ДӘуір" "жібек жолы" алматы 2014

Авторлық аудармада
К а з а н (вскочив с места).
Кобыкты!
Султан из султанов,
Хан над ханами Кобыкты,
Кто с ним в свите?
Н у к е р
С ним наследник Бирсимбай, 
Ханской крови Карлыга, 
Сопровождают сын и дочь.
Н. Корниловта
К а з а н (вскакивает с места). 
Султан султанов Кобыкты! 
Хан славных ханов Кобыкты!  
А кто же в свите Кобыкты? 
В о и н
С ним Бирсимбай и Карлыга, 
Сопровождают дочь и сын.

396
Келтірілген Н. Корниловтың аудармасында болашақ мұрагер 
жайында айтылатын жерінде ұлттық ерекшелік жойылған. 
 
М.  уезовте “онымен бірге мұрагер Бірсімбай” болса, Корниловта 
“Онымен бірге Бірсімбай мен Қарлыға”, ары қарай: “ере жүрген 
қызы мен баласы” делінген. Ал бұл жерде аудармашы қазақтарға 
тән қатаң әдеп-салт шеңберіндегі мұрагерлік жолды бұзған, яғни 
бірінші мұрагер ұлын атаудың орнына қызын атаған.
Н. Корниловта “Бірсімбай мен Қарлыға” деп келіп, түсіндіру 
үшін “қызы мен баласы” деп ауыстыру жасай салған, ал бұның 
текстің мағынасына әсері аз емес.
Н. Корниловта негіз ретінде авторлық аударма алынса да, 
кейіпкерлерді анықтау шеберліктері  згертілген.
М.  уезовте
Молнией мечи свой гнев, 
Молнией, жестоко разящей,
Мститель Кобыкты, где ты?
Черногривый ягуар, 
Кровожадный, ненасытный, 
Страшный Казан, где ты? 
Коварный и лукавый, 
Пестрогрудый тигр, 
Неутомимый во вражде 
Где ты, Алшагир? 
Шлите, шлите на врага гибель 
скорую беспощадную! 
Зу, зу, арзу! (Убегает в ярости.)
Н. Корниловта
Ты молнией свой гнев мечи, 
Разящей молнией в ночи, 
О, где ты, мститель Кобыкты! 
О, черногривый ягуар, 
Ты кровожаден и лукав, 
О, как же беспощаден ты, 
Казан отважный, где же ты? 
Ты ненасытен и свиреп, 
О страшный пестрогрудый 
тигр, 
Ты во вражде неутомим, 
Чего ж ты, Алшагир, притих? 
Пошлите на врага грозу! 
Зу-зу, зу-зу, арзу-арзу! 
(Убегает в ярости.)
М.  уезовтің авторлық аудармасында: “қанқұйлы, тойым-
сыз, қорқынышты Қазан” делінсе, Н. Корниловта: Қазан “қан- 
құйлы, тойымсыз, ержүрек” деп, “ержүрек” дегенді анықтау 
кезінде қиғаштық жіберген. Авторлық аудармада аллитерация 
қолданылған жерде: “Шлите, шлите на врага гибель скорую бес-
пощадную! Зу, зу, арзу! (Убегает в ярости.)” десе, Корнилов ау-
дармасында: “Пошлите на врага грозу! Зу-зу, зу-зу, арзу-арзу! 
(Убегает в ярости.)” болып келеді. К кланның жолығатын адамы 
найзағай жібере алмайды, бұл с з ұйқастық үшін алынған, ал ол 
аудармашы қателігі.
М.  уезовтің “Кара Кипчак Кобланды” пьесасының авторлық 
аудармасы аударманың тиімді мүмкіндіктерін ашып берді, онда 

автордың шығармашылық  рістеуі тиімді жүзеге асқан. Тіпті, 
авторлық аударма мен Корнилов аудармасын аз ғана салыстыра-
тын болсақ, біріншінің артықшылықтарын оңай айтуға болады.
Авторлық аударма ғана аудармашыға түпнұсқаның к ркем 
құрылысына, түпкі ойына терең бойлауына мүмкіндік береді.
“Кара Кипчак Кобланды” пьесасының авторлық аудармасы 
аудармашылардың мүмкіндігін елеулі кеңейтті, ол шығарманың 
згеше соңғы авторлық түзетуі болды.
Р. Қайшыбаева

398
Краткая фабула пьесы “Кара Кипчак Кобланды”
Осы академиялық жинаққа алғашқы рет енгізілген пьесаның 
қысқаша мазмұнының мәтіні жазушы мұрағатындағы 237-бумада 
сақталған. Қолжазба қоңыр сиямен, текстологиялық мазмұнын 
ашу кезіндегі қандай да бір қиындықтарды білдіретін жиектері 
жыртылған 19 беттік дәптердің парағына жазылған.
“Қобыланды” пьесасы классикалық драматургиялық шығарма 
болғандықтан, қазақ театрларының сахнасынан түскен емес, ал 
автор жазған пьесаның қысқаша фабуласы және тақырыбы, идея-
сы пьесаны синхронды аударғанда, спектакль бағдарламасын 
құруда пайдасы тиеді. Бұл материалдың соңғы жағында мерзімі 
дәл к рсетілген, яғни “Алматы, 1943 жыл”. Осының  зі театр 
зерттеушілері үшін қызықты болады. Сонымен, осы к рсетілген 
уакытқа дейін пьесаның  зі жазылып, авторлық аудармасы да 
дайындалып, орыс драма театры сахнасына қоюға әзірленген 
пьесаның жоғарыда айтылған қысқаша фабуласы да жазылып, 
қойылымы тек 1946 жылы болды.
Р. Қайшыбаева

399
М А З М Ү Н Ы
І. МАҚАЛАЛАР, ОЧЕРКТЕР ....................................................3
Экспозиция и завязка символической драмы
(пьесы Метерлинка, Ибсена, Гауптмана
и Л. Андреева) .....................................................................5
Особенности драматургических
приемов Пушкина.............................................................19
Поэзия чистого искусства 60-х годов ......................................29
Об “Аркалыке” и о критике тов. Мусрепова ..........................41
Жеңеміз біз, жеңеміз ................................................................52
р тынысың “Отан” дейтін күн бүгін .....................................53
Окрыленное творчество ...........................................................58
II. КИНОСЦЕНАРИЙ .............................................................61
Райхан (Литературный сценарий
художественного фильма) ................................................63
III. БАЛЕТ ЛИБРЕТТОЛАРЫ ..............................................123
Қалқаман – Мамыр (қазақша нұсқасы) ................................125
Калкаман и Мамыр (орысша нұсқасы) .................................129
IV. ПЬЕСАЛАР .......................................................................137
Қара Қыпшақ Қобыланды (қазақша нұсқасы) .....................139
Кара Кипчак Кобланды (орысша нұсқасы) ..........................239
Краткая фабула пьесы “Кара Кипчак Кобланды” ................338
V. ҒЫЛЫМИ ТҮСІНІКТЕМЕЛЕР .......................................349

УЕЗОВ МҰХТАР ОМАРХАНҰЛЫ
Шығармаларының елу томдық толық жинағы
20-том
Академиялық ғылыми басылым
М.О.  уезов атындағы  дебиет және  нер институтының
ғылыми кеңесінде бекітіліп, баспаға ұсынылған
Баспа жобасының жетекшілері: 
С. Назарбаева, Б. Қанапиянов
Редакторлары: Б. Хабдина, Б. Мұсахан, А. Шаихова
К ркемдеуші редакторы С. Оспанова
Техникалық редакторы Н. Ромахова
Компьютерде беттеген  И. Селиванова
Пішімі 84х108 
1
/
32
. Офсеттік қағаз.
Қаріп түрі “Таймс”.
Шартты баспа табағы 21,0.
Таралымы 4000 дана.
“Жібек жолы” баспа үйі
050000, Алматы қаласы, Қазыбек би к шесі, 50.
Тел.: 272-65-01, 261-11-09.
Тапсырыс № 352.
Басуға 
 ж. қол қойылды.
10.07.2014