Дінтану және мәдениеттану кафедрасының оқытушысы, мәдениеттану магистрі Есболова Молдир Ауелтаевна

Дәріскер: 
дінтану және мәдениеттану кафедрасының оқытушысы, 
мәдениеттану магистрі Есболова Молдир Ауелтаевна
Мәдениеттану пәні бойынша
9 – дәріс
Қазақ мәдениетінің қалыптасуы
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті


«Қазақ» атауының пайда болуы туралы
Енесейде табылған YIII ғасырдағы
түрік ескерткішінде «қазғақ ұғылым» -
«қазақ
ұлым»
деген
сөз
тіркесі
кездеседі. IX-X ғасырларда Жетісу мен
Оңтүстік Қазақстанды мекендеген үш
қарлық
тайпаларының
жалпы
«хасақтар»
деген
аты
болған.
Қарлықтардың
қазақ
этногенезіне
тікелей қатысы болғаны


X-XI
ғасырларға қатысты араб
құжаттарында, сонымен бірге орыс
жылнамаларында Қара теңіздің
солтүстік шығыс жағалауындағы
Касаг қаласы туралы, X ғасырда
билік құрған Византия императоры
Константин
Багрянородныйдың
айтуы
бойынша,
Кавказдың
солтүстік–батысында
«қазақтар
елі»
болды.
Әзірбайжанның
батысында бүгінгі күнге дейін
Қазақ ауданы бар.


Қазақ хандығында біртіндеп ру-тайпалық сана әлсіреп, жалпы қазақтарға
тән этникалық сана күшейді.

«Қазақ жері», «қазақ мемлекеті», «қазақ елі» деген түсініктер кең өріс
алды. Этникалық тарихи-хронологиялық қалыптасудың үш түрі бар: ру-
тайпа, халық, ұлт. Бұл әр бірлестікте өзіндік этникалық сана болады.

Этникалық сана - бұл адамның өзін белгілі этникалық бірлестіктің
мүшесі деп санауы. Халық болып қалыптасуының алғашқы кезеңінде
қазақтарда халықтық этникалық сананың орнына ру-тайпалық сана
басым болды.

Мысалы: «Сен қай рудансың?» деген сұраққа жауап беруші ең алдымен
өзінің руын, сосын тайпасын, сосын жүзін айтатын болған. Олар өзін
қазақпыз деп, елден тыс шыққанда ғана айтады.


Кейбір ғалымдар , тіпті, моңғол шапқыншылығы болмағанда, қазір біраз
халықтар ортақ атаумен қыпшақ халқы болып аталар еді деген пікірлер
айтады.

Моңғол шапқыншылығы бұл түзіліске жол бермей, қыпшақ қоғамындағы
этникалық қалыптасуды бөлшектеді. Бір қыпшақ этносынан бірнеше түркі
тілдес халықтар тарады.

Оның ішінде қазақ, башқұрт, татар, қырғыз т.б халықтар. Ал оның
салдарын қарастыратын болсақ, түркі тілдес тайпалардың халық болып
қалыптасуына сол ортада өмір сүрген кей тайпалардың негіз болғандығын
көреміз.

Осының арқасында төмендегідей этникалық топтар пайда болды.

