Дәріс 1 Тақырып: Кіріспе
жүктеу/скачать 0,72 Mb.
|
| Сұлы туысы (овес - Avena). 33-тей т‰рі бар, олар негізі- нен Жерортатеңізі жағалауындағы елдерде кең таралған өсімдіктер. БОР-дың территориясында 18 т‰рі, ал Қазақстанда 7 т‰рі кездеседі. Оның шашыраңқы болып келетін г‰лшоғыры сыпырғы деп аталынады. Сыпырғының бұтақшаларында масақшалар орналасады, олардың әрқайсысында 2-4 г‰л бар. Олар өздігінен тозаңданады. Кейбір арамшөп ретінде өсетін т‰рлері, мысалы қарасұлы (овсюга - A.fatua) д‰ниеж‰зінің барлық құрлықтарында кең таралған өсімдік. Сұлы суыққа төзімді дақыл. Мәдени жағдайда егістік сұлысын (овес полевой - A.satіva) БОР-дың орталық және солт‰стік аудандарында себеді.
Қоңырбас туысы (мятлик - Poa). Туыстың қоңыржай және салқын климатты зоналарда өсетін 200-дей т‰рі бар. БОР-дың территориясында 110 т‰рі бар, ал Қазақстанда 38 т‰рі кездеседі. Олардың кейбіреулері космополиттер. Мал азығы ретінде құнды өсімдіктер. Сондықтанда олардың кейбір ерекше құндыларын мәдени жағдайда себеді. Мысалы жуашық қоңырбасын (Poa bulboga), шалғын қоңырбасын (Poa pratensіs) көп жерде отырғызады. Жабайы т‰рлерінен аса құндыларының бірі болып бір жылдық қоңырбас табылады (Poa annua). Бидайық туысы (пырей - Agropyron). Жершарының екі бөлігінің де, негізінен қоңыржай климатты зоналарында өсетін 70-дей т‰рі бар. БОР-дың флорасында 60-тай т‰рі, ал Қазақстанда 44 т‰рі кездеседі. Олар горизонталь бағытта өсетін ұзын тамырсабақты немесе қысқа тамырсабақты, қалың болып т‰птенетін көпжылдық шөптесін өсімдіктер. Г‰лшоғыры тік өсетін жекелеген к‰рделі масақтан тұрады. К‰рделі масақтың өсіне жалпақ жағымен 3-тен 13-ке дейін г‰лі бар масақша орналасады. Жатаған бидайық (пырей ползучий - A.repens) өте өзгергіш т‰р, көп жағдайда ол егістіктің к‰ресуге қиын арамшөбі, әсіресе оның қылтығы бар формалары. Арпабас туысы (костер - Bromus). Солт‰стік ендіктің қо- ңыржай климатты облыстарында кең тараған өсімдіктер. Олар Оңт‰стік Америкада және тропикалық елдердің таулы аудандарында да өседі. БОР-дың территориясында 44 т‰рі, ал Қазақстанда 20 т‰рі кездеседі. Г‰лшоғыры агрегатты сыпырғы т‰зеді, олардың масақшалары біршама ірі болып келеді. Малазығы ретінде аса құнды өсімдіктер. Кейбір т‰рлері мәдени жағдайда аралас шөптер өсіруге пайдаланылады. Қылтанақсыз арпабас (костер безостый - B.іnermіs) көпжылдық көгентамырлы өсімдік, ылғалдың аздығына және төменгі температураға шыдамды. Тарақбоз, арпаған (костер кровельный - B.tectorum) ылғалы жеткіліксіз (құрғақшылық) аудандарда өсетін біржылдық өсімдік, әсіресе БОР-дың Европалық бөлігінде Кавказдың, Орта Азияның егістіктерінде кең таралған өсімдіктер. Қарабидай арпабасы (костер ржаной - B.secalіnus) егістіктің к‰здік және жаздың арамшөбі, әсіресе қарабидаймен сұлы егілген жерлерде ол көптеп кездеседі. Басқа туыстарынан мына т‰рлер көңіл аударарлық: су бетегесі (овсяница луговая - Festuca pratensіs), шал- ғынның өсімдіктер қауымының негізгі компоненті, мал азығы ретінде өте құнды өсімдік; шашыраңқы аққылтан (белоус торчащий- Nardus strіcta) тығыз т‰птенетін, көп жерлердің өсімдіктер қауымында басым болып келетін (ландшафтное) көпжылдық өсімдік, әсіресе Карпат тауының субальпі белдеуіндегі шалғындарда ол айқын басымдық көрсетеді. Кавказда бұл өсімдік қышқыл, нашар жетілген топырақтарда малдың шамадан тыс артық жайылғандығын көрсетеді; Қыздырма ‰йбидайық (плевел опьяняющий-Lolіum temulentum) жаздық бидайдың біржылдық арамшөбі, БОР-дың орманды және жартылай орманды аудандарында өседі, космополит, саңырауқұлақпен зақымданған дәндерінде темулин деген алколоид пайда болады. Ол бас ауруын және летаргия (ұйқыға ұқсас қалге ұшыратады) ауруын туғызады; шалғын атқонағы (тимофеевка луговая - Phleum pratense) – тамырсабағы қысқа болып келетін көпжылдық шөптесін өсімдік, г‰л шоғыры сұлтан деп аталынады, әдет жайылма шалғындарда және ылғалы орташа болып келетін шалғындарда өседі. Мал азығы ретінде ең құнды өсімдіктердің бірі, көпжағдайда оны (люцерна) бедемен араластырып себеді. жүктеу/скачать 0,72 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|