Al3++ Н2О↔AlOH++H+ AlOH++ Н2О↔Al(OH)2++ H+ Al(OH)2++ Н2О↔ Al(OH)3+ H+ Түзілген H+ ионы табиғи судағы гидрокарбонат және карбонат иондарымен қосылады.
Соңғы жылдары суды тазалау технологиясында коагулянттың жаңа түрлері: NaAlO2–натрий алюминаты, AlCl3 –алюминий хлоирді, [Al(OH)2Cl] –алюминий дигидроксохлориді, [Al(OH)5Cl] –алюминий пентагидроксохлориді қолданылуда, аталған қосылыстардың барлығы сумен әрекеттескенде Al(OH)2 түзеді.
Аэрациялау процесінде активтелген тұнба қабаты арқылы ауа жіберіледі. Бұл химиялық реакцияларды жылдамдату үшін аса тиімді, өйткені осылайша тұнба мен ағызынды сулар интенсивті араласады, ал артық мөлшердегі оттегі биохимиялық процестердің өтуіне қолайлы жағдай жасайды.
Экстракция. Өндірістік ағызынды судан еріген органикалық заттарды (фенолды және май қышқылдарын) бөліп алу үшін, осы заттардың басқа сұйықтықта еру қабілетін пайдаланды, бұл сұйықтық тазартылатын суда ерімейді. Осы сұйықтықты тазаланатын суға қосып араластырса, су құрамындағы органикалық заттар бұл сұйықтықта еріп, олардың ағызынды судағы концентрациясы біршама кемиді. Осындай жолмен ағызынды суларды тазалау әдісі экстракция деп аталады. Судан бөлініп алынатын заттар экстракцияланатын заттар, ал ағызынды суға қосылатын, бірақ онымен араласпайтын сұйықтық экстрагент деп аталады. Экстрагент ретінде бутилацетат, изобутил-ацетат, диизопропилэфир, бензол т.б. заттар қолданылады.
Осы дәріске ағымдық, аралық, қорытынды бақылау бойынша тест тапсырмалары және сұрақтар:
Судың тазарту әдістері қандай?
Аэрация дегеніміз не?
Эсктракцияны кайда қолданылады?
Адсорбция? Хемосорбция? Айырмашылығы?
Суды тазартудың ең көп тараған әдісінің бірі:
А) сорбция
В) флокуляция
С) &гетерокогуляция
D) электрокоагуляция
Е) коагуляция
*****
Гетерокоагуляция анықтамасы:
А) суды тазартудың ең көп тараған әдісі
В) коагулянттарды сумен араластырғанда түзіледі
С) суда ерімейтін ұсақ кристалды не аморфты тұздары бар
D) коллоидты және ұсақ дисперсті бөлшектердің агрегаттармен бірлесе отырып әрекеттесуі негізінде болады
Е) &коагулянттарды сумен араластырғанда түзілетін, суда ерімейтін ұсақ кристалды не аморфты тұздары бар, коллоидты және ұсақ дисперсті бөлшектердің агрегаттармен бірлесе отырып әрекеттесуі негізінде болады
*****
Коагулянттарды сумен араластырғанда түзілетін, суда ерімейтін ұсақ кристалды не аморфты тұздары бар, коллоидты және ұсақ дисперсті бөлшектердің агрегаттармен бірлесе отырып әрекеттесуі негізінде болады:
А) сорбция
В) флокуляция
С) &гетерокогуляция
D) электрокоагуляция
Е) коагуляция
*****
Коагуляция, гетерокоагуляция механизмі қандай қасиеттермен анықталады:
А) электрокинетикалық
В) &дисперсті электрокинетикалық
С) коллоидты электрокинетикалық
D) электрохимиялық
Е) дисперсті электрохимиялық
*****
Дисперсті электрокинетикалық қасиетпен қандай механизм анықталады:
А) флокуляция
В) &коагуляция, гетерокоагуляция
С) сорбция, дисорбция
D) эмульсия
Е) флокуляция, коагуляция
*****
Эмульсионды бөлшектер не себепті бөлшектердің еркін беттік энергиясын едәуір төмендетеді
А) &суда болатын тек қана бір таңбалы иондарды сіңіру арқылы
В) суда болатын тек қана екі таңбалы иондарды сіңіру арқылы
С) суда болатын иондарды сіңіру арқылы
D) суда болатын иондарға кері әсер ету арқылы
Е) иондарға ешқандай қатысы жоқ
*****
Эмульсионды бөлшектер суда болатын тек қана бір таңбалы иондарды сіңіру арқылы, бөлшектердің еркін беттік энергиясына қалай әсер етеді:
А) ешқандай әсері жоқ
В) едәуір жоғарылатады
С) алдымен жоғарылатады кейін төмендетеді
D) алдымен төмендетеді кейін жоғарылатады
Е) &едәуір төмендетеді
*****
Қандай иондар абсорбционды қабат түзеді:
А) &бөлшектердің беттік қабатына тікелей жабысқан иондар
В) бөлшектердің беттік қабатына жабыспаған иондар
С) бөлшектерге ешқандай әсері болмаған иондар
D) зарядталмаған иондар
Е) бөлшектердің беттік қабаттарындағы бос иондар
*****
Диффузиялық қабаттармен біріккен гранулалар қалай аталады:
А) алюминий сульфаты
В) эмульсия
С) &мицелла
D) суспензия
Е) алюминий оксиді
*****
Темір купоросы коагулянтының тауарлық түрі:
А) қызғылт түсті кристалл
В) &жасыл-көк түсті кристалдар
С) ақ түсті кесектер
D) кесек гранулалар, ақ түсті
Е) сұр түсті кесектер
*****
Техникалық алюминий сульфатының тауарлық түрі:
А) қызғылт түсті кристалл
В) жасыл-көк түсті кристалдар
С) ақ түсті кесектер
D) &кесек гранулалар, ақ түсті
Е) сұр түсті кесектер
*****
Флокулянттар әсерінен жүретін процестер:
А) абсорбция
В) коагуляция
С) флотация
D) &флокуляция
Е) сорбция
*****
Флокуляция процесінің коагуляция процесінен айырмашылығы:
А) ірі және басқа да қауыз заттар
В) флокулянттар молекулалары түйіседі
С) адсорбирленген флокулянттар арқылы өтеді
D) бөлшектердің түйісуі бөлшектер агрегациясына негізделген
Е) &адсорбирленген флокулянттардың молекулалары арқылы өтетін бөлшектердің түйісуі бөлшектер агрегациясына негізделген
*****
Флокуляция процесінің маңызы:
А) ірі және басқа да қауыз заттар
В) флокулянттар молекулалары түйіседі
С) адсорбирленген флокулянттар арқылы өтеді
D) бөлшектердің түйісуі бөлшектер агрегациясына негізделген
Е) &адсорбирленген флокулянттардың молекулалары арқылы өтетін бөлшектердің түйісуі бөлшектер агрегациясына негізделген
*****
Сорбцияның қанша түрі бар:
А) &үш
В) екі
С) төрт
D) бір
Е) бес
Абсорбция процесі.
А) сұйық сорбенттердің барлық массасы арқылы өтеді
В) &жұту сұйық не қатты сорбенттердің беті арқылы жүзеге асады
С) жұтылған заттардың химиялық тұрғыда біріккен сорбциясы
D) сұйық сорбенттің жарты массасы арқылы өтеді
Е) екі сұйық сорбенттің беті арқылы өтеді
*****
Адсорбция процесі.
А) &сұйық сорбенттердің барлық массасы арқылы өтеді
В) жұту сұйық не қатты сорбенттердің беті арқылы жүзеге асады
С) жұтылған заттардың химиялық тұрғыда біріккен сорбциясы
D) сұйық сорбенттің жарты массасы арқылы өтеді
Е) екі сұйық сорбенттің беті арқылы өтеді
*****
Хемосорбция процесі:
А) сұйық сорбенттердің барлық массасы арқылы өтеді
В) жұту сұйық не қатты сорбенттердің беті арқылы жүзеге асады
С) &жұтылған заттардың химиялық тұрғыда біріккен сорбциясы
D) сұйық сорбенттің жарты массасы арқылы өтеді
Е) екі сұйық сорбенттің беті арқылы өтеді
*****
1
№ 7
дәріс
№ 7 дәріс. Химия және өсімдіктер. Өсімдіктердің қалыпты өсуі үшін үш элемент қажет - азот, фосфор және калий. Көміртек, сутегі және оттегі сияқты макрокеллер деп аталатын бұл өсімдік органикалық заттар жасайтын «құрылыс материалы» болып табылады. Зертте аз мөлшерде кальций, күкірт және магний тәрізді элементтер қажет, ал темір, марганец, бор, молибден және кобальт элементтері өте аз көлемде қолданылады. Интенсивті өсу кезінде өсімдіктерге азот қажет. Өсімдіктер үшін қол жетімді азоттың болмауы өсу мен дамудың кешігуіне, ал жапырақтары ақшыл жасылға айналады. Бұл элемент әдетте нитрат иондары немесе аммоний иондары түрінде зауытқа енеді. Зауыт үшін азоттың мәні бірінші кезекте ақуыздың бір бөлігі болып табылады және сондықтан барлық өсімдік тіндерін қалыптастыру үшін қажет.Өсімдіктің өміріндегі калийдің рөлін анықтау қиынырақ. Бұл элемент көптеген химиялық реакциялардың қалыпты бағыты үшін катализатор ретінде қажет. Бұл әсіресе фотосинтез барысында органикалық заттардың қалыптасу үдерістерінде, сондай-ақ сыртқы ортадан өсімдіктерге енетін қоректік заттардың процестерінде қарқынды.
Бұл калийдің маңыздылығын парағының өсу факторы ретінде түсіндіреді. Дегенмен, бұл зауыттың басқа бөліктері үшін де белгілі бір химиялық реакциялар орын алған жерде қажет. Калийдің аштықтары, әдетте, ашық түсті сары түсті жапырақтардың шетінде көрінеді. Деколоризация жапырақтың ортасына қарай жылжи бастағанда, олардың шеттері қоңыр және бүктеледі.
Фосфор, өсімдік әдетте фосфаттар түрінде қолданылатын, зауытта негізінен екі маңызды функцияны орындайды. Біріншіден, хромосомалар салынған ерекше белоктың қажетті компоненті болып табылады. Екіншіден, ол өсімдіктердің өсуі мен дамуы үшін қажетті энергияны химиялық реакцияларда сақтайтын, тасымалдайтын және пайдаланатын қосылыстардың міндетті компоненті.
Фосфор аштықтарының белгілері әлдеқайда қиын, әсіресе оның басында; көбінесе өсімдікке, шегіргүл немесе қызыл түсті жапырақтардың пайда болуына кедергі келтіреді. Бірақ ұқсас белгілер басқа себептерге байланысты болуы мүмкін, мысалы зиянкестер мен шірік тамыр жүйесіне зиян келтіруі мүмкін.
Зауыт үшін жеткілікті көлемдегі басқа қоректік заттардың көбісі пайдаланылатын тыңайтқыштардың негізгі түрлеріне қоспалар немесе қоспалар түрінде кездеседі және оларды арнайы енгізудің қажеті жоқ.
Магнит пен темірдің екі элементі ғана туындауы мүмкін. Магнийдің мәні, ең алдымен, фотосинтез үшін қажетті жасыл пигментті хлорофилл молекулаларының бір бөлігі болып табылады. Магнийдің жетіспеушілігінен ескі жапырақтардың сарысы байқалады, себебі элемент ескі және, демек, хлороздың құрамының төмендеуіне әкелетін жас, өсіп келе жатқан жапырақтарға көшеді.Темір өсімдіктің организмінде магний сияқты маңызды функцияларды орындайды, бірақ оның қосылыстары реутилизация процестеріне кірмейді. Темірдің жетіспеушілігі негізінен жас жапырақтардың сарысуында көрінеді, ал олардың тамырлары жасыл болып қалады. Мәселен, магний аштық (ескі жапырақтарды сарғыш) темірден оңай айырылады (жас жапырақтарды сарылау).
1
№ 8
дәріс
№ 8 дәріс Химия және тағам.
Адам баласы қоғамының алдында тұрған ауыртпалықтарға қарап, олардың басқаларынан басымырақ бірнешеуін көрсетуге болады:
Жер шары тұрғындарын тамақпен қамтамасыз ету;
Энергиямен қамтамасыз ету;
Шикізатпен және сумен қамтамасыз ету;
Қоршаған ортаны қорғау, тұрғындардың экологиялық және радиациялық қауіпсіздігі, өндірістің кері әсерін баяулату, адамдарды осы кері әсерден қорғау.
Осылардың ішінде жер шары тұрғындарын тамақпен қамтамасыз ету ең қиыны әрі маңыздысы болып табылады. Табиғаттың маңызды жаратылыстарының бірі бола тұрып, туылғанынан бастап өмірінің соңына дейін тағам адам денсаулығына ерекше әсер етеді. Тағам құрамындағы ингредиенттер, адам ағзасында биохимиялық өзгерістерге ұшырап, метоболизм нәтижесінде, біздің ағзамызды пластикалық материалмен, энергиямен қамтамасыз етеді, жұмыс істеуге, ойлауға күш беріп, денсаулықты анықтайды, белсенді әрі ұзақ өмір сүруіне әсері мол. Тамақтану процесі, ұлт денсаулығы көрсеткіші.
Азық түлік өнімдері адам ағзасын тек қана энергиямен қамтамасыз етіп қоймай, профилактикалық және емдік функцияларды орындау қажет.
Осы тапсырмаларды шешуге Ресей Федерациясының тағамтану орталығы жүгіндірілген. 2005 ж. РФ мақұлданған 10 тамыз 1998ж. № 917.
Мемлекет саясатында халықтың дұрыс тамақтануын қамтамасыз ету мақсатында көптеген жарыстар, халық талғамын, әдетін, экономикалық жағдайын, медецина талаптарын ескере отырып, ұйымдастыру қажет.
Соңғы он жылда Ресей тұрғындарының денсаулығы қалыпты түрде төмендегені көрінеді: өмір сүру ұзақтығының көрсеткіші төмендеген (ерлер 58жас, әйелдер 73жас, ораша 65,5 жас. Бұл көптеген дамыған мемлекеттермен салыстырғанда әлдеқайда төмен.). Өлім 1000 адамға 11,2-ден 1990ж.15,4-ке 2000ж дейін өскен. Өлімнің басым бөлігін жүрек, ісік аурулары құрайды. Әрине бұл дұрыс тамақтануға байланысты. (кесте1,1). Сәбилерді емізу төмендеген, сол себепті балалардың денсаулығы да нашар. Орта жастағы адамдардың да денсаулығы нашарлаған. Басты себептерінің бірі дұрыс тамақтанбау.
