтқыштардағы энергия көзі ретінде. Энергетикалық ресурстар-бұл 
күн мен ғарыш энергиясының жиынтығы, атом энергетикасы, отын-
энергетика, жылу және басқа энергия көздері. 
Ресурстарды өндірісте пайдалану бойынша жіктеу: 
- жер қоры-өз мақсаты бойынша мынадай санаттарға кіретін ел мен әлем 
шегіндегі барлық жерлер: ауыл шаруашылығы, елді мекендер, ауыл 
шаруашылығы мақсатындағы емес (өнеркәсіп, көлік, тау-кен қазбалары және 
т.б.). Әлемдік жер қоры-13,4 млрд. га; 
- орман қоры - ауыл шаруашылығын жүргізуге және ерекше қорғалатын 
табиғи аумақтарды ұйымдастыруға бөлінген орман өсетін немесе өсетін 
жердің жер қорының бөлігі. Орман биологиялық ресурстардың бөлігі болып 
табылады: 
- су ресурстары-шаруашылықта әртүрлі мақсаттарда пайдалануға 
болатын жер асты және жер үсті суларының мөлшері (негізгі көзі болып 
табылатын Тұщы су ресурстары ерекше маңызға ие 
болып табылады өзен сулары): 
- гидроэнергетикалық ресурстар-өзен бере алатын ресурстар, мұхиттың 
тыныс алу қызметі және т. б.; 
- фауна ресурстары-экологиялық тепе-теңдікті бұзбай адам пайдалана 
алатын сулардың, ормандардың, таяздардың тұрғындарының саны: 
- пайдалы қазбалар (кенді, кенді емес, отын-энергетикалық ресурстар) - 
жер қыртысында минералдардың табиғи жинақталуы, оны шаруашылықта 
пайдалануға болады, ал пайдалы қазбалардың жинақталуы олардың қорлары 
өнеркәсіптік маңызы болуы тиіс кен орындарын құрайды. 
Табиғи ресурстардың экологиялық тұрғыдан сарқылуы - бұл табиғи 
ресурстарды табиғи жүйелер мен жер қойнауынан алудың қауіпсіз нормалары 
мен адамзаттың (ел, аймақ, кәсіпорын және т.б.) қажеттіліктері арасындағы 
сәйкессіздік. 
Таусылмайтын ресурстар - тікелей күн энергиясы және одан туындаған табиғи 
күштер, мысалы, жел мен толқындар мәңгі және шексіз мөлшерде болады. 
Толқындар-ай мен күннің тартылыс күштерінен туындаған теңіз деңгейінің 
мерзімді ауытқуы (теңіз толқындары). Әдетте жоғары және төмен толқындар 
күніне екі рет болады. 

Судың максималды көтерілуі толық су деп аталады, ең азы – аз су. Ашық 
мұхиттағы толқынның мөлшері ≈ 1 м, жағалауларда-Атлант мұхитында 18 м 
дейін. 
Сарқылатын ресурстар жаңартылатын және жаңартылмайтын болып бөлінеді. 
Жаңартылмайтын ресурстар-жұмсау жылдамдығы жаңарту жылдамдығынан 
бірнеше есе (тапсырыс) көп болатын ресурстар. Оларға отын мен темір рудасы 
жатады. Олар литосферада шектеулі қорларға ие және мүлдем қалпына 
келмейді немесе өте баяу қалпына келеді. 
Жаңартылатын ресурстар - жұмсау жылдамдығы жаңару жылдамдығына 
жақын ресурстар. Егер табиғи мүмкіндіктер болса немесе адам оған ықпал етсе 
(суды, ауаны жасанды тазарту, топырақ құнарлылығын арттыру, жабайы 
табиғат қорын қалпына келтіру және т.б.), олар қайта басталуы мүмкін. 

жүктеу/скачать 236,58 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: