Дипломдық жобаны орындаудың күнтізбелік жоспары № Жұмыс түрлері
жүктеу/скачать 2,34 Mb.
|
Бейметалдар тарауын оқыту барысында окончательный (4)
Бейметал элементтеріФосфор - химиясы кең және алуан түрлі. Оны алғаш рет 1669 жылы алхимик Хенниг Бранд өте жағымсыз процесс арқылы бөліп алды: несеп бірнеше күн ыдырауға қалдырылды, содан кейін пастаға дейін буланып, содан кейін жоғары температурада қалпына келтіру жағдайында тазартылды; булар су астында конденсацияланды, ал соңғы өнім ауада қараңғыда жарқыраған ақ балауыз зат болды. Роберт Бойл процесті жетілдірді (1680 ж.) және кейінгі жылдары оксид пен фосфор қышқылын алды; ол элементті «aerial noctiluca» деп атады, бірақ көп ұзамай «фосфор» атауы жалпыға таныла бастады (грекше phos – жарық, φορος, phoros – тасымалдаушы). Фосфор алдымен жануарлардың бөлінуінен, содан кейін өсімдіктерден бөлініп, бір ғасырдан кейін ғана минералдардан табылды. Фосфор – жер қыртысындағы таралу жағынан он бірінші тұрған элемент, оның құрамындағы мөлшері 0,112%. Барлық белгілі жердегі минералдар ортофосфаттар болып табылады, дегенмен шриберсит минералы тотықтырылған фосфид (Fe,Ni)3P темір метеориттерінің көпшілігінде кездеседі. 200-ден астам кристалдық фосфатты минералдар сипатталған, бірақ фосфордың негізгі бөлігі минералдардың бір тобы апатиттер түрінде болады және тек солардың өнеркәсіптік маңызы бар. Апатиттердің жалпы идеалдандырылған формуласы 3Сa3(PO4)2*CaX2, яғни Ca10(PO4)6X2; ең көп таралған фторапатит Са5(PO4)3F, хлорапатит Са5(PO4)3Cl және гидроксиапатит Са5(PO4)3(OH) [18].
Азот - адамға қолжетімді ең көп таралған химиялық элемент. Азотты 1772 жылы Даниэль Резерфорд ашқан. Сол жылы ағылшын ғалымы Г.Кавендиш азотты ауадан бөліп алады. Азот деген сөз гректің – «тіршілікті қолдамайды» деген сөзінен шыққан . Шындығында таза азот атмосферасында тiршiлiк болмайды. Ал оның таңбасы N «селитра тудырушы» - деген сөзден шыққан. 1790 жылы Ж.Шапталь «нитрогениум» деп атауды ұсынды, латын тілінен аударғанда «селитра тудырушы» мағынаны білдіреді. Табиғатта азот көбінесе бос күйiнде болады. Ал осы элементтiң таңбасы ойдан пайда болған. Топырақтағы бактериялар (азотбактерия) органикалық қосылыстағы азоттың тұздарын - нитраттарға айналдырады. Сөйтіп, өсімдіктер азотты топырақтан нитраттар күйінде сiнiредi. Ол өсiмдiк белогi құрамына кіреді. Жануарлар азотты өсiмдiк арқылы алады. Жануарлардың организмінде 1-10%, ал жүн мен мүйiзінде 15 %-ке дейiн азот болады. Тiрi организм құрамындағы белокқа азот кiредi. Белоктың құрамында 15-19% азот болады. Азотсыз белок жоқ, ал белоксыз - өмiр жоқ. Осыдан азоттың Жердегі өмір үшiн қандай маңызы барын түсіну қиын емес. Жер қыртысындағы азоттың жалпы мөлшерi - 0,01%. Атмосферадағы көлемі бойынша бұл элемент 78,1% құрайды (яғни 78,3 ат.% немесе 75,5 мас.%). Байланысқан күйде азот өмірдің барлық формалары үшін маңызды және бұл элементтің ақуыздардағы салмағының шамамен 15% құрайды. Азот - ауыл шаруашылығы саласында, тыңайтқыштар және де басқа да химиялық заттарды өндіруде, дәл осы уақытта, әлемде кеңінен қолданылуда. Осыған қоса сусыз аммиак массаларының саны кез келген басқа қосылыстың моль санынан асып түседі. Мысалы, АҚШ өзінің химия өнеркәсібінің ең көп өндіретін он бес өнімінің ішінде бесеуі азотпен байланысты екен. Алынуы Өнеркәсіпте азотты ауадан алады. Алдымен ауаны қысып сұйыққа айналдырады, содан соң бiртiндеп қысымды азайтқанда қайнау температурасы жоғарылау азот бiрiншi ұша бастайды. Бөлінген азотты N2 газын болат баллонда қысыммен сақтайды. Зертханада азотты әртүрлі жолдармен әртүрлі қосылыстардың көмегімен алуға болады. Аммоний хлориді мен натрий нитритінің қоспасының ерітіндісін әлсіз қыздырғанда: NaNO2 + NH4Cl ↔ NaCl + NH4NO2 NH4NO2 → N₂𝗍+ 2H₂O Аммоний тұздарын ыдырату арқылы: (NH4)2Cr2О7 → N₂𝗍 + 4H2O + Cr2О3 Аммиакты мыс оксидi ( кыздырылған ) үстінен өткізу кезiнде азот бөлiнедi 2NH3 + 3CuO → N₂𝗍 + 3Cu + 3H2O Аммиакты тотықтыру арқылы: 4NH3 + 3О2 → 2N₂𝗍 + 6H2O Сұйылтылған азот қышқылын (қыздырғанда) тотықсыздануымен: 12HNO3 +5Mg → N₂𝗍 + 5Mg(NO3)2 + 6H2O Лабораторияда сұйық азотты «Дюар ыдысы» деп аталатын ыдыста сақтайды. Азот - иіссіз, түссіз, ауадан шамалы жеңiл газ. Суда нашар ериді. Сұйық азот - 195,8 ºС-та қайнайды, - 210 ºС-та қатады. Азот тыныс алу, жану процесiн қаламайды. Ол улы емес. Жан-жануарлардың, адамдардың тыныс алуы үшін таза оттегінің де жарамайтыны белгiлi. Демек, тыныс алу процесінде ауа құрамындағы азоттың да белгілі бiр рөлі бар. Әдетте, азот молекуласы өте тұрақты, ешбір затпен әрекеттеспейді. Оның себебі молекула құрамында үш жұп байланыстың болуында : N ≡ N. Дегенмен өте жоғары температурада қыздырған кезде азот металдармен нитридтер, оттегiмен оксидтер, сутегімен аммиак түзiп әрекеттеседі. Азот инертті болғандықтан электр лампаларын толтыру, болат бұйымдардың бетін қаптау үшін қолданылады. Өнеркәсіпте азот аммиак және кальций цианамидi сияқты аса қажет қосылыстар өндіру үшін қолданылады. жүктеу/скачать 2,34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|