Дарынды балалармен жүргізілетін тәрбие жұмыстарының жүйесі

Қарастырылатын сұрақтар (дәріс жоспары):

1. «Интеллект», «қабілеттілік», «дарындылық», «талант» ұғымдары.

2. Дарындылықтың диагностикасы.

3. Дарынды балалармен мектептен тыс жүргізілетін тәрбие жұмыстарының жүйесі.

ХХ ғасырдың 20 жылдарының өзінде психологтар арнайы дарындыларды атап көрсетті. Н.Д.Левитовтың еңбектерін еске түсіретін болсақ, дарындылыққа арнайы типологиялық бетбұрысты бейнелейтін, Н.Д.Левитов дарындылық терминіннің мазмұнына, «өзіндік анатомдық физиологияның өзіндік құбылыстарды ұсынатын табиғат қорының икемділіктері ретінде қарайды. Н.Д.Левитовтың ең басты марапаты, ол дарындылықты ғылыми түрде оқу барысында «дарындылық» ұғымын кеңейтті, «арнайы дарындылықты» көрсетті: олар психикалық, коммерциялық, ғылыми академиялық, әлеуметтік, көркемдік.

Мүмкін, бұл қорытындылардың негізі орыс физиологы И.П.Павлов еңбектерінен шығуы да мүмкін. Ол адамдардың жүріс-тұрыстың ерекшеліктерінің негізгі сапасын жүйке жүйесінің түрленуіне байланысты үш типке: «ойлаушы, көркемдік, орташа» деп бөліп көрсетті.

Өсіп келе жатқан жас ұрпақты тәрбиелеу мен білім беру жүйесінде тұлғалық ‑ бағытталған нұсқаулық беделі, әрине, дарынды балалардың мәселесін маңызды етті, ең алдымен педагогикалық аспекттер тұрғысынан зерттегенді. Педагогикалық аспектісінің құбылыстарының беделді маңыздылығы болып сыныптан және мектептен тыс орта, оқушылардың жеке мәртебесінің индивидуалдылығын іске асыру мен көрінуіне мүмкіндік тудырады. Мектептен тыс қоғам ‑ бұл қызығушылықтардың еркін көрінуі үшін қолайлы жағдайлар, сонымен қатар сол қоғам компонентінің коммушкативті икемділігі, оның балалық ұйымдар мен мүшеліктер, қосымша білім беру жүйесінің арнайы мекемелері.

Осыған байланысты, мұғалімнің сыныптан тыс жұмыстарының негізгі бағыттары есебінде, индивидуалдылығы мен дифференцияның приоритет принциптерінің негізінде дарынды балалармен жұмыс жасауда келесілерді атап өту керек:

1. Индивидуалды ерекшеліктер мен балалардың қабілетінің көрінуі мүмкіндіктерін жүзеге асыру мен өз мүмкіндіктеріне сену: нақты критерилерге байланысты баланың нақты дарындылығын анықтап, индивидуалдық дамытушы ‑ оқу програмасын құру (дарындылықтың түрі мен нақты типінің көріну сапасын білдіретін);

2. Дарынды балалардың дамуы мен оқытудың индивидуалдылығын ұйымдастыру: индивидуалды программалар, жоспарлар, индивидуалды күн тізбесі бойынша сабақтар, яғни мамандық курстары мен мини‑курстар және тағы басқа бойынша әртүрлі пәндер бойынша индивидуалды жылжу, даму мүмкіндігін береді;

3. Оқушылардың бірге шығармашылық іс ‑ әрекетінің ұйымдастырылуы: факультативтер; зерттеу секциялары; қызығушылықтары бойынша клубтар; шығармашылық біругулер; оқушылардың ғылыми қоғамдары; кітапхана тератиясы (соның ішінде, мектеп кітапханасы, мұражай және тағы басқа);

4. Оқушылардың жеке өзіндік жұмыстары үшін жағдай жасалуы: индивидуалдық шығармашылық тапсырмалар;зерттеу және шығармашылық жоба проект бойынша жұмыс;

Сырттай және күндізгі мектептер ( дарын орталығы ) олимпиадаларға қатысу; жазғы және қысқы терең білімдік мектер; (Дистанциялық оқыту және тағы басқа ); желілік жоспарлау әдісін, яғни оқушыға белгілі бір уақытта орындалуы тиісті көрнекілік арқылы көру мүмкіндік береді (апта, тоқсан және тағы басқа )

5. Шығармашылық кештерді өткізу жүйесі: конкурстар, олимпиадалар; турнирлер; интеллектуалды марафондар; фестивальдар мен білімді қарау және тағы басқа.

6. Оқушылар арасында қарым ‑ қатынастың түрленуі: әр оқушымен рухани байланысты жақсарту; шығармашылық пен ұжымдық ортаны құру (пікірталас сабақтар, семинар ‑ сабақтар, демалыс жиындар, ғылыми ‑ практикалық конференциялар, ғылыми қоғамдар тағы басқа). Сонымен қатар, дарынды баланы жоспарлау кезінде класс ерекшеліктері мен эмоциалальді дамуының саласын шешуде міндетті түрде ескеру қажет, тәрбие жұмыстарын, кештерін жүргізу кезінде сыныпта бір ‑ бірімен қарым ‑ қатынасын коррекциялау.

7. Пән мұғалімдерінің жұмыстарының соның ішінде сыныпта жұмыс атқаратындардың ұйымдасуы: педагогтар мен оқушылардың топтық шығармашылық топшаларға бірігуі; Оқуға сыныпттардың бірігуі; масстер ‑ класстар; шығармашылық лабораториялық сабақтар және тағы басқа.

8. Ата ‑ аналармен жұмыс және байланысы: Олардың балалары туралы және олардың даму перспективалары туралы, дарынды баланың дамуы мен топтық жұмысқа көңіл аудару (соның ішінде дарынды және талаптты ата ‑ аналар )

9. Дарынды оқушылар менторлық ұйымдасуы.

10. Дарынды балаларға индивидуалды‑консультативтік кеңес көмек.Сонымен қатар олардың ата ‑ аналарына көмек. (Психологиялық ‑ педагогикалық жеке тұлғалық пен басқа да дарынды балалардың психоәлеуметтік мәселеріне көмек көрсету)

11. Балалардың дамуында қорытындыларды бағалау және бақылау мониторингін өткізу.

Сынып жетекшісінің сыныптан тыс және мектептен тыс жұмыстарында бағыттың кең спектірі, дарынды оқушылардың сабақтан тыс әрекетінде формалары мен әдістерін ұйымдастыру. Мұғалімдерге дарынды балалармен жұмыс жасауда барлық қалаған жұмыс формаларын жасау мүмкін емесі сөзсіз. Оқыту мен дамудың әртүрлі варианттары базаның қосымша материалын (әдебиет, құрал ‑ жабдықтар және тағы басқа) талап етеді. Мұғалім еңбегі еңбектектес болады. Сонымен қатар, эксперименталды мектептердің тәжірибелер қатары, қиындықтың жоғарғы деңгейі мен тез темпінде оқытылатын оқушылардың бір классын. Топқа жіктейтін дифференцация деңгейі мен индивидуализацияның технологиясын көрсетеді. Сыныптан тыс сабақтардың саны мектепте берілген пәні бойынша азайтылғаны есебінде ыңғайлы болуы керек.