Диссертация мамандығы 6М020500- «Филология»
жүктеу/скачать 429,69 Kb. Pdf көрінісі
|
Магистерлік диссертация
| 2.3 Азалау фольклоры
Азалау фольклоры – отбасылық ғұрып фольклорының ішіндегі ең көне де, көркем, мазмұнға да, мағынаға да бай жанрлық түрдің бірі. Адамзат саналы ғұмырға жетіп, өмірдің мәніне ой жүгірте бастаған сәттегі алдынан шыққан ұлы жұмбақтың бірі – өлім. Барша әлем ғұмыр бойына сол жұмбақтың шешуін іздеумен келеді. Оған дін де, ғылым да адамзат ақылының даму кезеңдеріне орай өзінше жауап беріп келеді. Адамның рухани әлемі өскен сайын сауалдан – сауал, жауаптан – жауап туындап келеді.Осы сауал мен жауап өнер тілімен де өрнектеліп, адамзат дүниетанымының дәстүрлі мәдениетіне көшкен асыл мұраға айналды. Былайша айтқанда, тынымсыз іздену жолында сан түрлі наным – сенім туып, алуан – алуан әдет – ғұрыптар қалыптасты. Олар адамзат санасымен бірге өсіп, қоғамдық жағдайға қарай әрқилы қалыптасып, халықтардың аралас – құраластығына қарай бір – бірімен тоғысқан әсерлер нәтижесінде байып, көркейе дамып келеді. Адам жан тапсырысымен оны оң жаққа қояды. Тек қырғыздарда ғана егер өлген кісі еркек болса, онда оған киіз үйдің сол жағынан – ерлер жақтан орын дайындаған. Ал әйел қайтыс болса, оған киіз үйдің – оң жағынан орын дайындаған. Өлген адамның басын есікке қаратып салған. Оңтүстік қырғыздарда солтүстік қырғыздардағы сияқты мәйітті шымылдықпен қоршамай, ашық ұстаған. Қазақта ертеде күйеуі өлген әйел өз қайғысының өте қаттылығын көрсетіп, бетін жыртып, шашын жұлатын. Орталық Азияның түркі тілдес халықтарының бәріне тән бұл әдет, иран тілдес тәжіктердің де кейбір топтарында да тараған. Көне түркілерден, Орталық Азияда ерте ортағасырлардан белгілі бұл ғұрыптың түп-тамыры түркілік дүниеден бастау алса керек. Өлген адамды үйден аяқ жағынан шығарады. Үйден табытты екі адам көтеріп шығарады, сосын төрт адам көтереді. Қарақалпақстан қазақтары марқұмды үйден шығарарда, табалдырыққа үш рет түсіріп-көтереді, бұл өліктің өз үйімен қоштасуы. Өлікті аяғынан бастап шығару себебі, үйден тағы бір өлік шықпасын деген тілекпен жасалған. Өлік үйден шығысымен әйел адамдар дауыстап жылайды. Қазақта және Орталық Азияның барлық халықтарында мәйіт жатқан бөлмеде қырық күнге дейін шырақ жағу ғұрпы бар. Қазақта және Орталық Азияның барлық халықтарында мәйіт жатқан бөлмеде қырық күнге дейін шырақ жағу ғұрпы бар. Егер бесік жасындағы сәби қайтыс болса, онда оның моласына барлық төсегімен бесік қойған. Бесік бір жылға дейін зиратта тұратын болған. Орталық Азия халықтарының өлген адамды еске алу күндері болып негізінен жетісі, қырқы, жылы саналады. Бұл күндері аруаққа арнап мал сойылады, құран оқылады, садақа беріледі.Қазақтың дәстүрі бойынша, бағзы заманда жас жігіттен бастап «пайғамбар жасына» (63 жас) жетпеген кісі қайтыс 56 болған кезде қазақтар ас бермеген, тек жылы ғана өткізілген. Жалпы өліктің артын күту салтындағы «қонақ асы», жетісі, қырқы, жылы өзінің ғұрыптық рәсімдерінің байлығы, күрделілігі, түрлілігі жағынан түркі халықтарының, оның ішінде көшпелі-малшы халықтардың дәстүрінде кең орын алады. Оның өткізілуінің әлеуметтік-қоғамдық мәні жағынан да осы түркі халықтардың ортасында ерекше салтанатты. Қазақтың аза тұту дәстүрінің халықтың өз тарихы сияқты тым көнеден бастау алатынына дау жоқ. Сонау есте жоқ ескі заманнан елес беретін Геродот еңбектерінде егжей – тегжейлі баяндалатын өлік жөнелту, аза тұту салттарының бүгінгі қазақ әдет – ғұрыптарымен сабақтасып жатқанын ілкі ғалымдар ежелден көрсетіп келсе, кейінгі кезеңде «Ұлы дала» (Л.Н. Гумилев) төсінде жүргізіліп жатқан археологиялық қазбалар, ғылыми ашылымдар сол пікірлерді бұлтарыссыз бекіте түсетін ғылыми дәйектерге айналу үстінде. Қазтуған жыраудың Еділден ауғандағы қоштасу жырын айтуға болады. Алаң да, алаң, алаң жұрт, жүктеу/скачать 429,69 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|