Дәріс Кіріспе. «Ветеринариядағы диагностикалық және емдеу техникалары» пәнінің мақсаты мен міндеттері
Әртүрлі зондтарды қолдану техникасы
жүктеу/скачать 3,97 Mb.
|
Кожанов 2
| Әртүрлі зондтарды қолдану техникасы.
Жоспары:
Малдың өңеші бітелгенде көрсетілетін емдеу көмектерінің техникасы; А.Л.Хохловтың зондын қолдану техникасы; Дәрілік заттарды кеңірдек арқылы жіберу техникасы. Өңештің бітелуі әсіресе ірі қара малында кездесетін ауру. Ол аурудың негізгі себептеріне малдарды азықтандыру ережелерін дұрыс сақтамау жатады. Ірі қара малдарында өңеш көбінесе картоп, қызылша, шалқан, сәбіз, капустаның сабақтарымен; кейде клетчаткасы мол қатқыл азықтың үлкен кесегімен; ағаш, шүберек, сүйек және т.б. бөгде заттармен; күйіс қайырған кезде жынмен келген фитобезоармен; шошқаларда көбінесе тамыр-жемісті азықтардың бөлшектерімен; иттерде сүйектермен, еттің кесегімен; жылқыларда көбінесе өңеш түйілген, салданған, тарылған кездерде қатқыл, құрғақ азықтармен (сабан, жем жармасы және т.б.) бітеледі. Өңештің бітелуі ірі қара малдарында оның жоғарғы, ал жылқыларда төменгі бөліктерінде байқалады. Өңеш ұзақ уақыт бітелген болса, онда бөгде заттың тұрған жері қабынады, ісінеді, кейде тіпті іріңдеп асқынуы да мүмкін. Мұндай жағдайда бірден-бір емдік әдіс - өңешті бітеген бөгде затты дер кезінде өңештен шығару немесе месқарынға итеріп, түсіріп жіберу. Ауруды емдеу үшін көптеген, әртүрлі әдістер ұсынылған. Қалай болғанда да малды тез арада бөгде заттан құтылдырудың айласын ойластыру керек екені сөзсіз. Ол үшін әртүрлі малдардың өңеш құрылыстарының, онда жүретін физиологиялық процестердің ерекшеліктерін ескере отырып іс-қимыл жасаған дұрыс. Емдеу процесіне кіріспес бұрын өңешке 100-150 мл өсімдік, вазелин майларын немесе әртүрлі қайнатпаларды құяды. Өңештің түйілуін босаңсыту үшін терінің астына атропин сульфат, пилокарпин; венаға хлоралгидрат ерітінділерін жібереді. Өңештің тұсын жылылап ұстайды. Өңештің мойын бөлігінде орналасқан бөгде затты алдымен қолмен уқалап, ауыз жаққа қарай сығымдап, сыртқа шығаруға тырысады. Егер бөгде зат өңештің ауыз қуысына жақын жерінде орналасқан болса, онда оны тікелей қолмен шығарып алуға да болады. Ол үшін ірі малдарға езулік қолданылады. Дәрігер залалсыздандаралған қолының саусақтарын тілдің жағалаулары арқылы жұтқыншаққа, одан өңешке еңгізеді. Ал ұсақ малдарға езулікті қолданбаса да болады. Бұл әдістің қолайлылығы жұтқыншақ пен өңештің тіндері аз зақымданады; ал қолайсыздығы – бөгде зат жұмыр, сырты тайғанақ болғанда қолмен ұстау қиынға соғады. Мұндай жағдайда алдын ала дайындалған ілгек сым темірді пайдаланған дұрыс. Қалай болғанда да малдың түріне байланысты оларды жақсылап бекітіп, қауіпсіздік ережелерін сақтай отырып, кейде тіпті И.И.Ворониннің әдісімен төменгі жақ сүйегінің жүйкесіне блокада жасап барып іске кіріскен жөн. Өңештің кеуде жақ бөлігінде тұрып қалған бөгде затты месқарынға қарай серпінді зонлпен итеріп түсіруге тырысады. Бұл әдіс өңешті бітеген зат жұмыр, сырты тайғанақ болған жағдайда нәтижелі. Зондты қолданар алдында малға ауыз қуысы арқылы 200-300 мл май ерітіндісін немесе кілегей тұнба құйған дұрыс. Бөгде затты зондпен итергенде еппен, қысымды бірте-бірте үдете отырып, оны орнығып қалған жерінен жайлап жылжыту керек. Күшке салу өңешті тесіп жіберуі мүмкін. Өңеште тұрып қалған кейбір тамыр жемісті азықтар кейде жұмсарып немесе өңештің босаңсуынан өздігінен жылжып, мал жұтынғанда месқарынға түсіп кетуі де мүмкін. Егерде мұндай әдістерден нәтиже болмаса, онда тенотомды қолданып бөгде затты ұсақтауға тырысады. Бұл әдісті қолданғанда өңештің кілегей қабығының жарақаттануы мүмкін. Өңеш жұмсармайтын, жібімейтін бөгде заттармен (ағаш, шүберек, күнжара, фитобезоар) бітелген жағдайда, басқа қолданған әдістер нәтиже бермесе, онда хирургиялық әдісті қолданады. Ұсақ малдардың өңештерінің жоғарғы жақ бөлігінде тұрып қалған бөгде затты корнцангпен де алуға немесе мойын-көктамыр науасының маңынан төменнен жоғары қарай сығымдап уқалау арқылы ауыз қуысынан итеріп шығаруға тырысуға болады. Ал кеуде жағында орналасқан бөгде затты зонлпен месқарынға немесе асқазанға итеріп түсіреді. Құсатын малдарға құстыратын дәрілік заттарды беруге болады: шошқалар мен иттерге апоморфин гидрохлоридін, вератрин ерітінділерін қолданады. Бөгде зат шығарылғаннан кейін, егерде өңештің кілегей қабығы жарақаттанған болса, онда бастапқы 2-4 тәуліктер бойы кілегей қайнатпалар, суық су, дәрілік ерітінділер (перманганат калий, фурациллин және т.б. ерітінділер) ауыз қуысы арқылы беріледі. Өңештң бітеген бөгде затқа қарсы ұсынылған көптеген әдістердің ішіндегі қолайлысы А.Л.Хохловтың 1954 жылы ұсынған екі тұзақты, ауыз-өңеш зонды. Бұл зонд арқылы бөгде затты сыртқа шығарумен қатар, оны месқарынға итеріп түсіруге де болады. Зондты қолдану техникасы: алдымен малды жақсылап не станокқа, ондай мүмкіншілік болмаған жағдайда ірі малдарды бір қабырғаға тақап бекітеді. И.И.Ворониннің әдісімен төменгі жақ сүйегінің жүйке талшығына тежеу жасайды. Одан кейін ауыз қуысы немесе танау-өңеш зонды арқылы 50-75 мл новокаинның 5 %-ды ерітіндісін құяды да, зондты ауыз қуысы арқылы еңгізуге дайындайды. Зондты жақсылап майлайды. Оператордың көмекшісі малдың тілін шығарып, таза орамалға орап ұстап тұрады. Оператор зондтың үшін қатты таңдай арқылы жұтқыншаққа қарай бағыттап еңгізеді. Ары қарай малдың жұтынуын қадағалап, зондты ақырындап жылжыта отырып бөгде затқа дейін жеткізеді. Зондтың бөгде затқа жеткен-жетпегенін қолмен сезілетін аздаған кедергі арқылы оңай білуге болады. Бөгде зат күні бұрын орнынан жылжып кетпес үшін оператордың көмекшісі ол затты төменгі жағынан демеп тұрғаны дұрыс. Оператор зондтағы сыртқы тұтқаны қолдану арқылы зонлтың тұзақтарын бірінің үстіне бірін жатқызады да, оны бөгде зат пен өңеш қабырғасының арасы арқылы бөгде заттың төменгі жағына түсіреді. Одан кейін зондтың тұзағын сол тетік арқылы «Х» тәрізді жағдайға келтіреді. Ендігі кезекте зондты ақырындап тарта отырып алдымен бөгде затты орнынан қозғап алады да, артынан біртіндеп тартып сыртқа шығаруға тырысады. Оператордың көмекшісі бөгде заттың жылжуын үнемі қадағалап отырады. Операцияның алдында өңешке аздап май құйғанда бөгде заттың жылжуы жеңілдірек болады. Өңешті бітеген бөгде затты А.Л.Хохловтың зонды арқылы месқарынға итеріп түсіруге де болады. Бұл әдіс өңешті бітеген бөгде зат оның төменгі бөлігінде орналасқанда және оның сыртқы беті тегіс, жылтыр болған жағдайда жеңіл орындалады. Ол үшін зондты жоғарыда баяндалғандай бөгде затқа дейін еңгізеді. Өңешке ауыз қуысы арқылы 200-300 мл-дей өсімдік майын немесе кілегейлі тұнба құяды да, зондты ақырындап итере отырып, бөгде затты месқарынға түсіруге тырысады. Ондай операцияны жылқыларға жасағанда олардың өңештерінің түйілуін болдырмау үшін терінің астына атропин сульфатын немесе аминазин ерітіндісін; венаға хлоралгидрат ерітіндісін жіберуге болады. Массаж жасайды, кілегейлі тұнба ішкізеді. Шошқаларға құлағының артқы жағынан терінің астына аққорғасынның спиртті ерітіндісін жіберіп құстыруға болады. Иттерге терінің астына 5 %-ды морфин ерітіндісін 0,5-1,0 мл мөлшерінде жіберіп құстыруға болады. Малдәрігерлік тәжірибеде, әсіресе өкпелердің ауруларын емдеген кезде, организмге дәрілік заттарды жіберудің басқа әдістерімен қатар оларды кеңірдектің ішіне еңгізу әдәсә де жиі қолданылады. Дәрілік заттарды кеңірдекке зонд немесе ине арқылы жіберуге болады. Дәрілік заттарды зонд арқылы еңгізу үшін алдымен малдың түріне, жасына байланысты қолайлы зондты таңдап алады. Көбінесе танау-жұтқыншақ зонды жиі қолданылады. Оны залалсыздарып майлағаннан кейін не ауыз қуысы, не танау қуысы арқылы кеңірдекке еңгізеді. Зондты еңгізу, оның дұрыс барған-бармағанын бақылау «Жылқыларға зонд қолдану техникасы» бөлімінде келтірілгендей. Зондтың сыртқы тесігіне тиісті воронканы орналастырып, сол арқылы дене қызуына сәйкес температурадағы дәрілік заттарды жібереді. Дәрілік заттардың алғашқы бөлігі кеңірдек арқылы өтіп өкпелерге барғанда малда жөтел пайда болады. Кейде жіберілген дәрілік зат ауыз қуысы арқылы шығып алуы да мүмкін. Ондай жағдайда воронканы төмен түсіріп, дәрілік затты жіберуді тоқтата тұрған дұрыс. Процедура кезіндегі малдың тынышсыздануы, жөтелуі ұзаққа созылмайды, тез қалпына келеді. Жөтел басылып, мал тынышталғаннан кейін процедураны жалғастыруға болады. Зондты танау қуысы арқылы еңгізуге мүмкіншілік болмаған жағдайда, езулікті қолдана отырып оны ауыз қуысы арқылы еңгізуге болады. Дәрілік затты жіберіп болғаннан кейін зондты еппен, ақырындап шығарып алады да, оны жақсылап жуып, тазалап, келесі процедураға дайындап қояды. Дәрілік заттарды кеңірдекке ине арқылы еңгізудің техникасы. Инені еңгізетін жер – кеңірдектің мойын бөлігінің кеуде қуысына тақау орта тұсы. Ол үшін операцияның орнын ережелерге сәйкес дайындайды. Залалсыздандырылған инені кеңірдектің сақиналарының арасы арқылы еңгізеді. Малдың дене қызуына сәйкес температурадағы ерітінді шприц немесе воронка арқылы кеңірдекке жіберіледі. Мал тынышсыздана бастағанда жоғарыда айтылғандай әрекет жасайды. Жатқан малға дәрілік заттарды өкпелердің не оң жақ, не сол жақ бөліктеріне жіберуге мүмкіндік бар. Процедура біткеннен кейін инені шығарып, оның орнын залалсыздандырады. жүктеу/скачать 3,97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|