Диссертациялардың негізгі ғылыми нәтижелерін жариялауға арналған басылымдар тізіліміне енгізілген Қр бғм бғсбк 30. 05. 2013 ж
жүктеу/скачать 5,56 Mb. Pdf көрінісі
|
| Раздел законодательство - законы РК.
9. Выступление Президента Казахстана Нурсултана Назарбаева на VI съезде судей Республики Казахстан/http://www.akorda.kz/ Мақалада Қазақстанда сот жүйесінің қалыптасуы мен дамуының негізгі кезеңдері қарастырылады. Автор сот жүйесін құрудың тарихи-құқықтық негіздеріне талдау жасаған, атап айтқанда, осы саладағы соңғы өзгерістер аясында соттар тәуелсіздігіне қол жеткізуге көзқарасы көрсетілген. Автордың пайымдауынша, сот-құқықтық реформалардың қорытындылары елде биліктің тәуелсіз және дербес сот тармағының қалыптасқандығын көрсетеді. Түйін сөздер: сот жүйесі, сот, билер соты, сот-құқықтық реформа, сот ісін жүргізу, сот билігінің тәуелсіздігі, құқықтық мемлекет. В статье рассматриваются основные этапы становления и развития судебной системы в Казахстане. Автором проведен анализ историко-правовых основ построения судебной системы, в частности, показан его взгляд на достижение независимости судов в условиях последних преобразований в данной области. По мнению автора, итоги судебно-правовых реформ свидетельствуют о становлении независимой и самостоятельной судебной ветви власти в стране. Ключевые слова: судебная система, суд, суд биев, судебно-правовая реформа, судопроизводство, независимость судебной власти, правовое государство. The paper examines the main stages of the development of the judicial system in Kazakhstan. The author analyzes the historical and legal basisto constitute the judicial system. Particularly, author shows her view on the achievement of independence of the judiciary in terms of recent changes in this area. According to the author, the results of the judicial reforms testify establishment of the independent and autonomous judiciary in the country. Keywords: judicial system, court, biy court, judicial& legal reform, judicial procedures, independence of the court system, state of law. Салтанат Мұратқызы Шәмшінұрова, Е.А. Букетов атындағы Қарағанды Мемлекеттік университетінің докторанты, юриспруденция магистрі Тәуелсіз сот: тарихы және қазіргі заманғы жағдайы ● ● ● ● ● 187 Трибуна молодого ученого Шамшинурова Салтанат Муратовна, докторант Карагандинского государственного университета им. Е.А. Букетова, магистр юриспруденции Независимый суд: история и современность Shamshinurova Saltanat Muratovna, Ph.D of the the Karaganda State University of the name of academician E.A. Buketov, Master of Laws Judicial independence: historical background and modernity № 1 (33) 2014 ж. Қазақстан Республикасы Заң шығару институтының жаршысы 188 САЛЫҚТАРДЫ ТӨЛЕУДЕН ЖАЛТАРУШЫ ТҰЛҒАНЫҢ ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ, ӘЛЕУМЕТТІК ЖАҒДАЙЫ Қаржасова Гүлдана Батырбайқызы, Қазақ гуманитарлық заң университеті қылмыстық, қылмыстық- атқару құқығы және криминология кафедрасының PhD докторанты Қылмыс жасаушы тұлғаның сипаты криминология ғылымындағы алдыңғы қатар- дағы, өте күрделi мәселелердiң бiрi болып табылады. Қылмыс жасаушының, заң бұзушы азаматтардың жеке басын танып-білудегі психологиялық және әлеуметтік талдау төмендегiдей шешiм шығаруға мүмкiндiк бередi: қылмыскер дегенiмiз асқынған алақызумен және тiптi өзiне-өзi сенбейтiн керi тартпа күдiкшiлдiк iс-әрекеттерiмен қоғамдық орта мен адамдық қасиеттерден алшақтаған жеке тұлға [1, 80 б.]. Бiз қылмыс жасаған адамның тұлғасын анықтау барысында профессор Е. Қайыржановтың «личность преступника» деген терминдi қазақ тiлiнде «қылмыскер тұлғасы» деу дұрыс деген көзқарасын бөлiсе отырып, өз зерттеуімізде салықты төлеуден жалтару қылмыстарын жасаған тұлғалар сипаттамасының кейбір аспектілерін қарастырамыз [2]. Көптеген қылмыстардың алдын-алу, яғни барлық қылмыс жасаушылардың жеке тұлғасына бағытталса, адамның жеке басы осы қылмыстардың жасалу себептерiне ықпал етiп, барлық қылмыстық қылықтар тетігінің негiзгi, басты және маңызды буыны болып табылады. Аталғандай қылықтарды пайда ететін ерекшелiктер алдын-алу шараларының тiкелей обьектiсi болуы қажет [3, 79 б.] Адам баласы өмірге келген сәттен бастап қылмыскер болып тумайтыны белгілі. Жеке тұлғаның өмiр жолындағы жағдайларға, әлеуметтiк, экономикалық ахуалдарына, өскен ортасына, сол ортадағы қарым-қатынастарына, психологиялық немесе тағы басқа да өмiрлiк ерекшелiктерiне байланысты. Бұл тұста әрбiр қылмыс жасаушының жеке басын зерттегенде әуелi сол адамның жеке басының адамгершiлiк, демографиялық, психологиялық және сол сияқты тағы басқа да ерекшелiктерiне назар аудару қажет. Салықты төлеуден жалтару қылмыстарын жасағаны үшiн сотталған адамдарды сипаттай отырып, бiз көпшiлiкке айқын құрылымдарды бетке ұстаймыз. Олар үш тұрғыдан бағалайтын сипаттамалар: әлеуметтiк-демографиялық, әлеуметтiк-психологиялық және әлеуметтiк- құқықтық. Сонымен бiздiң зерттеуiмiз осы салықты төлеуден жалтаруды жасағандардың жеке тұлғаларын танып-бiлуге бағытталып отыр. Соттық статистиканың анықтамаларын ескере отырып, жүргiзген зерттеуiмiздегi салықты төлеуден жалтару қылмыстарын жасаған адамдардың жасы туралы мәлiметтер: 1-кесте ҚР ҚК 221 және 222-баптарымен сотталғандарды жасына байланысты бөлу 189 Трибуна молодого ученого Зерттеудегі 1-кестеде көрсетiлгендей, қарас- тырылып отырған қылмыстарды 25-ке дейiнгi жастағылар (10%) онша көп жасамаған. Басқаша айтқанда, аталған қылмыстарды көбiнесе 25- тен асқан жастағы адамдар жасаған (90%), олардың iшiнде ең көбi жастары 30-40-қа дейiнгiлер (37%), екiншi орында 25-30-қа дейiнгi жастағылар (32%), үшiншi орында 50-ге дейінгі және 50-ден асқан жастағылар (21%), ең соңында 16-18 жастағылар (0%). Зерттеу жұмыстарының нәтижесi негiзiнде, салықты төлеуден жалтару қылмыстары 25-50-ден жоғары жастағылар арасындағы мәселеге айналып отыр деп тұжырымдауға болады. Жан-жақты жүргiзiлген криминологиялық зерттеу жұмыстары, статистикалық мәлiметтер, сотталғандарды арнайы санау материалдары қылмыскерлер арасында әйелдерге қарағанда ер адамдар едәуiр көп екендiгiн (80%) дәлелдейдi [4]. Зерттеу аясында аталмыш қылмыстарға байланысты қылмыстық iстердi оқып зерттеу барысында байқағанымыз – қылмыстарды ер адамдар жасаған. Осы қылмыс үшiн сотталғандардың 80,2% ер адамдар құраса, 19,8% әйелдер құрайды. Егер барлық сотталған ер адамдар мен әйелдердiң әрқайсысын 100% деп алсақ, олардың әрқайсысының жастарын топтап бөлу төмендегi 2-кестеде берiлген: 2-кесте Сотталғандарды жынысына, жасына байланысты бөлу (пайыздық көрсеткiшпен) 2-кестеде келтiрiлген мәлiметтердi тал- дау барысында, салық төлеуден жалтару қылмыстарын жасаған ер адамдардың саны 19-дан 25 жасқа дейiн кеміп, 26 мен 30 жас аралығында көбейген, ал сонан соң 31-40- қа дейiн одан да жоғары күрт көбейетiндiгiн, келесi 41 мен 50 жас аралығында азайғанын байқауға болады. Сондай-ақ, қарастырылып отырған қылмысты жасауда әйелдер 19-25 жас аралығында еркектерге қарағанда көп болып, 26-30, 31-40 жастар аралығында үлес салмағы төмендей келiп, ересек жастарда қылмысқа бармайтындығын көруге болады. Егер әрбiр жас тобындағы адамдардың санын шартты түрде 100% деп алсақ, онда еркектер мен әйелдердiң үлестiк салмағы 3-кестеде былайша көрiнедi: 3-кесте Әр жас санаттарындағы ер адамдардың әйелдерге қатынастылығы 1, 2 және 3-кестелерде келтiрiлген көрсет- кiштердi салыстыру барысында мына жағдайды байқауға болады: жастың ұлғаюына байланысты әйелдердiң абсолюттiк саны көбейген сайын олардың бұл топтардағы үлестiк салмағы азаяды, сонымен қатар еркектерде жас ұлғайған сайын қылмыс жасағандардың абсолюттiк саны да, үлестiк салмағы да өсiп отыр. Бұл жағдайды келесідей түсiндiруге болады, яғни зерттеу жұмыстарының мәлiметтерi бойынша № 1 (33) 2014 ж. Қазақстан Республикасы Заң шығару институтының жаршысы 190 31-40 жастағылар арасындағы әйелдердiң үлес салмағы азая түсіп, 41-50 жастағылар тобында қылмыскер әйелдер кездеспеген, сондай-ақ, жастары 31-40-тан жоғары топтағы еркектердiң саны 19-25 жастағыларға қарағанда 2,5 есе көбейіп отыр. Бiздiң саралауымызша, адамдардың бел- гiлi бiр тобының әлеуметтiк сипаттамасын анықтағанда, олардың бiлiм деңгейiне де көңiл аудару керек. Зерттеу көрсетіп отырғандай, салық төлеуден жалтарып сотталғандардың бiлiм деңгейi қылмыс жасаған мезеттерiнде келесідей, яғни толық емес орта бiлiмi 8-9 сынып 0,2%; орта бiлiм (мектеп, гимназия) 2,4%; орта- техникалық (техникум, лицей) 6%; толық емес жоғары бiлiмi барлар 8%; жоғары бiлiмдiлер 83,4%, зерттеуде бастауыш бiлiмi барлар (1-4 сынып), орташа мамандығы барлар, ешқандай бiлiмi жоқтар кездескен жоқ. 4-кесте Түрлi жастағы сотталғандарды бiлiм деңгейi бойынша бөлу Салық төлеуден жалтарудың 82 пайызында бастамашы мекеменің басшысы, басқаша айтқанда, иесі болып табылады. Осы жағдайда мекеме басшысы бухгалтерін шаруашылық- қаржылық операцияларды жүргізгені туралы хабардар етпейді. Бухгалтер еңбек шарты немесе қоса атқарушылық негізінде жұмыс істейді, ол мекеменің табысын бөлісуде қатыспайды, соған байланысты салық салу объектісін жасыруға аз қызығушылық білдіреді. Кез келген адамның, сонымен қатар, қылмыскердiң де әлеуметтiк бейнесi елеулi деңгейде оның жанұялық жағдайымен анықталады. Жанұя мәселесi – қазiргi таңда ең көкейкестi әлеуметтiк мәселе. Адамның қоғамға деген дұрыс көзқарасы, ең алдымен, жанұяда қалыптасады. Жүргiзген зерттеу жұмыстарымыздың нәтижесi негiзiнде, аталмыз қылмыстарды жасағаны үшiн сотталғандардың жанұялық жағдайын келесідей сипаттауға болады: үйленгендер (тұрмыстағылар) - 14,67%, бойдақтар (тұрмыс құрмағандар) - 73,22%, ажырасқандар мен жесiрлер әрқайсысы - 12,11% құрайды. Сотталғандардың жанұялық жағдайын талдау барысында 30 жасқа дейiнгiлердiң 87,5% қылмыс жасаған мезетте некеге тіркелмегені немесе бiреумен бiрге тұрмағаны анықталды. Бiздiң көзқарасымызша, ерекше көңіл аударатын мәселе – бас бостандығынан айырылған адамдардың қандай отбасында тәрбиеленiп өскендiгi. Сұралғандардың 85,6% әке-шешесi бар толық жанұяда тәрбиеленген. Алаңдатарлық жағдай – сотталғандардың көбісі (14,4%) толық емес жанұяда өсiп тәрбиеленген, соның iшiнде 65,6% - жанұяда әкесiз. Әрине, бұның өзi жеке тұлға болып қалыптасу кезеңiнде керi әсерiн тигiзедi. Мәселен, жанұяда жалғыз болып, баланы тәрбиелеу қиындыққа түседi. Жалғыз басты аналарға өмiрдiң қиыншылықтарына қарсы тұру өте қиын. Олардың көбi жанұясын асырау мақсатында күн демей, түн демей жұмыс iстейдi, ал бос уақыттарын үй шаруасымен айналысуға арнайды. Соның салдарынан балалары өздерiмен өздерi, бақылаусыз қалып отырады. Осының нәтижесiнде олар көшедегi жат қылықтардың құрбаны болады. Артынан басқа балаларды да өздерiнiң қатарына тарта бастайды. Сондықтан қазiргi күнi жанұя мәселесi алдымызда тұрған көкейтестi әлеуметтiк мәселелердiң бiрi болып саналады. Мәселен, адамның жеке тұлға болып қалыптасуына да осы жанұяның ықпалы бар. Дегенмен, толық жанұяларда да бәрi қарық болып жатыр деп ұйғарым жасауға болмайды. 191 Трибуна молодого ученого Қылмыскердiң жеке тұлғалық ең маңызы бар құрылымдық элементi - әлеуметтiк-құқықтық сипаттамасын қарастырғанымызда, қылмыстық- құқықтық белгiлерiне баса назар аударуды қажет етедi. Яғни, жасалған қылмыстың түрi, оның мақсаты және ниетi, қылмыскердiң жалпы және арнайы рецидивтiк рөлi, тағайындалған жазаның түрi және мөлшерi т. б. Зерттеу жүргізу барысында анықталғандай, әрбiр бесiншi қылмыс топтасып жасалынған. Жалпы қылмыстың 61,11%-ын жалғыз адам, 27,78%-ын екi адамнан тұратын топтар, 11,11%-ын үш және одан да көп адамдардан тұратын қылмыстық топтар жасаған. 5-кесте Әртүрлi жастағы сотталғандарды сотталғандығына байланысты бөлу Қорыта келе, келтiрiлген мәлiметтердi талдау негiзiнде салықты төлеуден жалтару қылмыстарын жасағаны үшiн сотталған адамдардың криминологиялық сипаттамасын былай суреттеуге болады: негiзiнде бұлар басқа заңды орындайтын тұлғаларға қарағанда, 25-50 аралығындағы ер, әйел адамдар, оның ішінде: ерлер – көбінесе басшылар, әйелдер – көбінесе бухгалтерлік қызметті жүзеге асырушылар мен есеп жасаушылар, басшыларымен уағдаластықта болушылар, бiлiм деңгейi жоғары және жоғары оқу орынынан кейінгі білімі барлар, қылмыс жасаған мезетте тiркелген некеде немесе бiреумен бiрге тұрмаған басым көпшiлiгi қалалық аудандар тұрғындары, бұрын сотталмағандар болып табылады. Қолданылған әдебиеттер тізімі 1. Криминология: Учебник / Под ред. акад. В.Н. Кудрявцева, проф. В.Е. Эминова. – М.: Юрист, 1997. – 512 с., 80-б. 2. Қайыржанұлы Е. Маскүнемдiк-қылмыс көзi. – Алматы: Қазақстан, 1993. – 12-13 бб., 12-б. 3. Криминология: Учебник / Под ред. акад. В.Н. Кудрявцева, проф. В.Е. Эминова. – М.: Юрист, 1997. – 512 с., 79-б. 4. Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитетінің Қазақстан Республикасындағы соттары мен құқық қорғау органдары қызметінің нәтижелері және қылмыстылық туралы 2008-2012 жылдар аралығындағы статистикалық мәліметтер жиынтығы, Астана қаласы, 2008-2012 ж. Мақалада автор салықтарды төлеуден жалтарушы тұлғаның демографиялық, әлеуметтік жағдайын қарастырады. Түйін сөздер: қылмыс, қылмыскер, салықты төлеуден жалтару қылмысы, қылмыстың обьектісі, қылмыстың субьектісі, демографиялық, әлеуметтік жағдай. В статье автор рассматривает социально-демографическое состояние личности преступ- ника, уклоняющегося от уплаты налогов. Ключевые слова: преступление, преступник, преступления от уклонения уплаты налогов, объект преступления, субъект преступления, демографическое, социальное состояние. ● ● ● ● ● № 1 (33) 2014 ж. Қазақстан Республикасы Заң шығару институтының жаршысы 192 The author examined all sides of criminal criminological research subjects offenders from avoiding taxes. Keywords: crime, the object of the crime, the objective side of the crime, subject of the crime, the subjective side of the crime, demographic, social status Гүлдана Батырбайқызы Қаржасова, Қазақ гуманитарлық заң университеті қылмыстық, қылмыстық-атқару құқығы және кримино- логия кафедрасының PhD докторанты Салықтарды төлеуден жалтарушы тұлғаның демографиялық, әлеуметтік жағдайы Каржасова Гульдана Батырбаевна, Казахский гуманитарный юридический университет, докторант PhD кафедры уголовного права, уголовно-исполнительного права и криминологии Социально-демографическое состояние личности преступника, уклоняющегося от уплаты налогов Karzhasova Guldana Batyrbaevna, Kazakh Humanitarian Law University of the Republic of Kazakhstan PhD doctoral student in Department of Criminal Law, Criminal Executive Law and Criminology All sides of criminal criminological research subjects offenders from avoiding taxes 193 Трибуна молодого ученого ПОНЯТИЕ АЛГОРИТМА ТАКТИЧЕСКОГО РАЗРЕШЕНИЯ СИТУАЦИИ ЗАЩИТЫ ПО УГОЛОВНЫМ ДЕЛАМ Бектибаева Ольга Сергеевна, докторант PhD Казахского гуманитарно-юридического университета Прикладное значение исследования ситуа- ционных основ осуществления защитительной деятельности заключается в разработке ситуативно обоснованных тактических реко- мендаций для профессиональных защитников, позволяющих им в кратчайшие сроки и с использованием наименее трудоемких и дорогостоящих средств и способов защиты разрешать текущие процессуальные и тактические задачи. При этом эффективность криминалистических рекомендаций прямо связана со степенью конкретизации тех ситуаций, в которых их предполагается применять [1, c. 21]. В конечном итоге, именно текущая защитная ситуация выступает той информационной базой, оценивая которую, адвокат-защитник избирает тактику и стратегию защиты на конкретном этапе производства по уголовному делу и которая впоследствии определяет изменения, вносимые им в ранее составленный план защиты, включающий в себя процессуальные и тактические действия, целесообразные к совершению в рамках решения поставленных защитных задач. Соответственно скрупулезный учет ситуа- ционных особенностей при разработке тактических основ профессиональной защиты по уголовным делам является залогом максимальной результативности форму- лируемых наукой рекомендаций. Однако, принимая во внимание индивидуальность каждой конкретной защитной ситуации, которая просто не может быть полностью воспроизве- дена хотя бы из-за изменившегося временного фактора, разработка в рамках криминалистики тактических рекомендаций, предназначенных непосредственно для ее преобразования фактически невозможна. В этой связи необходимой основой для выведения приме- нимых на практике положений тактики защиты по уголовным делам должны стать отдельные виды защитных ситуаций, очерчивающие основные особенности и закономерности формирования и трансформации однородных ситуаций защиты от уголовного преследования. Видовое своеобразие выделяемых криминалистической наукой защитных ситуаций и степень его детализации позволят профессиональному защитнику, продиагностировав конкретную ситуацию, сформировавшуюся в практике осуществления им защитительной деятельности, вычленить ее специфические характеристики, на основании которых отнести ее к соответствующему виду ситуаций защиты в уголовном судопроизводстве и отобрать тактические приемы, предназначенные для оптимизации процесса разрешения непосредственно данного вида защитных ситуаций. Таким образом, наиболее перспективным направлением дальнейшего развития кримина- листической адвокатологии нам представляется разработка тактики разрешения отдельных видов ситуаций защиты от уголовного преследования, включающей в себя не только совокупность тактических приемов, способствующих реше- нию промежуточных тактических задач защиты, но и своеобразную инструкцию для адвоката, определяющую порядок и этапы работы с ситуацией как объективной основой для избрания той или иной тактической схемы осуществления деятельности по профессиональной защите прав и законных интересов лиц, вовлеченных в орбиту уголовного преследования. Четкое определение последовательности действий адвоката-защит- ника в ходе диагностирования защитной ситуации и последующего ее разрешения позволит ему организационно упорядочить № 1 (33) 2014 ж. Қазақстан Республикасы Заң шығару институтының жаршысы 194 свою деятельность, существенно сократив временные затраты и повысив результативность практической реализации каждой используемой им тактической рекомендации, разработанной в рамках криминалистики. Ситуационный подход к решению крими- налистических задач сам по себе подразумевает необходимость создания такого рода алгоритмов ситуационного преобразования, направленных на оптимизацию данного процесса и обеспечение процессуальной экономии при принятии важнейших процес- суальных и тактических решений. Данная позиция в современной криминалистике разделяется многими исследователями. Так, например, И.Л. Ландау по указанному вопросу отмечает: «Совершенствование классификации антикриминальных ситуаций будет способствовать созданию наиболее эффективных типовых алгоритмов действий следователей, судей, специалистов и экспертов в тех или иных условиях» [1, c. 23]. Приведенная цитата наглядно иллюстрирует два ключевых момента, положенных в основу формирования ситуативно обоснованной тактики защиты от уголовного преследования как частного криминалистического учения: - залогом развития тактических основ профессионального осуществления защи- тительной деятельности в уголовном судо- производстве выступает создание обширной классификационной схемы защитных ситуаций; - тактические положения, регулирующие порядок разрешения каждого конкретного вида ситуаций защиты от уголовного преследования целесообразно формулировать в виде алгоритма действий адвоката-защитникам, результатом применения которого и станет избрание наиболее успешной в конкретных ситуационных условиях позиции защиты, а также решение ее конкретных задач, поставленных на данном этапе. Кроме того, по мнению ряда авторов, использование алгоритма диагностики и разрешения соответствующего вида крими- налистических ситуаций способствует оптимизации принятия наиболее значимых процессуальных и тактических решений [2, c. 40-41]. В этой связи, разработка системы алгоритмов тактического преобразования ситуаций защиты от уголовного преследования также представляется нам весьма перспективной и позволяющей обеспечить всестороннюю и полную оценку ситуации профессиональным защитником, равно как и избрание им максимально соответствующих конкретным обстоятельствам производства по уголовному делу процессуальных и тактических средств и способов осуществления защитительной деятельности. Понятия алгоритма заимствовано крими- налистикой из кибернетики. В рамках данной науки сформулирована такая его дефиниция, в соответствии с которой алгоритм есть не что иное, как «совокупность (система) правил для эффективного решения задачи» [3, c. 126]. Предложенное понятие тесно переплетается с лексическим значением слова «алгоритм». В языковой словарной статье дается его определение, согласно которому алгоритм представляет собой «совокупность действий, правил для решения данной задачи» [4, c. 22]. Оба приведенных толкования акцентируют внимание на двух ключевых свойствах алгоритма: - целевой направленности на решение конкретной задачи (вне зависимости от ее уровня); - содержательной структуре, представленной совокупностью действий и правил. При этом кибернетическое понятие алгоритма, все же, сформулировано более удачно, т.к. подчеркивает системный характер устанавливаемых алгоритмом правил, что, по сути, является его отличительной чертой. Так, содержательное единство алгоритма, обеспечивающее успешное решение постав- ленной задачи, достигается именно за счет взаимосвязи и взаимообусловленности его структурных элементов, т.е. тех действий, пошаговое выполнение которых позволяет субъекту решить задачу минимальными личными усилиями и ресурсными затратами. В то же время, обе приведенных дефиниции, на наш взгляд, страдают определенной неполнотой, вследствие отсутствия в их тексте указания на устанавливаемую алгоритмом последовательность необходимых действий. При этом именно алгоритм не только четко очерчивает круг средств, использование которых детерминирует успешное разрешение поставленной задачи, но и определяет их достаточно жесткую очередность, соблюдение которой также выступает необходимым условием результативности всего алгоритма в целом. Подобный подход разделяется Г.А. Зори- ным, который под алгоритмом понимает «систему последовательно выполняемых 195 Трибуна молодого ученого действий» [5, c. 232-233]. Как видно из приведенного понятия, автор, отмечая установленную последовательность действий алгоритма, упускает его предназначение в виде направленности на решение конкретной задачи, по сути, являющейся целью создания и использования алгоритма, что также не позволяет рассматривать предложенную дефиницию в качестве базовой при исследовании вопросов алгоритмизации процесса разрешения отдельных видов защитных ситуаций. В рамках криминалистики также предпри- нимались попытки определения сущности криминалистического алгоритма. В частности, А.С. Шаталов в качестве криминалистического алгоритма рассматривает «научно обоснованное правило о выполнении в заданном порядке системы последовательных операций, рекомен- дуемых следователю для решения задач определенного типа в ходе расследования преступлений» [6, c. 56]. Изложенная дефи- ниция охватывает все наиболее значимые для криминалистики отличительные черты алгоритма. Единственным ее недостатком нам представляется отождествление алгоритма с «научно обоснованным правилом». На наш взгляд, алгоритм решения значимых криминалистических и процессуальных задач не есть правило о выполнении в заданном порядке системы тех или иных действий, алгоритм в данном контексте есть сама система этих действий, выполняемых в четко определенной последовательности, позволяющей оптимальным способом достигнуть намеченного результата. В свою очередь, применительно к во- просам разрешения различных видов крими- налистических ситуаций И.В. Румянцева отмечает: «Под алгоритмом диагностики и разрешения ситуации судебного следствия предлагаем понимать совокупность последо- вательных действий судьи, направленных на определение типа ситуации и оптимального способа воздействия на нее с целью разрешения ситуации и принятия решения» [2, c. 42]. Тем самым, автор не только включает в структуру конструируемого понятия основ- ные отличительные свойства алгоритма, но и устанавливает его конкретные задачи в рассматриваемом виде деятельности: - определение типа (вида) ситуации; - определение оптимального способа воз- действия на ситуацию. При этом необходимость решения именно провозглашенных задач продиктована их ключевым значением для успешного и наиболее благоприятного преобразования текущей крими- налистической ситуации. Более того, аналогичные задачи ставятся и перед профессиональным защитником в процессе разрешения им отдельных видов защитных ситуаций, т.к. максимальная результативность используемых им процессуальных и тактических средств и способов защиты достигается только в том случае, если их избрание основывалось на исчерпывающем анализе текущей ситуации защиты по уголовным делам и составлении подробного прогноза последствий их применения. С учетом изложенного в рамках крими- налистической адвокатологии представляется возможным сформулировать дефиницию алгоритма разрешения ситуации защиты от уголовного преследования, согласно которой такой алгоритм представляет собой систему выполняемых в заданном порядке действий и операций профессионального защитника, направленных на определение конкретного вида защитной ситуации и избрание наиболее результативных способов и методов воздействия на нее с целью преобразования в ситуацию, более благоприятную для достижения конечной цели осуществления защитительной деятельности, а также решения промежуточных тактических задач защиты. Список литературы 1. Ландау И.Л. Ситуационный подход в технико-криминалистическом обеспечении предварительного расследования и судебного следствия: Дисс...канд. юрид. наук: 12.00.09.-М.:2003. – 179 с. 2. Румянцева, Инна Владимировна. Ситуационный подход в судебном следствии суда I инстанции: Дисс. канд. юрид. наук: 12.00.09. - Калининград, 2004. - 189 c. 3. Полевой Н.С. Криминалистическая кибернетика. - М.: Изд-во МГУ, 1982. – 208 с. 4. Ожегов С.И. Словарь русского языка: Ок. 57 000 слов/ Под ред. чл.-корр. АН СССР № 1 (33) 2014 ж. Қазақстан Республикасы Заң шығару институтының жаршысы 196 Н.Ю. Шведовой. – 20-е изд., стереотип. - М.: Рус. яз., 1999. – 750 с. 5. Зорин Г.А. Криминалистическая методология. – Мн.: Амалфея, 2000. – 608 с. 6. Шаталов А.С. Следственные ситуации основа криминалистических алгоритмов расследования преступлений // Российский следователь. - № 1. – 1999. – С. 56-63. Мақалада қылмыстық істер бойынша қорғау жағдайының тактикалық шешу алгоритмінің негізгі анықтамасын жасау мақсатында криминалистикалық тактикадағы алгоритмнің мәнін анықтауға қатысты әр түрлі тәсілдемелер қарастырылады. Түйін сөздер: қылмыстық процес, қылмысты қудалаудан қорғану, ахуалдық тәсілдеме, қорғану тактикасы, криминалистикалық алгоритм. В статье рассматриваются различные подходы к определению сущности алгоритма в криминалистической тактике с целью создания базовой дефиниции алгоритма тактического разрешения ситуации защиты по уголовным делам. Ключевые слова: уголовный процесс, защита от уголовного преследования, ситуационный подход, тактика защиты, криминалистический алгоритм. In the present article different approaches to the definition of forensic algorithm are considered in order to create author’s definition of tactical resolve algorithm of defense situation in criminal case. Keywords: criminal proceedings, criminal defense, situational approach, defense tactics, forensic algorithm. Ольга Сергеевна Бектибаева, Қазақ гуманитарлық заң университетінің PhD докторанты Қылмыстық істер бойынша қорғау жағдайының тактикалық шешу алгоритмінің ұғымы Бектибаева Ольга Сергеевна, докторант PhD Казахского гуманитарно-юридического университета Понятие алгоритма тактического разрешения ситуации защиты по уголовным делам Bektibayeva Olga Sergeevna, PhD doctoral student of the Kazakh Humanitarian Law University Definition of tactical resolve algorithm of defense situation in criminal case ● ● ● ● ● 197 Трибуна молодого ученого Төкеев Дархан Шүкірбайұлы, Қаржы полициясы академиясының докторанты, құқық магистрі ПОЛЬША ЕЛІ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҒЫНЫҢ КЕЙБІР ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ Әрбір елдің өзіндік даму жағдайы мен орналасқан жері бойынша құқықтық жүйесі қалыптасатыны белгілі. Мемлекет пайда болып, тұрақты қызмет етудің өзі бір жұмыс болатын болса, ал құқықтық бағытты ұйымдастыру одан да қиынырақ болуы мүмкін. Мысалға, Европаның солтүстігі мен оңтүстігі, батысы мен шығысы әр алуан құқықтық бағытты ұстанады. Біреуі құқықтың қайнар көзі тек заң десе, ал екіншісі нормативтік-құқықтық акті ретінде сот үкімдері немесе шешімдерін де жатқызады. Сонымен қатар, ұлттық салт-дәстүр мен әдет- ғұрып белгілері арқылы құқықтық жүйенің өз нақышында ерекшеленетінің ескеруіміз керек. Әрине бұндай жүйелер тарихи жолы бар, ғасырлар бойы тұрақталған екендігі анық, бірақ, қазіргі заманда дүние жүзінің бір жүйеде отыру деген қағида өзекті болмай отыр. Яғни, соңғы кезде бір жүйенің екіншісінің элементтерін бір-бірінен алып, өз жүйесіне шоғырландыру жағдайлары орын теуіп келеді. Сондықтан қазіргі жаһандану заманыңда мемлекетті сақтап қалу немесе одан әрі тиімді даму мақсатында жасалатын шаралар дамыған елдердің саясатын ұстану, құқықтық жүйесінің элементтерін енгізу сияқты әрекеттер алуы мүмкін. Бірақ, осыған қарамастан өзіндік бағыты мен нысаны бар елдерде аз емес, яғни, Европа мен Азия елдері, Америка құрама штаттары, Ресей Федерациясы, Біріккен араб әмірліктерін жатқызуға болады. Осыған негізделіп, аталған мақалада Европа елдерінің ішіндегі Польша мемлекетінің құқықтық жүйесі, құқықтық нормалар саясаты, жалпы құқықтың кейбір ерекшеліктері жөнінде тоқталып өтсек. Польша мемлекеті құрылымы жағынан біртұтас (унитарлы), әкімшілік-аумақтық бөліністерден тұрады, 1997 жылғы Конститу- цияға сәйкес, басқару нысаны жартылай Президенттік, яғни парламенттің мемлекетті басқаруда өз үлесі бар және саяси режимі – демократиялық болып саналады. ХVІ ғасырда бұның орнына статуттар мен конституция және әдет-ғұрып құқығы нормаларын бұрын басылып қамтыған жинақ пайда болды. Польша елінің қазіргі конституциялық құрылысы 1980 жылдың соңындағы басталған реформалардың нәтижесінде қалыптасты. 1989 жылы сәуір айында Польшалық Парламенттің екі палаталық құрылымы қалпына келтірілді, ал мемлекеттік кеңес пен мемлекеттік биліктің жоғарғы алқалық органы жойылып, бір ретте мемлекеттің басшысы Президент институтына айналды және ол Польшаның ұлттық жиналысымен сайланатын болды. Осындай бастаулардан қазіргі Польша мемлекеті қалыптасқан [1, 70]. Польша романо-германдық құқықтық жүйеге кіреді. Польшалық құқық өте бай әрі күрделі тарихқа ие, ол жүз жылдықтар бойы неміс, Рим, Франция, Австрия, орыс және советтік құқықтың тікелей ықпалымен қалыптасты. ХІІІ ғасырдың басында Польша елінде бірнеше құқықтық жүйелер орын алды: яғни, толығымен немістер тұратын қалаларда – немістік қалалық құқық, ал оның сыртында әр топ өкілдеріне жеке жүйе ретінде тұратын польшалық құқық жүзеге асты. Немістік қалалық құқық арқылы Польшаға орта ғасырда рим құқығының көптеген қағидалары мен институттары енгізілді. Орта ғасырлық польшалық құқық (көптеген басқа европалық мемлекеттерден құқығы айрықшаланып) кодификация жасалмаған. Қалалық құқық жер құқығынан көрі жеке дара өзі дамып, сырт жақтан көптеген элементтерді енгізді. Римдік құқықтан басқа, қалалық тәжірибе ХVІ ғасырда немістік император В. Карлдың 1532 жылғы «Каролина» атты басылымы қылмыстық құқықтың материалдық және процессуалдық саласындағы ережеге жүгінді. ХVІ – ХVІІ № 1 (33) 2014 ж. Қазақстан Республикасы Заң шығару институтының жаршысы 198 ғасырларда дамып келе жатқан қалалық құқық жергілікті жағдайларға өзіндік немістік нысанмен мәселелерді шеше бастады [2, 77]. 1791 жылы Польшада ең алғаш Европа мемлекеттерінің арасынан Конституциясы қабылданды. Бірақ, 1795 жылы Польша елі Австрия, Пруссия және Ресей арасындағы бөлініске душар болғандықтан, тәуелсіздігін жоғалтты. 1918 жылы тәуелсіздігін қалпына келтіруге дейін Польшаның үш бөліктегі құқықтық дамуы шектеліп қала берді. 1808 жылы Варваша княздігі аумағына қысқа мерзімді франциялық иелік ету кезеңінде атақты Наполеон кодексі енгізілді, ал 1809 жылы – Франциялық сауда кодексі жүзеге асты. Осындай әрсалалы француздық кодекстердің нәтижесінде, Польшаның жеке құқығы ХІХ және ХХ ғасырларда даму үстінде болды. Наполеондық соғыстан кейін Польша елінің бірталай бөлігі Ресей империясының құрамына кіріп, Польша хандығы автономы түрінде қалды. Наполеон кодексінен Польшалық жағдайға дағдылану алдымен (1818 жылы) ипотекалық заңнамаға ауыстырылды. Содан кейін неке және отбасы қатынастарын реттеу үшін Польша хандығы (1825 жылы) азаматтық кодексімен реттелді, онда міндетті түрде шіркеулік неке қажеттігі ескерілген. Пруссиялық Польша аумағындағы азаматтық құқық 1794 жылғы басылымдағы ережеде көзделген, және онда жер қатынастары да айтылған, ол 1900 жылға әрекет етті. Ал Француздық сауда кодексі өзгертусіз шамамен 1934 жылға дейін әрекет етті. Француздық қылмыстық құқықты Польшаға енгізу әрекеттері ешқандай нәтиже берген жоқ. Салдарынан 1818 жылы Польша хандығы өзіндік қылмыстық кодекс жинақтады. Оны 1847 жылғы негізгі және қосымша жазалар туралы кодекс ауыстырды, яғни Польша хандығының Ресей патшалығына қарай заңнамаларды жақындастыру болып саналды. Кейінірек 1903 жылдары Польша княздігі мен Ресей империясының қылмыстық нормалары жаңа қылмыстық кодекспен өзгере бастады [3, 85]. Қылмыстық сот төрелігінің польшалық біртұтас жүйесі заңнама түрінде дүниежүзілік соғыстардың арасында қалыптасты. Оның негізі болып, 1928 жылы Қылмыстық іс жүргізу кодексі, сол жылдардағы сот құрылымы туралы заң, сонымен қатар, 1932 жылы қабылданған Қылмыстық кодекс және қылмыстық қылық туралы кодексі саналды. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін аталған кодекстер бірнеше рет өзгерістерге ұшырып, бірқатар нормативтік-құқықтық актілермен толықтырылды. Мысалға, 1946 жылы 13 маусымдағы «Мемлекеттің қалпына келтіруі кезеңінде аса қауіпті қылмыстар туралы» Декрет; 1959 жылғы 18 маусымдағы «Қоғамдық меншікке қарсы қылмыстар үшін жауаптылық туралы» заң; 1958 жылғы 22 мамырдағы «Бұзақылық үшін жауаптылықты күшейту туралы» заң, 1959 жылғы 10 желтоқсандағы «Алкоголизмге қарсы күрес туралы» заң және 1959 жылғы 22 сәуірдегі «Самогон жасауға қарсы күрес туралы» заңмен деп айтуға болады [3, 87]. 1969 жылы қылмыстық заңнама қайтадан өзгертулерге душар болды, сол уақытта Қылмыстық, Қылмыстық іс жүргізу, Қылмыстық- атқару кодекстері қабылданып, бұл актілер 1970 жылы 1 қаңтардан бастап күшіне енді. Сонымен қатар, 1971 жылы Қылық туралы кодекс және қылықтар туралы істердің өндірісі жөнінде кодекс қабылданды, бұл кодекстегі қылықтар біздің заңнама бойынша көбінесе әкімшілік құқықбұзушылықпен тең келеді, кейбір қылықтар ғана қылмыстық сипатқа ие болуы мүмкін. Сонымен қоса, қылмыстық-қаржылық заң қабылданды, ал 1982 жылы Кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі өндіріс туралы заң қабылданды, осындай кейіпте 1997 жылға дейін Польшалық қылмыстық және қылмыстық іс жүргізушілік заңнамалары жүзеге асты. 1997 жылғы маусым айында Польша мемлекеті жаңа Қылмыстық және Қылмыстық іс жүргізу кодекстерін қабылдады. Бұл кодекстер 1998 жылы 1 қыркүйектен бастап күшене енді және қылмыстық сот төрелігі жүйесін реформалауға бағытталған 8 жылдық нәтижесі болып табылады. Бұл аталған заңнамалардың ережелері 1997 жылғы Конституция нормала- рына негізделген, соған сәйкес, кез келген ұсталған адам 48 сағаттың ішінде соттың құзыретіне берілуі тиіс. Егер 24 сағаттың ішінде ұсталған адамға айыпты ретінде уақытша қамауға алу туралы соттың қаулысы берілмесе, онда оны босату қажет. Ал адвокаттың қылмыстық іске қатысуы қылмыстық процестің барлық сатыларында жүзеге асырылады [4, 33]. Польшалық қылмыстық құқықтың қайнар көзі тек заң ғана болып табылады. Бірақ, Польшаның қылмыстық құқығы (ТМД-дан қарағанда) толық кодификацияланбаған, яғни, қылмыстар тізбесі нақты көрсетілмеген. Сонымен қатар, қылмыстық құқықтың қайнар көзі ретінде Қылмыстық кодекске енгізілмеген көптеген арнайы заңдар да саналады. Бұндай заңдардың он шақтысы бар, олардың қатарына 199 Трибуна молодого ученого Екінші дүниежүзілік соғысқа дейін қабылданған заңдарды айтуға болады, яғни 1934 жылғы 27 маусымда қабылданған Сауда кодексі, 1936 жылғы 28 сәуірде қабылданған Чек туралы заңың көрсете аламыз. Әскери актілерден кейін маңызды актілердің бірі – 1971 жылғы Қаржы қылмыстары туралы заң (Қаржылық- қылмыстық заң), 1959 жылғы Самогон қайнатумен күрес туралы заң және 1985 жылғы Есірткіні пайдаланудан алдын алу туралы заң болып саналады. Сонымен бірге, тағы бір Польша еліндегі ерекшелік ретінде, теріс қылық туралы ұғымның бар болуы. Көптеген ғалымдар бұл институтты қылмыстық құқықтың бір саласы деп қарастырады. Осыған дәлел ретінде Польшада 1971 жылы Теріс қылық туралы кодекс шығып, қылмыстық құқықпен тікелей байланысын көрсетіп отыр. 1997 жылғы Қылмыстық кодекс 1969 жылғы Қылмыстық кодекс сияқты үш бөліммен тұрады: жалпы, ерекше және әскери. Сонымен қоса, Польшаның қылмыстық заңнамасында мынадай жазалар қарастырылған: ақшалай айыппұл, бас бостандығын шектеу, бас бостандығынан айыру, 25 жылғы бас бостандығынан айыру және өмір бойы бас бостандығынан айыру жатқызылады. Ал, Польшада ең алғаш рет 1889 жылы өлім жазасы алынып тасталды, және 1926 жылы қайта жаңартылды. Ең соңғы рет бұл жаза түрі 1988 жылы қолданылғаның айта кетуіміз керек. Ал, осы жазаны түпкілікті алып тастау туралы шешім 1997 жылы болып, жаңа баспадан шығарылған Қылмыстық кодексте орын алмады. 1997 жылғы Қылмыстық кодекстегі қылмыстық жазаға ғана тән жазалар жүйесімен қатар, өзге де қылмыстық шараларды ескеруіміз керек, яғни оларға: 1) азаматтық (саяси) құқықтарынан айыру; 2) белгілі бір лауазымынан, мамандықтан немесе шаруашылық қызметпен айналасу құқығынан айыру; 3) транспорт құралдарын жүргізуге тыйым салу; 4) заттарды тәркілеу; 5) келтірілген зиянның орның толтыруаға міндеттеме алу; 6) ақшалай тәркілеу; 7) ақшалай міндеттеме бойынша орындау; 8) үкімді баршаға жария ету деген сияқты шаралар қолданылуы мүмкін. Және тағы бір айта кететін жайт 1997 жылғы Қылмыстық кодексте қауіпсіздік шара ретінде қалыптасқан медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдануда жүзеге асырылады [4, 34]. Польша мемлекетінің тағы бір ерекшелігі ретінде қылмыстық істі толық, жан-жақты ашу мақсатында іске маңызы бар факторды айтуымыз қажет. Яғни, қылмыстық өндірісте «негізгі куәгер» («коронный свидетель») деген ұғым қалыптасып, қазіргі уақытқа дейін жүзеге асырылып келеді. Бұл институттың мәні – нақты қылмыстық іске қатысты тұлға, яғни айыпталушы немесе бір мүшесі өз кінәсін мойындап, барлық мән-жайларды өз еркімен айтып, істі ашуға, одан әрі тергеуге, толық аяқталуына көмек береді. Бірақ, өз кінәсін мойындап келуден мүлдем бөлек, себебі аталған айыпталушы «куәгер» ретінде болады және сол нақты қылмыс үшін ғана емес, басқа да өзі көрген қылмыстық істердегі ашылмаған мән-жайларды айтуға міндеттеме алады. Сол үшін ол жазадан босатылуы мүмкін немесе жазасын жеңілдету мүмкін. Сонымен бірге, жасалмаған қылмыстық әрекеттерді алдын алуға және қылмыс үстінде ұстап алуға өте маңызды болып саналады. Бұл тек ұйымдасқан қылмыстық топпен жасалған қылмыстарға тән, және олардың ашылмаған қылмыстарын ашуға септігін тигізеді. Жалпы «негізгі куәгер» ретінде саналу үшін нақты белгілері болады, оларға: 1. Аса қауіпті қылмыс; 2. Ұйымдасқан қылмыстық топ; 3. Мемлекетке елеулі зиян келтіру мүмкін. Егер де көрсетілген белгілердің бірі болмаса, негізгі куәгер ретінде санай алмаймыз. Яғни, бұл тізім айрықша мәні бар және қылмыс толық ашылуына өте қажет, сондықтан бұл процесті жүзеге асыратын тұлғалар үлкен жауапкершілікке ие болады. Негізгі куәгер ретінде танылу барысын жүзеге асыратын ең алдымен, істі жүргізуші прокурор. Ол куәгер ретінде өз еркімен келген тұлғадан істің барлық мән-жайын, анық- қанығын біліп, құжатпен ресімдейді, содан кейін негізгі куәгер ретінде танылу туралы куәгерден келісімін алады. Одан әрі негізгі куәгер болып танылатын тұлғаның айғақтарын куәландыру жөнінде ұсыным хатпен сотқа жүгінеді. Енді бұл процестің жалғасы соттың құзырына өтеді, сот бірнеше міндеттерді қарастыру қажет, яғни: - 100% өз еркімен келіп айтылғаны жөнінде; - ешқандай күш қолданусыз жасалғандығы туралы. Осындай жағдайлар орын алып, куәгердің есі дұрыс және кәмелет жасқа толған екендігі нақтыланса, онда куәгер «негізгі куәгер» деген мәртебеге ие болады. Және ол мемлекеттің қорғауында бола отырып, өзіне және оның жанұясына қауіпсіздік кепілдігін береді. Бірақ ол келісімге байланысты талаптарды орындауға міндетті болады, атап айтқанда мемлекет № 1 (33) 2014 ж. Қазақстан Республикасы Заң шығару институтының жаршысы 200 немесе қала аумағынан шығып кетпеуге, тиісті органдардың шақыртылған жеріне келуге, тиісті тәртіпті сақтауға, басты сот талқылауында келісілген барлық жағдайларды орындауға деген сияқтылар. Егер талаптарды орындаған жағдайда, осылайша қылмыстық іс өз мәресіне жетеді. Ал егерде келісімдегі бір талап орындалмай қалса, онда қылмыстық іс ақиқатына жеткізілмеуі мүмкін, соған сәйкес, аталған «негізгі куәгер» қатаң жауапкершілікке тартылады. Бұндай тәжірибе кез келген қылмыс түріне жасалуы мүмкін, мысалға, салық қылмыстары үшін, егер негізгі куәгер ретінде танылу үшін шарттары келіп тұрса, онда бұндай шараның қылмысты ашуға маңызы өте зор. Қортыта айтқанда, Польша елі тарихи жолы әртүрлі жүйеде дамып, қалыптасқанмен романо- германдық құқықтық жүйеге жата отырып, өзіндік бір ерекшеліктері бар. Қылмыстық құқық саласы нақты нормалар жиынтығымен ғана емес, сонымен қатар, сала бойынша да қылмыс ретінде тануды айқындайтын заңнамалар бар екендігін ескеруіміз керек, сонымен бірге, басты ерекшелік ретінде, «негізгі куәгер» процесін біздің елдегі қылмыстарды ашуға септігі тиюі мүмкін, нақты айтатын болсақ, салық қылмыстары үшін, яғни ұйымдарға салынатын салықты немесе бюджетке төленетін міндетті төлемдерді төлеуден жалтару қылмысын ашуға өте қажет. Себебі, ұйым болғанан кейін, бұл қылмыс түрін бір адам ғана жасамайды, оны сол ұйымның жауапты мүшелері, кейде салық органдарымен бірлесіп жасалатыны белгілі. Сондықтан, бұндай тәжірибе еліміздің қылмыстық істі ашуға, тергеуге және істің ақиқатына жетуіне үлкен әсерін тигізеді деп ойлаймыз. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 1. Конституция Республики Польша // Конституционное (государственное) право зарубежных стран. Учебник в 4 т. Т. 3. отв.ред. проф. Б.А. Страшун. - М.: Бек, 1997. – 689 с. 2. Новые конституции стран Восточной Европы и Азии (1989-1992): Сб. Д.Л. Златопольского. – М.: Изд-во «Юридический колледж МГУ», 1996. – 353 с. 3. Бардах Ю., Леснодорский Б., Пиетрчак М. История государства и права Польши. - М.: Юрист, 1980. – 559 с. 4. Уголовный кодекс Польши // Кодексы Польши: Уголовный кодекс, Уголовно-процессуальный кодекс (выдержки), Уголовно-исполнительный кодекс. - М. Сборник докладов, представленных государствами-участниками по международной конвенции о ликвидации всех форм расовой дискриминации, 1998. - 180 с. Талданып отырған мақалада Польша мемлекетінің құрылымы жағынан біртұтас, басқару нысаны жартылай президенттік және саяси режимі – демократиялық деген қалыптасу кезеңдеріне қысқаша сипаттама берілген. Аталған мақалада шетелдік тәжірибе ретінде Польша мемлекетінің негізгі куәгер институтын Қазақстан Республикасы қылмыстық құқығына еңгізу сұрақтары қарастырылған. Түйін сөздер: Польша қылмыстық құқығы, Польша қылмыстық құқығының қайнар көзі, Польшадағы «теріс қылық» ұғымы, негізгі куәгер. В рассматриваемой статье дается краткая характеристика этапов становления Польши как унитарного государства, где форма управления наполовину президентская и политический режим – демократическое государство. Рассмотрены вопросы имплементации зарубежного опыта на примере Республики Польша института основного свидетеля в уголовное право Республики Казахстан. Ключевые слова: уголовное право Польши, источники уголовного права Польши, понятие «проступки» в Польше, коронный свидетель. ● ● ● ● ● 201 Трибуна молодого ученого In our paper provides a brief description of the stages of Poland becoming a unitary form of governance at the half and Presidential political system - democracy. This article describes how to implement the international experience of the Republic of Poland of the institute of the name witness in the criminal law of the Republic of Kazakhstan. Keywords: Polish criminal law, the sources of the criminal law of Poland, the concept of misconduct in Poland, the crown witness. Дархан Шүкірбайұлы Төкеев, Қаржы полициясы академиясының докторанты, құқық магистрі Польша елі қылмыстық құқығының кейбір ерекшеліктері Токеев Дархан Шукирбаевич, докторант Академии финансовой полиции, магистр права Некоторые особенности уголовного права Польши Tokeev Darkhan Shukirbayevich, the doctoral candidate of Academy of financial police, the master it is right Some features of criminal law in Poland № 1 (33) 2014 ж. Қазақстан Республикасы Заң шығару институтының жаршысы 202 Баймагамбетов Таннур Мейрамович, докторант PhD Академии финансовой полиции, магистр права, капитан финансовой полиции КИБЕРПРЕСТУПНОСТЬ: НЕКОТОРЫЕ ВИДЫ ПРЕСТУПЛЕНИЙ, КАК СЛЕДСТВИЕ ГЛОБАЛЬНОГО РОСТА ОБЪЕМА ИНФОРМАЦИИ «При этом росте знаний ко времени, когда родившийся сегодня ребенок окончит колледж, количество знаний в мире увеличится в 32 раза, обновившись с момента его рождения на 97%». Доктор Роберт Хилиерт, специалист федеральной информационной комиссии США Объемы информации в мире растут невиданными темпами, и ее количество превышает все разумные пределы. Чем больше информации, тем больше утечек. Перспективы развития киберпреступлений таковы, что должны вызвать в обществе серьезное беспокойство и обоснованную тревогу. Масштабы и количество этих преступлений будут неуклонно возрастать. Как показывает практика, киберпреступники от индивидуальных действий переходят к командным, их нападения становятся все более организованными и дерзкими. Они уже обладают доступом ко многим региональным и отраслевым глобальным информационным системам и наносят обществу колоссальный ущерб. За последние 30 лет в мире произведено больше информации, чем за предшествующие 5 тыс. лет. Специалистами в области информатики установлена следующая динамика роста информации: до 1800 г. объем информации удваивался каждые 50 лет, с 1970 г. – каждые 5 лет, а с 1990 г. – ежегодно [1, с. 275]. Сегодня жертвами преступников, орудующих в виртуальном пространстве, могут стать не только люди, но и целые государства. При этом безопасность тысяч пользователей может оказаться в зависимости от нескольких преступников. Количество преступлений, совершаемых в киберпространстве, растет пропорционально числу пользователей компьютерных сетей. Сайт Internet Complain Center (IC3), созданный в мае 2000 года для регистрации заявлений пользователей сети Интернет о совершенных в отношении них киберпреступлениях, 11 июня 2007 года получил миллионную жалобу об интернет-преступлении. Растущий профессионализм киберпреступников и постоянное совершенствование информацион- ных технологий, и, как следствие, постоянная эволюция возможностей для совершения преступлений, создают новые угрозы для пользователей глобальных информационных сетей. Проблема использования достижений науки и техники в преступных целях связана с одним из наиболее важных направлений интегративных процессов - созданием интернациональной по сути и глобальной по форме сети Интернет, объединившей миллионы компьютеров, распо- ложенных в разных точках Земли. Всемирная сеть Интернет, открывшая широчайшие возможности для получения информации и обмена ею, развивается очень быстрыми темпами. В конце 1990-х, по некоторым прогнозам, ожидалось, что в 2005 году около 1 млрд. компьютеров во всем мире будут подключены к Интернету, и это казалось действительно большой цифрой. Однако результаты даже превзошли ожидания - в 2008 году количество пользователей сети Интернет составило 1,5 млрд. человек - это почти четверть населения Земли, а в 2013-м выход в виртуальное пространство получит уже почти треть землян (2,2 миллиарда). 203 Трибуна молодого ученого Для большинства преступлений, совершаемых в глобальных компьютерных сетях, характерны следующие особенности: 1) Повышенная скрытность совершения преступления, обеспечиваемая спецификой сетевого информационного пространства (развитые механизмы анонимности, сложность инфраструктуры и т.п.). 2) Трансграничный характер сетевых преступлений, при котором преступник, объект преступного посягательства, потерпевший могут находиться на территориях разных государств. 3) Особая подготовленность преступников, интеллектуальный характер преступной деятельности. 4) Нестандартность, сложность, многообразие и частое обновление способов совершения преступлений и применяемых специальных средств. 5) Возможность совершения преступления в автоматизированном режиме в нескольких местах одновременно. Возможность объединять относительно слабые ресурсы многих отдельных компьютеров в мощное орудие совершения преступления. 6) Многоэпизодный характер преступных действий при множественности потерпевших. 7) Неосведомленность потерпевших о том, что они подверглись преступному воздействию. 8) Дистанционный характер преступных действий в условиях отсутствия физического контакта преступника и потерпевшего. 9) Невозможность предотвращения и пресечения преступлений данного вида традиционными средствами. Глобальное информационное пространство, информационная мегасреда нематериальны и, по сути своей, несводимы к физическому носителю, в котором воплощены. Поэтому термин «компьютерная преступность» все-таки несколько уже по своей смысловой нагрузке, и сводит суть явления к преступлениям, совершенным с помощью компьютера. В настоящее же время с развитием информационных технологий уже само понятие «компьютер» становится размытым. Например, сегодня практически все мобильные телефоны имеют доступ в сеть Интернет. Более того, с развитием 3G сетей мобильные телефоны способны подключаться к глобальной сети по технологии HSPDA (сеть четвертого поколения) или UMTS (сеть третьего поколения), что по скорости не намного уступает возможностям подключения к сети Интернет с помощью обычного компьютера, а в перспективе и превышает их. Телекоммуникационные инфраструктуры приспосабливаются к тому, чтобы максимально способствовать перемещению гигантских объемов информации в самой удобной для потребителя форме. Можно только гадать, какие коммуникационные решения будут предложены пользователям мобильной связи и Интернет в течение ближайшего десятилетия [2, с. 45]. Более верно понимание преступлений в сфере высоких технологий, таких как киберпреступлений. Данный термин происходит от понятия «кибернетика», которое используется для обозначения отрасли знаний, изучающей общие закономерности процессов управления и передачи информации в машинах, живых организмах и обществе. Действительно, большинство современных преступлений в сфере высоких технологий связаны со вмешательством в такие процессы управления и передачи информации. При этом киберпреступники используют для достижения своих целей не только закономерности функционирования вычислительных машин и сетей, но и психологические свойства индивидуального поведения, а также социальные особенности групповой деятельности. Таким образом, преступления в сфере высоких технологий можно определить как совокупность уголовно-наказуемых деяний, в механизме совершения которых существенную роль играет использование преступником закономерностей процессов управления и передачи информации в компьютерной технике, сетевой информационной среде, так называемых «социальных сетях», а также особенностей индивидуальной психологии пользователей компьютерной техники и информационных сетей. На основании данного определения, а также общего определения преступности, можно дать определение и высокотехнологической преступности. Высокотехнологическая прес- тупность, или киберпреступность, - это негативное, в высокой степени исторически изменчивое социально-правовое явление, представляющее собой систему преступных деяний, в механизме которых существенную роль играет использование кибернетических знаний. В отличие от других видов преступности, киберпреступность практически лишена пространственной локализации, нельзя говорить, что это система преступных деяний, «совершаемых на определенной территории». № 1 (33) 2014 ж. Қазақстан Республикасы Заң шығару институтының жаршысы 204 Отличительной особенностью информационной среды является ее глобальность, позволяющая легко устанавливать связь между субъектами, находящимися в разных странах и даже на разных континентах, и децентрализованность, благодаря которой нередко исполнение одного и того же преступления осуществляется сотнями или даже тысячами пользователей, находящихся по всему миру. В силу тех же самых причин отсутствует и четкая временная локализация киберпреступления: как правило, длящимися являются даже действия отдельного исполнителя, действия же всей преступной системы могут носить неопределенно длительный характер. Эти особенности киберпреступности затрудняют ее статистический анализ [4, с. 258]. А также характерными особенностями преступлений в сфере высоких технологий являются: - неоднородность объекта посягательства; - выступление компьютерной информации и в качестве объекта, и в качестве средства совершения преступления; - многообразие предметов и средств прес- тупного посягательства; - выступление компьютерной и иной высокотехнологичной техники, как в качестве предмета, так и в качестве средства совершения преступления [3, с. 43]. Отличительной особенностью киберпрес- тупности является и ее высокая латентность, которая носит как объективный, так и субъективный характер. Объективная латентность объясняется тем, что многие киберпреступления относятся к категории «преступлений без жертв»: все участники преступной деятельности получают определенную выгоду и потому не заинтересованы в раскрытии преступления. Кроме того, особенности информационной среды определяют тот факт, что даже в тех случаях, когда можно выделить потерпевшее лицо, реальный ущерб ему причиняется крайне редко. В основном причиняемые убытки носят характер упущенной выгоды, причем зачастую потерпевший до определенного момента даже не осознает, что такие убытки имеют место. Субъективная латентность обуславливается, в частности, тем, что представители правоохранительных органов, как в нашей стране, так и за рубежом, достаточно часто не обладают достаточной степенью подготовки в области информационных технологий, чтобы понять суть используемых механизмов совершения преступления. Ввиду этого представляется целесообраз- ным перечислить основные разновидности преступлений, в которых использование информационной среды имеет существенное значение. Можно выделить несколько оснований классификации преступлений в сфере высоких технологий. Первым и основным таким основанием может стать характер общественных отношений, которые нарушает преступная деятельность. По данному основанию (фактически, это объект преступления) можно выделить следующие разновидности киберпреступлений: 1. Собственно преступления в сфере компьютерной информации: неправомерный доступ к компьютерной информации, создание вредоносных программ и нарушение правил эксплуатации ЭВМ и их сетей. В настоящее время эти преступления отошли на второй план: «взлом» информационных систем и использование вредоносных программ в основном становятся способами совершения иных противоправных деяний. В настоящее время неправомерный доступ к компьютерным системам и использование вредоносных программ - это выраженно групповые прес- тупления, выступающие лишь одним из этапов криминальной цепочки. 2. Криминальный обмен информацией. Сюда входят нарушение авторских и смежных прав, а также распространение информации, составляющей охраняемую законом тайну. В настоящее время такой обмен информацией осуществляется преимущественно через так называемые «пиринговые сети». Характерной чертой, отличающей их от «пиратских» веб- сайтов и BBS прошлых десятилетий, является отсутствие «центрального» места хранения информации. Один и тот же информационный объект может полностью или частично храниться у сотен, если не тысяч пользователей. Новый пользователь сети взаимодействует не с одним распространителем, а с десятками постоянно сменяющих друг друга пользователей. Более того, пользователь не может оставаться пассивным: скачивание файла обязательно сопровождается его «раздачей». В результате образовавшаяся сеть нередко насчитывает десятки тысяч пользователей, в действиях каждого из которых можно выявить состав преступления. 3. Преступления против неприкосновенности частной жизни, чести и достоинства граждан. 205 Трибуна молодого ученого Особенности интернет-сообщества и социаль- ных сетей, такие как относительная анонимность и длительное отсутствие контроля со стороны государства, привели к тому, что в них сложилась совершенно особая, отличная от бытующей в обществе в целом система морально- нравственных ценностей. Лишь недавно дела, связанные с разглашением в Интернете личных данных, а также с клеветой и оскорблениями, стали доходить до судов. Характерно, что информация об этом была воспринята многими членами интернет-сообщества как посягательство на «свободу слова». 4. Распространение порнографии. Хотя компьютерные сети практически с самого начала своего существования использовались для распространения порнографии, можно сказать, что в XXI веке произошел значительный рост количества подобных материалов, находящихся в цифровом обороте. Во-первых, значительно возросла доступность компьютерных сетей. Во-вторых, появление доступной цифровой фото- и видеотехники привело к тому, что значительная жүктеу/скачать 5,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|