Дыбыс табиѓаты
Сөйлемнің біріңғай мүшелері
жүктеу/скачать 459 Kb.
|
Лекции каз.язык (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- Жай сөйлем түрлері
- Жалаң сөйлем
- Жақсыз сөйлем
| Сөйлемнің біріңғай мүшелері
Сөйлемнің біріңғай мүшелері, бір сұраққа жауап беріп, бір ғана қызмет атқарып, бір ғана мүшемен байланысатын екі я одан көп мүшелерді біріңғай сөйлем мүшелері дейміз. Мысалы: Елбол, Еламан, Райхан келді. Біріңғай сөйлем мүшелері бір-бірімен ешбір жалғаулықсыз да, жалғаулықтар арқылы да байланысады. Ыңғайлас жалғаулар: да, де, та, те, әрі, және, мен, бен, пен. Талғаулы жалғаулықтар: я, не, немесе, әлде. Қарсылықты жалғаулықтар: бірде, біресе, кейде. Кезектес жалғаулықтар: бірде, біресе, кейде. Сөйлемде біріңғай мүшелермен қызметтес, тұлғалық болып барлық біріңғай мүшенің ортақ жинақталу аты есебінде айтылатын да сөздер болады. Олар жалпылауыш сөз деп аталады. Егер жалпылауыш сөз біріңғай мүшелерден бұрын тұрса, одан кейін келсе, оның алдынан сызықша қойылады. Жай сөйлем түрлері Жай сөйлем құрамы мен құрылысына қарай бірнеше түрге бөлінеді. Сөйлемде тұрлаусыз мүшелердің болу, болмауына қарай жалаң сөйлем және жайылма сөйлем болып бөлінеді. Жалаң сөйлем - тұрлаусыз мүшелер болмай, тек бастауыш пен баяндауыштан құралған сөйлем. Жайылма сөйлем - тұрлаулы мүшелермен қатар тұрлаусыз мүшелер де бар сөйлем. Сөйлемде бастауыштың болу, болмауына қарай жақты сөйлем, жақсыз сөйлем болып бөлінеді. Жақсыз сөйлем - бастауышы бар кейде айтылмай тұрса да, бастауышын баяндауышы арқылы табуға болмайтын, баяндауыштың өзі ғана сол сөйлемге ұйытқы болатын жай сөйлем түрі. Жақсыз сөйлемнің баяндауыштары мынадай тұлғада келеді: –қы, -кі, -ғы, -гі жұрнақты қалау рай етістікке бол көмекші етістігі тіркесіп келеді: айтқысы келді. Тұйық етістікке керек, жөн, мүмкін, тиіс сияқты сөздер тіркесіп келеді: баруы керек, айтуы тиіс т.б. –ып, -іп, -п жұрнақты көсемшеге бол (көбіне болма тәрізді болымсыз түрінде) көмекші етістігі тіркесіп келеді: айтып болмайды, ұғып болмайды. Баяндауыш құрамында бастауыш тұлғалы сөзі бар, бірақ сөйлем мүшелеріне жіктеуге келмейтін тұрақты тіркестерден болады: шек сілесі қатты, шарасы қалмады. жүктеу/скачать 459 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|