Диссертация кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады, көлемі 91 бет
Ауызекі және жазбаша сөз қолданудағы қателіктер
жүктеу/скачать 0,64 Mb.
|
Дип.-Сөйлеу-әрекетінде-лексиканың-әдеби-тіл-нормасында-қолданылуы
- Бұл бет үшін навигация:
- 1. Фонетикалық қате.
- 2. Лексикалық қате
| Ауызекі және жазбаша сөз қолданудағы қателіктер. Бір-бірімен қарым-қатынас барысында адамдардың тілінде көптеген қателерді кездестіруге болады. Тілдерінде икемсіз, орашолақ құрылған сөйлемдер, бір-бірімен байланыспайтын ұғымдар кездеседі. Белгілі бір ұғымды аша алмайтын сөздер пайдаланады. Сондықтан айтылмақшы пікір түсініксіз шығады. Бұл олардың орфоэпиялық, орфографиялық, грамматикалық нормаларды білумен қатар стилистикалық талаптарды сақтамайтындығын аңғартады.
Адамдардың ауызша және ауызша тілдеріндегі стильдік қателерді анықтауда, топтастыру мен жіктеуде қазақ тілінің маман ғалымдары мен әдіскерлері әр түрлі пікірлер айтқан. Балақаев М. жазбаша және ауызекі сөйлеу мәдениеті жайында күрделі проблемаға байланысты стильдік қателерді, атап айтқанда, тіл мәдениетіне нұқсан келтіретін орфографияға, орфоэпияға байланысты стильдік қателердің «сөздерді орынсыз қолдану, дұрыс тіркестірмеу, сөйлемдерді мінсіз құрастыра алмау сияқты және сөздегі ала-құлалық, жергілікті жерлер де ғана қолданылатын (диалект, говор) сөздерді жиі қолданудан болады»,- деген сияқты түрлерін атап өтеді. Көптеген тіл мамандары мен ғалымдардың ой-пікірлерін қорытындылай келіп стильдік қателердің мына сияқты түрлері кездеспейтіндігі байқалады. 1. Фонетикалық қате. Мұндай қателер адамдардың ауызекі сөйлеу барысында көптеп ұшырасады. а) Сөздегі кейбір дыбыстыалмастырып қорлдану. Мысалы, бітірді-пітірді, жүз-дүз, ұқсап-құсап т.б. ә) Сөздегі кейбір дыбыстарды түсіріп қолдану. Мысалы, алыпты-апты, қалыпты-қапты, атағанбыз-атағамыз, көргенбіз-көргеміз т.б. б) Кейбір екі сөзден тұратын тіркестердегі бірінші сөздің соңындағы дыбыстарды түсіріп, қысқартып, екі сөзді біріктіріп қолдану. Мысалы, барған соң – барғасын, келген соң – келгесін, алып барды – апарды, алып келді -әкелді т.б. в) Кейбір сөздерге артық дыбыстар қосып қолдану. Мысалы, тағы-тағын, барасыз-барасыңыз т.б. 2. Лексикалық қате. Адамдардың тілінде ең көп кездесетін қателердің бірі – лексикалық қате. Оның мына сияқты түрлері кездеседі. а) Бір сөзді қайталап қолдана беру. Мысалы, Динара ерте тұрды. Динара дене қимылдарын жасап, беті-қолын жуды. Динара тамақтанып, мектепке кетті. Мұндай қателерді адам мына себептерден жіберетіндігі байқалады: біріншіден, оның ой-өрісі тар, екіншіден, сөздік қоры тапшы, сол қолданылатын сөзді синонимімен немесе басқа сөздермен ауыстырып қоладануға дағдылыланбаған. ә) Сөздің беретін мағынасын түсінбегендіктен орынды қолданбайды. Мысалы, Махамбеттің Исатай мықты жолдасы болды. Бұл сөйлемдегі «мықты» деген сөзді ауыс мағынада қолданғысы келгенмен, бұл сөйлемде ойды тиімді де көркем беруде септігін тигізіп тұрған жоқ. б) Фразалық тіркестердің мәнін білмей қолдану. Мысалы, Абылай хан жас кезінде Төле бидің баласы болды. Бұл сөйлемде жазушы «қол бала» деген фразалық тіркестің «жәрдемші» ескермей, оны «жалшы» деген мағынада қолданған. в) Кейбір сөздерді қолдануда кісілер сол сөздің экспрессивті-эмоциональды мәні мен стильдік реңін білмейтіндігі байқалады. Мысалы, Біржан Сараны күшті ақын екендігінен жеңген жоқ. Мұндай қателерді сөздердің ауыспалы мағынасы мен стильдік реңін жете түсінбегендіктен жібереді. г) Кейде адамдар тілінде жергілікті диалект сөздер қолданады. Мысалы, Ер Төстік сосын жер астына түсіп кетті. Азанда ауқатын ішіп, мектепке кетті. ғ) Ойға қатыссыз артық немесе даяр «штамп» сөздерді пайдалану. Мысалы: 1. Бала атасымен жолға шықты. 2. Содан соң бала сынған тағаны көрді. 3. Сөйтіп оны алмады. Кейбір адамдар ауызекі сөздерін де ғана емес, жазба жұмыстарында да басқа тілден енген сөздерді қалай болса, солай қолданатындығы байқалады. Әсіресе, орыс тілінен енген сөздердің аудармасы бола тұра, орынсыз, бей-береке қорлдана береді. Мысалы, дежурный болдым, остановкада тұр, светті жақ т.б. жүктеу/скачать 0,64 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|