The content and general characteristics of the violation of environmental requirements to economic

177
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ 
ЗАҢНАМАСЫНДАҒЫ МҮЛІКТІ ТӘРКІЛЕУ: 
ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕУДЕГІ ЖАҢА ҰСТАНЫМДАР
Мусина Жания,
Қазақстан Республикасы Бас прокуратура жанындағы 
Құқық қорғау органдары Академиясының докторанты, 
құқық магистрі
Ескі замандардан бастап бүгінгі күнге дейін 
барлық  дерлік  мемлекеттерде  мүлікті  тәркілеу 
түріндегі  қылмыстық-құқықтық  ықпал  ету 
шарасы  қылмыстылықпен  күрестің  қажетті  де 
тиімді құралы  ретінде қолданылып  келеді. Бұл 
шараның латын тіліндегі атауы – confiscation – 
мүлікті қазынаға алып қою дегенді білдіреді.
Қылмыстылық  күн  санап  ұйымдасқан, 
пайдакүнемдік,  сыбайлас  жемқорлық  сипат 
алып  бара  жатқан  кезеңде  мүлікті  тәркілеу 
жазасының  әлеуметтік-құқықтық  маңызын 
мына  екі  жайттан  көруге  болады:  біріншіден, 
бұл  шараның  әлеуметтік  әділеттілікті  қалпына 
келтіру  әлеуеті  өте  жоғары,  екіншіден,  бұл 
шара қылмыстылықтың экономикалық тұғырын 
шайқалта алады. 
Мүлікті  тәркілеу  жаза  түрі  ретінде  Кеңес 
заманындағы  барлық  қылмыстық  заңдарда 
көзделген  болатын  және  мемлекет  оны 
қылмыскерлерге  әсер  етудің  пәрменді  шарасы 
деп бағалайтын. Кеңес заманындағы қылмыстық 
заңнамадағы  мүлікті  тәркілеу  институтының 
дамуына  талдау  жасаған  А.А.Иванова  мүлікті 
тәркілеу  ұғымының  анықтамасында  дәстүр 
жалғастығы бар екенін және оны қолдану аясы 
үнемі  кеңейтіліп  отырғанын  айтады  [1,  180]. 
Кеңестер Одағында мүлікті тәркілеудің негізінен 
мемлекеттік  меншікке  қарсы  қылмыстар  үшін 
тағайындалуы  оның  іс  жүзінде  мемлекетке 
келтірілген  залалды  қалпына  келтіру  құралы 
болғандығын көрсетеді. 
Ғалымдар мүлікті тәркілеудің пайдакүнемдік 
қылмыстармен күрестегі тиімділігін ерекше атап, 
оның  құндылығын  қылмыс  жасаған  адамның 
қажеттіліктерінің  құрылымын  өзгертуімен, 
оның 
қылмыстық 
кәсібінің 
мәнсіздігін 
көрсетуімен  түсіндіреді  [2,  71-73].  Дегенмен, 
сотталған  адамның  меншігі  болып  табылатын 
мүлікті толығымен тәркілеу мүмкіндігі ғылыми 
даулар  тудырып,  шетел  мемлекеттері  тарпынан 
қатал сынға алынып келді.
Қазақстан тәуелсіздік алған соң қабылданған 
тұңғыш  Қылмыстық  кодексте  мүлікті  тәркілеу 
жазасының  мазмұны  бастапқыда  еш  өзгерген 
жоқ. 1997 жылғы ҚР ҚК 51-бабының бастапқы 
редакциясында  мүлікті  тәркілеу  «сотталған 
адамның  меншігі  болып  табылатын  мүліктің 
бәрін немесе бір бөлігін мемлекеттің меншігіне 
мәжбүрлеп өтеусіз алу» деп анықталды. Мүлікті 
тәркілеу  пайдакүнемдiк  ниетпен  жасалған 
қылмыстар үшiн тағайындалатын қосымша жаза 
болып табылады. Сотталған адамға немесе оның 
асырауындағы  адамдарға  қажеттi  тәркілеуге 
жатпайтын  мүлiктің  тізбесі  қылмыстық-атқару 
заңнамасымен анықталады. 
Заманауи  қылмыстық-құқықтық  саясаттың 
әлеуметтік  мәнін  ашатын  адам,  қоғам  және 
мемлекеттің  қауіпсіздігін  қамтамасыз  ету  мен 
жазаны  ізгіліктендіру  мақсаттары  қылмыстық 
жауаптылықты  әрі  қарай  жіктеу,  қылмыстық-
құқықтық  ықпал  ету  шараларының  алдын 
алушылық  әсерін  арттыру  міндеттерін  қойды. 
Жаңа  тарихи  кезеңде  қылмыстық  құқық 
теориясында  қылмыстық  жауаптылық  аясында 
қолданылатын шараларды қылмыстардың алдын 
алу, оны туындататын себептер мен шарттарды 
жою  әлеуеті  бар  құқықтық  құралдармен 
толықтыру  мәселесі  ерекше  өзектілікке  ие 
болды.
2014  жылғы  ҚР  Қылмыстық  кодексінің 
қабылдануымен  мүлікті  тәркілеу  жазасын 
құқықтық  реттеудегі  жаңа  кезең  басталды. 
Жаңа  Кодекстің  48-бабында  мүлікті  тәркілеу 
«сотталған  адамның  меншігіндегі,  заңсыз 
Трибуна молодого ученого

№4 (40) 2015 ж. Қазақстан Республикасы Заңнама институтының жаршысы  
178
жолмен  табылған  не  заңсыз  жолмен  табылған 
қаражатқа  сатып  алынған  мүлікті,  сондай-ақ 
қылмыстық  құқық  бұзушылық  жасау  қаруы 
немесе  құралы  болып  табылатын  мүлікті 
мәжбүрлеп өтеусіз алып қою және мемлекеттің 
меншігіне айналдыру» деп анықталады.
Тәркілеуге  жататын  мүліктің  қатарында 
мыналар аталады: 
1)  қылмыстық  құқық  бұзушылық  жасау 
нәтижесінде алынған ақша мен өзге мүлiк және 
осы мүліктен алынған кез келген табыс (заңды 
иесіне қайтарылуға жататын мүлікті және одан 
түскен табыстарды қоспағанда);
2)  қылмыстық  құқық  бұзушылық  жасау 
нәтижесінде  алынған  мүлiк  пен  осы  мүліктен 
алынған  табыстар  ішінара  немесе  толығымен 
ауыстырылған немесе айналдырылған мүлік;
3)  экстремистік  немесе  террористік  әрекетті 
не  қылмыстық  топты  қаржыландыруға  немесе 
өзге  де  қамтамасыз  етуге  пайдаланылатын 
немесе арналған мүлік;
4) қылмыстық құқық бұзушылық жасау қаруы 
немесе құралы болып табылатын ақша және өзге 
мүлiк.
Жаңа 
Қылмыстық 
кодекстің 
48-баб. 
2-бөлігінің 
тармақтарында 
көзделген 
тәркіленуге  жататын  мүліктің  дербес  түрлерін 
басшылыққа  ала  отырып,  мүлікті  тәркілеудің 
төрт түрін бөліп қарастыруға болар еді. Алайда, 
ҚР  ҚК  48-баб.  2-бөл.  1  және  2-тармақтарында 
аталған  мүліктердің  түп  тамыры  бір.  Мысалы, 
қылмыскер  құны  5  млн  теңгелік  автокөлікті 
ұрлап,  оны  3  млн  теңгеге  сатты  делік.  Бұл 
мысалда  автокөлік  ақшаға  айналдырылып 
қойғандықтан,  3  млн  теңге  сомасындағы 
ақша  қаражаты  тәркіленуі  керек.  Олай  болса, 
ҚР  жаңа  қылмыстық  заңнамасы  мүлікті 
тәркілеудің  үш  түрін  бөліп  қарастыруға  негіз 
береді: 1) қылмыстық құқық бұзушылық жасау 
нәтижесінде алынған ақша мен өзге мүлiкті және 
осы мүліктен алынған кез келген табысты немесе 
олар  ішінара  немесе  толығымен  ауыстырылған 
немесе  айналдырылған  мүлікті  тәркілеу;  2) 
экстремистік  немесе  террористік  әрекетті  не 
қылмыстық топты қаржыландыруға немесе өзге 
де  қамтамасыз  етуге  пайдаланылатын  немесе 
арналған мүлікті тәркілеу; 3) қылмыстық құқық 
бұзушылық жасау қаруы немесе құралы болып 
табылатын ақша және өзге мүлiкті тәркілеу.
Тәркіленуі  тиіс  мүліктің  қатарында  заңсыз 
жолмен табылған немесе заңсыз жолмен табылған 
қаражаттан  түскен  мүлік  пен  қылмыстық 
құқық  бұзушылық  жасау  қаруы  немесе  құралы 
болған мүліктің ғана аталуы қылмыстық-атқару 
заңнамасында  тәркіленуге  жатпайтын  мүліктің 
арнайы тізбесін жасау қажеттігін жойды.
Осылайша,  жаңа  қылмыстық  заңнамада 
мемлекет  сотталған  адамның  меншігі  болып 
табылатын  кез  келген  мүлікті  тәркілеу 
тәжірибесінен  үзілді-кесілді  бас  тартуды 
көздеп  отыр.  Мүлікті  тәркілеу  жазасын 
құқықтық  реттеудегі  жаңа  бағыт  Қазақстанның 
халықаралық  міндеттемелерінің  ықпалымен 
қалыптасуда.
Қазіргі кезде халықаралық конвенциялардың 
бірқатарында  мемлекеттерге  ұлттық  заңнамада 
қылмысты  жолмен  алынған  табыстарды, 
қылмыс құралдары мен қаруларын, қылмыс заты 
болған  мүлікті  тәркілеуді  көздеу  ұсынылады. 
Халықаралық  құқықта  мүлікті  тәркілеу  оны 
заңнамада  көздеу  мен  қолдану  мемлекеттің 
міндеті  ретінде  бекітілген  бірден-бір  құқықтық 
санкция  болып  табылады  [3,  152].  Әлемдік 
қауымдастық 
бұл 
шараға 
халықаралық 
ұйымдасқан  қылмыстылықтың  терроризм, 
есірткі  саудасы,  қылмыстық  жолмен  алынған 
табыстарды 
заңдастыру 
және 
сыбайлас 
жемқорлық  сияқты  көріністерімен  күресте 
ерекше маңыз береді.
Халықаралық  құқықта  мүлікті  тәркілеу 
институты 
әмбебап 
және 
аймақтық 
конвенциялармен  реттеледі  және  қылмысты 
қызметтен  табыс  табумен  ұштасатын  түрлі 
қылмыстармен  күрестің  міндетті  элементі 
сапасында бекітіледі.
Мүше-мемлекеттерге  ұлттық  заңнамада 
тәркілеуді көздеу міндеттемесін жүктей отырып, 
халықаралық  конвенциялар  оларға  жергілікті 
құқықтық дәстүрлерді ескеріп тәркілеудің нақты 
ерекшеліктерін өз бетінше анықтау мүмкіндігін 
береді.  Солай  болғанымен,  халықаралық-
құқықтық  құжаттардан  мүше-мемлекеттерге 
ұлттық  заңнамада  жалпы  тәркілеуді  (сотталған 
адамның  меншігі  болып  табылатын  мүлікті 
толығымен  немесе  ішінара  тәркілеу)  емес, 
арнайы тәркілеуді (қылмыстық жолмен алынған 
табыстарды, қылмыс құралдары мен қаруларын, 
қылмыс  заты  болған  мүлікті  тәркілеу)  көздеу 
міндеті жүктелетіні айқын көрініп тұр. 
Мүлікті  тәркілеудің  мәртебесін  анықтайтын 
Қазақстан  ратификациялаған  халықаралық-
құқықтық  құжаттардың  қатарында  мыналарды 
ерекше атау қажет: 
-  Біріккен  Ұлттар  Ұйымының  2003  жылғы 
Сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  конвенциясы 
(2008  жылғы  4  мамырдағы  ҚР  Заңымен 
ратификацияланған) [4]; 
-  Терроризмді  қаржыландыруға  қарсы  күрес 

179
туралы  халықаралық  1999  жылғы  конвенция 
(2002  жылғы  2  қазандағы  ҚР  Заңымен 
ратификацияланған) [5];  
-  Біріккен  Ұлттар  Ұйымының  2000  жылғы 
Трансұлттық  ұйымдасқан  қылмысқа  қарсы 
конвенциясы  (2008  жылғы  4  мамырдағы  ҚР 
Заңымен ратификацияланған) [6]; 
- Еуропа Кеңесінің 1990 жылғы Қылмыстық 
әрекеттен  түскен  табыстарды  жылыстату, 
анықтау,  алып  қою  және  тәркілеу  туралы 
конвенциясы  (2011  жылғы  2  мамырдағы  ҚР 
Заңымен ратификацияланған) [7].
Біріккен  Ұлттар  Ұйымының  Сыбайлас 
жемқорлыққа  қарсы  конвенциясының  және 
Трансұлттық  ұйымдасқан  қылмысқа  қарсы 
конвенциясының  2-баптарында  тәркілеу  – 
«соттың  немесе  басқа  да  құзыретті  органның 
қаулысы  бойынша  мүліктен  мүлде  айыру» 
деп  анықталады.  Осы  орайда  Трансұлттық 
ұйымдасқан  қылмысқа  қарсы  конвенцияның 
12-бабының  1-тармағында  тәркіленетін  мүлік 
ретінде  қылмыстардан  түскен  табыстар  немесе 
өзінің құны осындай табыстардың құнына сәйкес 
келетін  мүліктер;  қылмыстарды  жасау  кезінде 
пайдаланылған  немесе  пайдалануға  арналған 
мүліктер, жабдықтар немесе басқа да құралдар 
аталады.  Қатысушы  мемлекеттер  аталған 
мүліктерді  тәркілеу  мүмкіндігін  қамтамасыз 
ету  үшін  қажет  болатындай  шараларды 
өздерінің  ішкі  құқықтық  жүйелері  аясында 
мүмкін  болатындай  барынша  жоғары  дәрежеде 
қабылдауға міндеттенеді. Нақ осындай ережелер 
Сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  конвенцияда  да 
тұжырымдалған.
Еуропа  Кеңесінің  Қылмыстық  әрекеттен 
түскен  табыстарды  жылыстату,  анықтау,  алып 
қою  және  тәркілеу  туралы  конвенциясының 
2-бабында  тараптардың  «құралдарды  және 
табыстарды  немесе  құны  осы  табыстарға 
сәйкес  болатын  мүлікті  тәркілеуге  мүмкіндік 
беретін заңнамалық және басқа қажетті шаралар 
қабылдайтыны» жайлы айтылады.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы конвенцияның 
31-бабы 
мен 
Трансұлттық 
ұйымдасқан 
қылмысқа  қарсы  конвенцияның  12-бабы 
қылмыстық  жолмен  алынған  табыстардың  кез 
келген нысандарымен тиімді күресудің қосымша 
кепілдіктерін  көздейді:  тікелей  қылмыстан 
түскен табыстардан өзге «қылмыстардан түскен 
табыстардан  алынған,  қылмыстардан  түскен 
табыстар  айналдырылған  немесе  өзгертілінген 
мүліктен  түскен  немесе  қылмыстан  түскен 
табыстар  қосылған  мүліктен  түскен  пайдалар 
мен басқа олжалар» да тәркіленуі тиіс.
Қылмыстық  әрекеттен  түскен  табыстарды 
жылыстату,  анықтау,  алып  қою  және  тәркілеу 
туралы  конвенцияның  4-бабы  және  жоғарыда 
аталған  өзге  де  Конвенциялар  мүше-
мемлекеттерге  қылмысты  жолмен  алынған 
табыстарды  анықтау  мақсатында  өз  соттарына 
және  басқа  құзыретті  органдарына  банктік, 
қаржылық  немесе  коммерциялық  құжаттарды 
талап  ету  немесе  тыйым  салуға  құқық  беретін 
заңнамалық  және  басқа  қажетті  шараларды 
қабылдауды жүктейді. Бұл орайда банктік құпия 
деген  сылтаумен  аталған  талапты  орындаудан 
бас тартуға болмайды.
Терроризмді 
қаржыландыруға 
қарсы 
күрес  туралы  халықаралық  конвенцияда  өзге 
Конвенцияларда  көрініс  таппаған  мәселе 
реттеледі.  Оның  8-бабына  сай  әрбір  қатысушы 
мемлекет  тәркілеу  нәтижесінде  алынған 
қаражатты 
террористік 
қылмыстардың 
құрбандарына 
немесе 
олардың 
отбасы 
мүшелеріне  өтемақы  төлеу  үшін  пайдалану 
тетіктерін қарастыруға тиіс.
Жоғарыда 
келтірілген 
халықаралық-
құқықтық актілердің ұлттық заңнамаға ықпалы 
айқын көрініп тұр. Біздің мемлекет «құралдарды 
және  табыстарды  немесе  құны  осы  табыстарға 
сәйкес  болатын  мүлікті  тәркілеуге  мүмкіндік 
беретін  заңнамалық  және  басқа  қажетті 
шараларды» қолға алып отыр.
Осындай «шаралардың» ең маңыздыларының 
бірі – 2009 жылғы 28 тамызда «Қылмыстық жолмен 
алынған кірістерді заңдастыруға (жылыстатуға) 
және  терроризмді  қаржыландыруға  қарсы  іс-
қимыл  туралы»  ҚР  Заңының  қабылдануы.  Бұл 
Заңның  негізіне  Ақшаны  жылыстатуға  қарсы 
күрестің қаржылық шараларын әзірлеу тобының 
(ФАТФ) ұсыныстары қаланды.
2014  жылғы  ҚР  ҚК  467-бабына  сай  бұл 
Кодекстің  мүлікті  тәркілеу  туралы  бабы  2018 
жылғы  1  қаңтардан  бастап  қана  қолданысқа 
енгізіледі. Аталған кезеңге дейін 1997 жылғы ҚР 
ҚК 51-бабы өз күшін сақтап қалады. Дегенмен 
жаңа  қылмыстық  заңнаманың  мүлікті  тәркілеу 
жазасын  көздейтін  нормаларын  қолдану 
барысында  туындауы  мүмкін  проблемаларды 
қазірден  бастап  болжап,  олардың  оңтайлы 
шешімдерін іздестіре беру керек.
Жаңа  заңнамада  мүлікті  тәркілеу  жазасы 
тағайындалуы  мүмкін  қылмыстық  құқық 
бұзушылықтардың  түрі  нақтыланбаған.  1997 
жылғы  ҚР  ҚК  бойынша  мүлікті  тәркілеу 
пайдакүнемдiк  ниетпен  жасалған  қылмыстар 
үшін ғана тағайындала алады. Кейбір шетелдік 
мемлекеттерде  (мысалы,  Ресейде)  мүлікті 
Трибуна молодого ученого

№4 (40) 2015 ж. Қазақстан Республикасы Заңнама институтының жаршысы  
180
тәркілеу  тағайындалуы  мүмкін  қылмыстардың 
шектеулі тізімі қылмыстық заңнамада бекітіледі. 
2014  жылғы  ҚР  ҚК  Ерекше  бөлімін  талдау 
көрсеткеніндей, мүлікті тәркілеу жазасы Ерекше 
бөлімнің  12  тарауының  220  санкциясында 
көзделген,  олардың  ішінен  152  санкцияда 
мүлікті  тәркілеу  міндетті  қосымша  жаза 
ретінде  көзделген.  Тәркілеу  жазасы  көзделген 
қылмыстық  құқық  бұзушылықтардың  барлығы 
қылмыс  (әдетте,  ауыр  немесе  аса  ауыр)  болып 
табылады,  мүлікті  тәркілеу  жазасы  көзделген 
жалғыз қылмыстық теріс қылық – экономикалық 
контрабанда  (ҚР  ҚК  234-баб.  1-бөл.).  Демек, 
біздің  жаңа  қылмыстық  заңнама  бойынша 
мүлікті  тәркілеу  кез  келген  қылмыстық  құқық 
бұзушылық  үшін  тағайындала  алады:  оның 
пайдакүнемдік ниетпен жасалуы немесе қылмыс 
болуы міндетті емес. 
Бір түсініксіз жайт, экологиялық қылмыстық 
құқық  бұзушылықтар  үшін  қарастырылып 
отырған жаза түрін тағайындау мүмкіндігі мүлде 
қарастырылмаған.  Тіпті  дәстүрлі  түрде  мүлікті 
тәркілеу жазасы көзделетін балық ресурстарын, 
басқа  да  су  жануарларын  немесе  өсiмдiктерін 
заңсыз аулау (ҚР ҚК 335-бабы), заңсыз аңшылық 
(ҚР  ҚК  337-бабы)  сияқты  қылмыстық  құқық 
бұзушылықтар үшін тәркілеу көзделмеген. 
1997 жылғы ҚР ҚК мүлікті тәркілеуді тек қана 
Ерекше бөлімнің тиісті бабында арнайы көзделген 
жағдайларда  тағайындауға  рұқсат  етеді.  Жаңа 
қылмыстық заңнамада мүлікті тәркілеу жазасын 
қандай  жағдайларда  тағайындауға  болатыны 
нақты айтылмаған. Демек, сот мүлікті тәркілеу 
жазасын  ҚК  Ерекше  бөлімінің  тиісті  бабында 
көзделмеген жағдайларда да тағайындай алады. 
Ауқымды  құқықтық  шектеулермен  ұштасатын, 
қатал жаза түрін қолдану-қолданбау мәселесінде 
сотқа  шексіз  құзырет  беру,  біздің  ойымызша, 
адам  құқықтарының  бұзылуына,  заңсыздыққа, 
түрлі теріс пайдаланушылықтарға әкеліп соғуы 
мүмкін. Сондықтан, 2014 жылғы ҚР ҚК 48-бабын 
«Қылмыстық  құқық  бұзушылықтарды  жасау 
қаруы немесе құралы болған мүлікті тәркілеуді 
қоспағанда,  мүлiктi  тәркiлеу  осы  Кодекстiң 
Ерекше  бөлiмiнiң  тиiстi  баптарында  көзделген 
жағдайларда ғана тағайындалуы мүмкiн» деген 
мазмұндағы  5-бөлікпен  толықтыру  қажет  деп 
санаймыз.
2014  жылғы  ҚР  ҚК  48-бабында  тәркілеу 
объектісі болып табылатын мүліктің қатарында 
«заңсыз  жолмен  табылған  не  заңсыз  жолмен 
табылған  қаражатқа  сатып  алынған  мүліктің» 
аталуы тәркіленетін мүліктің шығу тегін мұқият 
анықтауды талап етеді.
Бұл  заңнамалық  қадам,  бір  есептен, 
азаматтардың  адал  еңбегімен  тапқан  меншігін 
құрметтеуге  жол  ашқанымен,  екінші  жағынан, 
көршілес 
Ресейдің 
тәжірибесі 
көрсетіп 
отырғандай, құқыққорғау органдарын сыбайлас 
жемқорлық  пен  экономикалық  қылмыстарға 
төтеп  беру  ісінде  қауқарсыз  етеді.  Свердловск 
қаласында  есірткі  саудасымен  шұғылданған 
қылмыстық  топқа  қатысты  шығарылған  сот 
шешімі біз көтеріп отырған мәселенің айшықты 
мысалы  бола  алады.  Ресей  Федерациясының 
Жоғарғы  соты  қылмыс  жасау  нәтижесінде 
алынғандығы 
дәлелденген 
мүлікті 
ғана 
тәркілеуге  болады  деп  көрсетті.  Сол  себепті 
есірткі сатушылар жедел топтың қолына түскен 
кезде жасалған мәміледен түскен 21 мың рубльді 
тәркілеуді  заңды  деп  тауып,  ал  Тәжікстанға 
аударылған  ақша  қаражаты  мен  автокөлікті 
және өзге де жылжитын-жылжымайтын мүлікті 
тәркілеу  туралы  сот  шешімінің  күшін  жойды. 
Сот  алқасы  Тәжікстанға  аударылған  ақша 
қаражаты  мен  автокөліктің  есірткі  заттарының 
заңсыз  айналымынан  түскендігі  құр  болжамға 
негізделген деп тапты [8].
Аталған  проблеманы  шешудің  бір  амалы 
ретінде халықаралық ұйымдар иесі шығу тегінің 
заңдылығын  растай  алмайтын  мүлікті  тәркілеу 
мүмкіндігін  көздейтін  «in  rem»  институтын 
енгізуді  ұсынады.  Мысалы,  Гонконг  пен 
Сингапурда аталған институтты енгізу сыбайлас 
жемқорлық  деңгейін  айтарлықтай  төмендетуге 
септігін тигізді. Қазіргі кезде бұл мәселе Ресейде 
қызу  талқылануда,  алайда  ғалымдар  жоғары 
лауазымды  шенеуніктер  «in  rem»  институтын 
енгізуге жол беретініне шүбә келтіреді.
Сотталғандар  шығу  тегінің  заңдылығын 
растай алмайтын мүлікті тәркілеу институтының 
қарсыластары кінәсіздік презумпциясын алдыға 
тартады.  Біздің  ойымызша,  бұл  өте  әлсіз  уәж. 
Мысалы, АҚШ-та қылмыстық істердің бірқатар 
санаттары  бойынша  шығу  тегінің  заңсыздығы 
дәлелденбеген  мүліктің  тәркіленуі  кінәсіздік 
презупциясын  толыққанды  жүзеге  асыруға  еш 
кедергі келтірмейді.
Мүліктің  шығу  тегін  дәлелдеу  міндетін 
меншік иесіне жүктеу көптеген мемлекеттердің 
тәжірибесімен 
дәлелденген. 
Бұл 
рәсім 
шығу  тегінің  заңсыздығы  қылмыстық  іс 
материалдарынан  көрініп  тұрған  мүлікке  ғана 
бағытталғандықтан, ол кінәсіздік презумпциясы 
қағидатына  кереғар  келмейді.  Аталған  екі 
институт  –  кінәсіздік  презумпциясы  мен  «in 
rem» институты – бірін-бірі толықтыра отырып, 
қатар  жасай  алады.  Осы  жолды  таңдап  алсақ, 

181
Трибуна молодого ученого
Қазақстанда  да  шығу  тегі  бұлыңғыр  мүлікке 
алдымен  тыйым  салып,  кейіннен  сәйкес 
шешіммен тәркілеуге болар еді.
Біздің пайымдауымызша, Қазақстан ерте ме, 
кеш  пе  «in  rem»  институтын  енгізу  қажеттігін 
түйсінеді.  Себебі  Біріккен  Ұлттар  Ұйымының 
2003  жылғы  Сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы 
конвенциясы  да,  1988  жылғы  Есірткі  және 
жүйкеге  әсер  ететін  заттардың  заңсыз 
айналымымен  күрес  туралы  конвенциясы 
(1998  жылғы  29  маусымдағы  ҚР  Заңымен 
ратификацияланған)  да,  сондай-ақ  ақшаны 
жылыстату  мен  терроризмді  қаржыландыруға 
қарсы 
күрестің 
қаржылық 
шараларын 
әзірлеумен  шұғылданатын  FATF  ұйымы  да  «in 
rem» институтына жүгінуді ұсынады.  
Сотталғандар  шығу  тегінің  заңдылығын 
растай алмайтын мүлікті тәркілеу институтының 
жақтаушылары  оны  қылмыстық-процестік 
заңнамада 
құқықтық 
реттеудің 
түрлі 
жолдарын  қарастырады.  Р.В.  Нигматулиннің 
пайымдауынша, мүлік қылмыс жасау нәтижесінде 
алынуы мүмкін деп пайымдауға негіз бар болған 
жағдайларда мүліктің шығу тегінің заңдылығын 
дәлелдеу міндеті айыпталушыға көшуі керек [9, 
609].  В.А.  Ионовтың  пікірі  бойынша,  мүлікті 
тәркілеу  мәселесін  шешудің  оңтайлы  жолы 
–  мүлікті  тәркілеуді  қолдану  туралы  істерді 
қылмыстық жолмен табыс табу туралы істерден 
бөлек  қарастыру  мүмкіндігін  көздеу  [10,  17]. 
Мәселені  шешудің  соңғы  амалы  Еуропаның 
бірқатар  озық  мемлекеттерінде,  мысалы, 
Ұлыбританияда, сәтті қолданылып келеді.
Жаңа  қылмыстық  заңнаманың  мүлікті 
тәркілеу  туралы  нормасын  қолданғанда 
туындайтын  күрмеуі  қиын  мәселелердің  бірі 
–  экстремистік  немесе  террористік  әрекетті 
қаржыландыруға  немесе  өзге  де  қамтамасыз 
етуге пайдаланылатын немесе арналған мүліктің 
шығу  тегі  қандай  болуы  керек  деген  сұрақ. 
Шетелдік  тәжірибеде  бұл  мүлік  заңды  жолмен 
табылған  болса  да  тәркіленеді.  Ал  біздің 
заңнамада  мүлікті  тәркілеудің  анықтамасында 
(ҚР ҚК 48-баб. 1-бөл.) тәркілеудің заты ретінде 
«заңсыз  жолмен  табылған  не  заңсыз  жолмен 
табылған  қаражатқа  сатып  алынған  мүлік» 
аталған. Демек, экстремистік немесе террористік 
әрекетті  не  қылмыстық  топты  қаржыландыру 
үшін  пайдаланылатын  мүліктің  де  шығу  тегі 
заңсыз болуы керек. Егер осы мақсаттарға заңды 
жолмен алынған мүлік пайдаланылса, ол мүлікті 
тәркілеуге болмайды. Терроризмге қарсы күрес 
мақсаттарына  мүлде  жауап  бермейтін  бұл 
заңнамалық  шешімнің  қисынсыздығы  көзге 
ұрып тұр. 
Мүлікті  тәркілеу  террористік,  сыбайлас 
жемқорлық, экономикалық қызмет саласындағы 
қылмыстармен  күрестің  тиімді  құралы  ретінде 
мемлекеттің, қоғам мен жеке тұлғаның мүліктік 
мүдделерін қорғаудың әмбебап құқықтық тетігіне 
айналуы  үшін  бірқатар  теориялық  мәселелерді 
шешіп, идеологиялық таптаурындардан бас тарту 
керек.  Пайдакүнемдік  бағыттағы  қылмыстық 
құқық  бұзушылықтар  жасаудың  «тиімсіздігі 
ахуалын»  қалыптастыру  үшін  мүлікті  заңсыз 
иеленушілер  оны  пайдалана  алмайтындай, 
одан ешқандай табыс таба алмайтындай жағдай 
жасау  керек,  осылай  ғана  қылмыстылықтың  ең 
қауіпті  көріністерінің  экономикалық  тұғырын 
шайқалтуға болады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1.  Иванова А.А. Преемственность как условие эффективности института конфискации имущества 
в противодействии коррупции //Юридическая техника. – 2011. №5. – С.179-183.
2. Кузенбаев Н.К. Социальные цели и функции конфискации имущества как дополнительного 
наказания //Вестник Института законодательства Республики Казахстан: научно-правовой журнал. 
- 2009. - №3(15). - С. 71-73.
3.  Капинус  О.С.,  Додонов  В.Н.  Конфискация  имущества  в  международном  и  национальном 
праве /Современное уголовное право в России и за рубежом: некоторые проблемы ответственности: 
Сборник статей. М., 2008.
4. http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z080000031_
5. http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z020000347_
6. http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z080000040_
7. http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1100000431
8. www.supcourt.ru/vs
9. Нигматуллин Р.В. К проблеме имплементации международно-правовых норм в сфере борьбы 

№4 (40) 2015 ж. Қазақстан Республикасы Заңнама институтының жаршысы  
182
с коррупцией и легализацией преступных доходов в российское законодательство // Легализация 
преступных  доходов  как  угроза  экономической  безопасности  России:  теория,  практика,  техника 
гармонизации  международно-правовых  и  национальных  механизмов  противодействия:  Сборник 
статей / Под ред. В.М. Баранова. Л.Л. Фитуни. - Н. Новгород, 2009. 
10.  Александров  А.С.,  Ионов  В.А.  Проблемы  совершенствования  института  конфискации 
имущества в российском законодательстве // Вестник Нижегородской академии МВД РФ. – 2011. 
- №1(14). 
Мақалада  мүлікті  тәркілеу  туралы  қылмыстық-құқықтық  норманың  Тәуелсіз  Қазақстан 
жағдайындағы  эволюциясы  талданады.  Автор  тәркілеу  затын  қылмыстық  жолмен  алынған 
мүлікке дейін тарылту тәжірибесіне оң баға береді, сонымен қатар Қазақстан Республикасының 
жаңа  Қылмыстық  кодексінің  48-бабын  қолдану  кезінде  туындауы  мүмкін  проблемаларды 
болжайды, шетелдік тәжірибені ескере отырып оларды шешу жолдарын ұсынады.
Түйін сөздер: жаза, мүлікті тәркілеу, қылмыстық жолмен алынған мүлік, сыбайлас жемқорлық, 
халықаралық конвенциялар.
В  статье  анализируется  эволюция  уголовно-правовой  нормы  о  конфискации  имущества  в 
условиях  Независимого  Казахстана.  Автор  дает  положительную  оценку  практике  сужения 
предмета конфискации до имущества, добытого преступным путем, в то же время прогнозирует 
проблемы,  которые  могут  возникнуть    при  применении  статьи  48  нового  Уголовного  кодекса 
Республики Казахстан, с учетом зарубежного опыта предлагает пути их решения.
Ключевые слова: наказание, конфискация имущества, имущество, добытое преступным путем, 
коррупция, международные конвенции.
The  following  article  analyzes  evolution  of  the  criminal  law  on  confiscation  of  property  under  the 
conditions of Independent Kazakhstan. The author gives a positive assessment to the practice of narrowing 
confiscation to the property obtained by criminal means, at the same time forecasts problems that may 
occur while applying Article 48 of the new Criminal Code of the Republic of Kazakhstan, additionally 
offers solutions taking into consideration international expertise.  
Keywords:  punishment,  confiscation  of  property,  property  obtained  by  criminal  means,  corruption, 
international conventions.
Жания Мусина,
Қазақстан Республикасы Бас прокуратура жанындағы Құқық қорғау органдары Академиясының 
докторанты, құқық магистрі
Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасындағы мүлікті тәркілеу: құқықтық 
реттеудегі жаңа ұстанымдар
Мусина Жания, 
докторант  Академии  правоохранительных  органов  при  Генеральной  прокуратуре  Республики 
Казахстан, магистр права
Конфискация  имущества  в  уголовном  законодательстве  Республики  Казахстан:  новые 
подходы в правовом регулировании
Mussina Zhaniya, 
PhD student of Academy of Law enforcement agencies, Master of Law
Confiscation of property in the criminal law of the Republic of Kazakhstan: new approaches in 
the statutory regulation
● ● ● ● ●

183
Трибуна молодого ученого
Байсагатова Диана Бекболатовна, 
докторант Академии правоохранительных органов 
при Генеральной прокуратуре Республики Казахстан, 
магистр права
РОЛЬ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН В ПРОТИВОДЕЙСТВИИ 
МЕЖДУНАРОДНОМУ ТЕРРОРИЗМУ И ЭКСТРЕМИЗМУ
Борьба  с  терроризмом,  в  особенности 
с  международным  терроризмом,  как  с 
совокупностью противоправных актов (убийств, 
похищений, диверсий и т.д.), служащих средством 
достижения политических, социальных и иных 
целей в действиях отдельных лиц и организаций, 
является  одной  из  самых  актуальных  задач, 
стоящих перед мировым сообществом. Сегодня 
терроризм не только перерос рамки национальных 
границ  и  приобрел  глобальный  масштаб,  но  и 
непрерывно  эволюционирует,  приобретает  все 
новые  виды,  формы  и  методы  и  представляет 
собой  мощные  структуры  с  определенной 
идеологией,  соответствующей  материально-
технической  базой  (инфраструктурой)  и 
финансово-экономическими 
возможностями. 
Примеры 
Афганистана, 
Таджикистана, 
Косово,  события  последних  лет,  связанные 
с  «арабскими  революциями»  на  Ближнем  и 
Среднем  Востоке,  Северной  Африке,  Турции 
показывают,  что  терроризм  способен  не  только 
устрашать,  управлять  поведением  людей  в 
выгодном  для  себя  направлении,  но  и  вести 
целенаправленные  войны,  а  также  участвовать 
в 
межгосударственных 
и 
смешанных 
конфликтах.  Здесь,  разумеется,  присутствуют, 
геополитические  устремления  иностранных 
государств  и  антигосударственная  подрывная 
деятельность  их  спецслужб,  попытки  лидеров 
экстремистских  движений  и  организаций 
распространить  свое  влияние  на  те  или  иные 
государства и регионы, амбиции криминальных 
авторитетов и нерешенность многих социально-
экономических  проблем,  неурегулированность 
кризисов  и  конфликтов  интересов  в  различных 
сферах  общественных  отношений,  а  также 
успевшие «зарекомендовать себя» национализм, 
радикализм  и  сепаратизм.  Очевидно,  что  в 
сложившейся  ситуации  эффективная  борьба  с 
терроризмом как с экстерриториальным явлением 
должна носить комплексный характер, объединяя 
усилия  на  всех  уровнях:  универсальном, 
региональном и внутригосударственном. Меры, 
принимаемые  только  на  национальном  уровне, 
будут  производить  ограниченный  эффект.  Для 
обеспечения  собственной  безопасности  каждое 
государство  нуждается  в  международном 
сотрудничестве [1, с. 306].
На сегодняшний  день можно констатировать 
наличие  достаточно  серьезных  угроз  и  для 
региональной  безопасности  в  Республике 
Казахстан.  Многие  основные  проблемы 
регионального характера лежат на поверхности 
и являются общеизвестными. 
В 
текущих 
условиях 
представляется 
стратегически  важным  выработать  конструк-
тивные  механизмы  решения  имеющихся 
региональных проблем в целях предотвращения 
потенциальных 
обострений 
противоречий 
между  государствами  Центральной  Азии  и  их 
соседями [2, с. 17].
Так,  Главой  государства  18  апреля  2013 
года  была  утверждена    Концепция    развития            
Ассамблеи  народа  Казахстана  (до  2020  года), 
которая  в  числе  других  содержит  меро-
приятия,  направленные  на  совершенствование 
казахстанской модели межэтнической толерант-
ности и общественного согласия. 
Казахстан 
является 
участником 
всех 
основополагающих  международных  универ-
сальных актов в области борьбы с терроризмом.
Специальные 
государственные 
службы 
и 
правоохранительные 
органы 
активно 
взаимодействуют  с  Контртеррористическим 
комитетом  СБ  ООН,  Антитеррористическим 
подразделением  ОБСЕ,  Антитеррористическим 
центром  СНГ,  Региональной  антитерро-
ристической структурой ШОС и ОДКБ. 
Законом  РК  от  13  июля  1999  года 
№416-I  «О  противодействии  терроризму» 

№4 (40) 2015 ж. Қазақстан Республикасы Заңнама институтының жаршысы  
184
создана  внутренняя  система  координации 
противодействия  религиозному  экстремизму  и 
терроризму под эгидой Антитеррористического 
центра Республики Казахстан.
Обеспечены  условия  вовлечения  местных 
исполнительных  органов  в  профилактику 
религиозного  экстремизма  и  терроризма  путем 
создания  в  регионах  антитеррористических 
комиссий.  Ведется  оперативная  работа  по 
установлению лиц, причастных к экстремистской 
и террористической деятельности на территории 
Казахстана,  а  также  скрывающихся  в  нашей 
стране  от  преследования  правоохранительных 
органов 
иностранных 
государств 
за 
совершенные  террористические  преступления 
за  пределами  Казахстана.  Вместе  с  тем, 
несмотря  на  принимаемые  меры,  с  каждым 
годом  экстремистская  и  террористическая 
деятельность 
становится 
все 
более 
организованной  и  в  ряды  таких  группировок 
под  воздействием  внешних  сил  вовлекаются 
новые  лица.  В  частности,  международные 
экстремистские 
и 
террористические 
организации,  прикрывающиеся  религиозной 
риторикой, 
пытаются 
сформировать 
в 
казахстанском  обществе  радикальные  взгляды 
и  убеждения.  Их  целенаправленное  влияние 
на  сознание  отдельных  индивидов  приводит  к 
утрате ими чувства патриотизма и национального 
самосознания, 
культурно-нравственных, 
семейных  ценностей.  Для  подрыва  основ 
конституционного 
строя 
международные 
экстремистские 
и 
террористические 
организации,  насаждая  радикальные  идеи, 
провоцируют  антиобщественные  настроения, 
вынашивают планы и замыслы по совершению 
актов  терроризма  на  территории  Казахстана. 
Свидетельством таких проявлений стали данные 
за последние 5 лет о задержании на территории 
Казахстана  70  иностранцев,  причастных  к 
деятельности  международных  экстремистских 
или 
террористических 
организаций. 
В 
результате  подрывной  деятельности  данных 
структур  Казахстан  на  практике  столкнулся 
с  совершением  на  своей  территории  актов 
терроризма.  Трагические  события  на  западе 
и  юге  страны  продемонстрировали  остроту 
проблемы. В течение 2011-2012 годов совершено 
12  насильственных  акций.  При  этом,  данные 
акты  терроризма  в  основном  были  направлены 
против  сотрудников  правоохранительных  и 
специальных  государственных  органов.  Здесь 
нельзя  не  отметить  динамику  увеличения 
количества 
пособников 
религиозного 
экстремизма  и  терроризма  из  числа  граждан 
Казахстана. Согласно статистическим данным с 
2008 до 2013 года количество лиц, осужденных 
за  террористические  преступления,  возросло  с 
27 до 171, а за экстремистские преступления - с 
56 до 168 лиц. Обеспокоенность вызывает также 
наблюдаемая в различных странах мира (Норвегия, 
Франция,  США)  тенденция  совершения 
актов  терроризма  радикалами-одиночками  и 
все  более  активного  использования  данной 
тактики  международными  террористическими 
структурами. Это, в свою очередь, значительно 
повышает  общий  потенциал  экстремистской  и 
террористической  угрозы  для  международного 
сообщества,  в  том  числе  для  национальной 
безопасности Казахстана [3].
Республика Казахстан находится в эпицентре 
террористических  и  экстремистских  угроз  и 
нуждается в поиске соответствующей правовой 
оценки по противодействию таким деструкциям, 
при этом ставя во главу ключевые вопросы: как 
противостоять, а самое главное, какие механизмы 
действенны  и  эффективны,  поэтому  здесь 
уместно рассмотреть концептуальные правовые 
нормы  выработанные  мировым  сообществом, 
которые 
основное 
внимание 
уделяют 
тенденциям модернизации, как правовых норм, 
так  и  методам  борьбы  с  террористическими 
действиями,  которые  необходимо  применить  и 
в Республике Казахстан, т.к. они доказали свою 
эффективность по противодействию терроризму 
и  экстремизму.
В  данной  плоскости  важно  найти  наиболее 
интересный,  а  самое  главное,  доказавший 
свой  подход  в  сфере  регулирования  борьбы  с 
терроризмом  и  экстремизмом  в  традиционных 
правовых  системах  таких  государств  как,  к 
примеру, Израиль. 
В 
Израиле 
борьбу 
с 
терроризмом 
осуществляет  служба  безопасности,  армия, 
полиция,  министерство  иностранных  дел  и 
управление тюрем.
В  Государстве  Израиль  нет  Конституции, 
однако  основные  нормы  законодательства, 
определяющие  права  человека  и  гражданина 
имеют иерархию конституционных законов.  
В  Израиле  терроризм  –  это  намерение 
или  угроза  применить  насилие  против 
гражданских  лиц  и  гражданских  объектов  для 
достижения политических целей или изменения 
политического курса.
Как  известно,  существуют  четыре  группы 
террористов  смертников  основанных  на: 
политических, религиозных, психологических и 

185
Трибуна молодого ученого
социологических убеждениях.
Поэтому,  в  Израиле  выделяют  такие 
мотивации  для  совершения  терактов  как: 
конфликт  на  национальной  или  этнической 
почве,  борьба  за  власть  и  попытка  изменить 
систему власти, конфликт на почве религиозной 
идеологии и извлечение политической выгоды.
Израильские 
эксперты 
определили 
террористов-смертников  в  четыре  прототипа: 
религиозные фанатики, фанатики-националисты, 
мстители и используемые люди.
Основные 
положения 
законодательства 
Израиля  среди  известных  нам  традиционных 
методов борьбы существует и такой подход как 
точечное уничтожение террористов.  
Точечное  уничтожение  –  один  из  основных 
методов  борьбы  с  террористами.  Несмотря  на 
осуждение  мирового  сообщества  в  Израиле 
данный метод используется в практике. 
Точечное  уничтожение  производится  без 
вынесения  судебного  акта,  по  завершении 
операции  органы  военной  прокуратуры 
проверяют законность принятого решения.   
Следует  отметить,  что  данная  мера 
применяется  в  исключительных  случаях,  когда 
отсутствуют  иные  возможности  уничтожить 
террористов.
В 
специальных 
службах 
Израиля 
задействованных  в  борьбе  с  терроризмом 
используется  общая  понятийная  терминология, 
что  обеспечивает  согласованность  проводимых 
противотеррористических мер.    
Основным 
условием 
обеспечения 
безопасности 
государственных 
объектов, 
образовательных учреждений и промышленности 
является  бдительность  всех,  кто  находится 
внутри этих зданий. 
Регулярно  проводятся  разъяснительные 
беседы  о  целях  отдельных  террористических 
организаций, лекции по вопросам безопасности 
с  приведением  конкретных  примеров  из 
прошлого  и  осуществляется  их  тщательный 
разбор, отрабатываются общие линии поведения 
учеников,  преподавателей  и  государственных 
служащих. 
Важно указать и на действующую в Израиле 
систему  финансового  мониторинга  которая 
обеспечивает  эффективность  противодействия 
финансированию религиозного терроризма.
Введена в действие информационная система 
о  подучетных  лицах  (состоящих  на  учетах 
в  качестве  приверженцев  экстремистского, 
либо  террористического  движения),  которая 
интегрирована  с  операционными  системами 
субъектов финансового мониторинга (программа 
Lexis-Nexis)  и  обеспечивает  незамедлительное 
информирование  о  совершаемых  финансовых 
операциях,  позволяющая  приостанавливать 
финансовые  операции  еще  до  перечисления 
денежных средств [4, с. 47].
Одним  из  ключевых  международных 
институтов  в  сфере  борьбы  с  отмыванием 
доходов,  полученных  незаконным  путем,  и 
финансированием  терроризма  на  сегодняшний 
день  является  Группа  разработки  финансовых 
мер  борьбы  с  отмыванием  денег  (ФАТФ), 
созданная  по  инициативе  Глав  государств  и 
Правительств Большой семерки в 1989 году.
В настоящее время в мире существует 8 РГТФ, 
одной из которых является Евразийская группа 
по  противодействию  легализации  преступных 
доходов и финансированию терроризма (ЕАГ). 
ЕАГ  создана  в  2004  году  и  объединила 
страны  Евразийского  региона:  Беларусь, 
Индию, Казахстан, Китай, Кыргызстан, Россию, 
Таджикистан, Туркменистан и Узбекистан [5].
В  качестве  региональной  группы  по 
типу  ФАТФ  выполняет  роль  проводника 
международных  стандартов  в  сфере  ПОД/
ФТ  в  Евразийском  регионе.  С  другой  стороны, 
являясь  ассоциированным  членом,  ЕАГ 
формирует  общую  позицию  государств-
членов  и  представляет  ее  на  площадке  ФАТФ. 
План  мероприятий  ЕАГ  на  период  до  2015 
года  определяет  среднесрочные  ориентиры  и 
направления деятельности ЕАГ как региональной 
группы  по  типу  ФАТФ  и  разработан  с  учетом 
появления новых приоритетов. 
Всего на 2015 год ЕАГ было запланированное 
проведение  17659  мероприятий,  в  основу 
которого  легли  совершенствование  правовых, 
институциональных, 
организационных, 
информационных основ ПОД/ФТ [6].
Основные  направления  по  предотвращению 
финансированию  терроризма  и  экстремизма 
в  Республике  Казахстан  должны  быть 
сфокусированы:
–  в  приоритетных  направлениях  в 
противодействии  отмыванию  (легализации) 
доходов  и  должна  вестись  работа  по  возврату 
незаконных доходов (капитала) из-за рубежа;
–  в  рамках  международного  сотрудничества 
с  целью  профессиональной    подготовки 
сотрудников в области борьбы с финансированием 
терроризма  и  отмыванием  денег  привлекать 
опытный  персонал  из  зарубежных  стран, 
например, подразделений финансовой разведки;
–  для  развития  сотрудничества  на 

№4 (40) 2015 ж. Қазақстан Республикасы Заңнама институтының жаршысы  
186
международном  и  национальном  уровнях 
необходимо  принять  меры  по  наращиванию 
потенциала  в  области  взаимодействия  с 
партнерами  и  повышению  степени  взаимного 
доверия. Этого можно добиться за счет таких мер, 
как  расширение  практики  прикомандирования 
и  обмена  кадрами,  создание  форума  для 
организации  регулярных  встреч  специалистов, 
занимающихся  борьбой  с  финансированием 
терроризма;
–  проработать  вопрос  о  противодействии 
экстремистской  идеологии,  т.к.  основой 
финансовых 
потоков 
финансирования 
террористических и экстремистских организаций 
являются 
добровольные 
и 
регулярные  
пожертвования верующих на благотворительные 
нужды,  сборы  денег  членами  национальных 
диаспор [7].
В  августе  2013  года  Правительство 
Республики  Казахстан  обратилось  в  ФАТФ 
с  намерением  получения  членства  в  данной 
организации.
При  рассмотрении  отчета  о  прогрессе 
оценщики  особое  внимание  уделяют  участию 
страны  в  рекомендованных  международных 
договорах и Конвенциях. 
В  соответствии  с  рекомендацией  между-
народных 
стандартов 
ФАТФ 
Казахстан 
принял  меры  по  присоединению  к  основным 
международным  договорам  и  Конвенциям  в 
данной области, это:
1)  Конвенция ООН против транснациональ-
ной организованной преступности  от 13 декабря 
2000  г.,  ратифицирована  Законом  Республики 
Казахстан от 4 июня 2008  №40-IV;
2)  Конвенция  ООН  о  борьбе  против 
незаконного  оборота  наркотических  средств  и 
психотропных  веществ  от  20  декабря  1988  г., 
Казахстан  присоединился  Законом  Республики 
Казахстан от 29 июня 1998 г. № 246;
3)  Международная  конвенция  о  борьбе  с 
финансированием терроризма от 9 декабря 1999 
г., Казахстан присоединился Законом Республики 
Казахстан от 2 октября 2002 г. № 347; 
4)  Шанхайская  Конвенция  о  борьбе  с 
терроризмом,  сепаратизмом  и  экстремизмом 
от  15  июня  2001  г.,  ратифицирована  Законом 
Республики  Казахстан  от  18  апреля  2002  г.                  
№ 316; 
5)  Конвенция  ООН  против  коррупции  от 
31  октября  2003  г.,  ратифицирована  Законом 
Республики Казахстан от 4 мая 2008 г. № 31-IV; 
6)  Договор  о  сотрудничестве  государств-
участников  СНГ  в  борьбе  с  терроризмом 
от  4  июня  1999  г.,  ратифицирован  Законом 
Республики  Казахстан  от  23  октября  2000  года 
№ 93; 
7) Резолюция Совета Безопасности ООН 1373 
от  28  сентября  2001  г.,  принята  к  исполнению 
постановлением  Правительства  Республики 
Казахстан от 15 декабря 2001 года № 1644; 
8)  Договор  государств-участников  Содру-
жества  Независимых  Государств  о  противо-
действии легализации (отмыванию) преступных 
доходов  и  финансированию  терроризма,  от  5 
октября  2007  года,  ратифицирован  Законом 
Республики  Казахстан  от    29  марта  2011  г.                       
№ 422-IV; 
9) Конвенция Совета Европы об отмывании, 
выявлении,  изъятии  и  конфискации  доходов  от 
преступной  деятельности  от  8  ноября  1990  г., 
ратифицирована Законом Республики Казахстан 
от 2 мая 2011 г. №431-IV.
Казахстан  вошел  в  число  12  стран,  заявка 
на  включение  которых  в  состав  ФАТФ  будет 
рассматриваться  в  приоритетном  порядке. 
В  уставе  организации  отмечается,  что  она 
следит  за  прогрессом  стран  в  соблюдении 
рекомендаций 
ФАТФ, 
изучает 
методы 
отмывания денег и финансирования терроризма 
и  рассматривает  соответствующие  контрмеры, 
а также способствует принятию и выполнению 
рекомендаций организации в различных странах 
мира.
На  сегодняшний  день  в  ФАТФ  разработки 
финансовых мер по борьбе с отмыванием денег 
входят более 30 государств, в основном, страны 
Европы  и  две  организации,  направленные  на 
борьбу с финансовыми преступлениями.    
Участие Казахстана в этой организации будет 
накладывать  на  него  особую  ответственность, 
так как вхождение в число государств, принятых 
в  нее, это определенное признание со стороны 
международного сообщества.
Вместе  с  тем,  эксперты  подчеркивают, 
что  Казахстану  предстоит  значительная 
работа  по  борьбе  с  отмыванием  денег,  так 
как  вывод  капиталов  из  страны  остается 
крайне  существенным,  доподлинно  узнать, 
используются  ли  выведенные  из  государства 
деньги  на  финансирование  терроризма  или 
же  преступных  синдикатов  –  невозможно,  что 
делает Республику Казахстан уязвимой в вопросе 
борьбы с отмыванием средств [5].
Резюмируем, 
приоритетной 
стратегией 
противодействия 
террористическим 
и 
экстремистским  проявлениям  является  их 
соответствующая  профилактика.  Население, 

187
частные  структуры,  государственные  органы 
должны  всегда  находить  компромисс  внутри 
страны  во  всем  мире,  не  исключение  и 
Казахстан,  только  так  происходит  обеспечение 
надежной системы противодействия и выработ-
ка контрмер по решению антитеррористических 
мероприятий.  
Список литературы
1. Ахметов Е.Б. Некоторые актуальные аспекты борьбы с терроризмом в рамках антикриминальной 
деятельности ШОС // Вестник КазНУ. Серия юридическая, 2014 г., №3 (71).
2.  Досанова  С.  Угрозы  региональной  безопасности  в  Центральной  Азии  //  Информационно–
аналитический журнал «Аналитик», 2012, № 5 (69).
3. Государственная программа по противодействию религиозному экстремизму и терроризму в 
Республике Казахстан на 2013 - 2017 годы. – [Электронный ресурс] //www.online.zakon.kz.
4.  Жакаев  Б.,  Нургазинов  Б.  Ближневосточный  опыт  противодействия  терроризму  //  научно-
правовой журнал Генеральной прокуратуры РК «Закон и время» 2015 г., № 8. 
5.  Официальный  сайт  Комитета  по  финансовому  мониторингу  Министерства  финансов.  – 
[Электронный ресурс]: www.kfm.gov.kz. (дата обращения 12.10.2015).
6.  Стратегический  план  работы  ЕАГ  на  период  до  2015  года.  –  [Электронный  ресурс]:  www.
eurasiangroup.org. (дата обращения 15.11.2015).
7.  Методические  рекомендации  Академии  финансовой  полиции  Агентства  по  борьбе  с 
экономической  и  коррупционной  преступностью  РК  «Борьба  с  финансированием  терроризма  и 
отмыванием денег: методы осуществления и взаимодействие уполномоченных органов». – Астана, 
24.10.2013 г.
Осы мақалада терроризм мен экстремизмді қаржыландыруға қарсы жаһандық конструкциясы 
жарияланған,  ағымдағы  жағдай  қаржыландырудың  жаңа  арналарын  базалаудың  жаңа 
интенциясына  құрылымсыздық  террористік  альянстар  болуының  тұрақты  тенденциясын 
көрсетеді. Осының барлығы олардың қызметіне сенімді қарсы іс-қимыл бағытының қозғалыстағы 
механизмдерін іздеуін күшейтеді. Шындығында бар жоғары деңгейдегі әлемдік қауіп аймақтық 
және  жаһандық  бірлестіктері  ретіндегі  шеңберінде  интеграцияны  кеңейту  және  тереңдетуге 
мән бере отырып, қарсы іс-қимылдың аса жаңа механизмдерін әзірлеуге итермелейді.
Түйін  сөздер:  терроризм  және  экстремизм,  халықаралық  қауіпсіздік,  қаржы  жүйесі, 
халықаралық стандарт, интеграциялау бірлестіктері, ақшаның ізін жасыру, қаржылық барлау.
В данной статье освещаются глобальные конструкции борьбы с финансированием терроризма 
и экстремизма, текущие реалии развития демонстрируют устойчивые тенденции приспособления 
деструктивных террористических альянсов к новым интенциям базирования и выработки новых 
каналов  финансирования.  Все  это  усиливает  поиск  действенных  механизмов  в  направлении 
надежного противодействия их деятельности. Высокий уровень мировой угрозы существующей 
действительности  вынуждают  разрабатывать  все  более  новые  механизмы  противодействия, 
отдавая предпочтение расширению и углублению интеграций в рамках как региональных, так и 
глобальных объединений.         
Ключевые слова: терроризм и экстремизм, международная безопасность, финансовая система, 
международные стандарты, интеграционные объединения, отмывание денег, финансовая разведка.
This article highlights the global structure for combating the financing of terrorism and extremism, the 
current realities show a steady trend of destructive terrorist devices to new alliances based intentions and 
develop new channels of financing. All this reinforces the search for effective mechanisms in the direction 
● ● ● ● ●
Трибуна молодого ученого

№4 (40) 2015 ж. Қазақстан Республикасы Заңнама институтының жаршысы  
188
reliable counter their activities. The high level of threat to the existing reality of the world are forced to 
develop more new mechanisms of reaction, favoring the expansion and deepening of integration within 
both regional and global organizations.
Keywords: terrorism and extremism, international security, financial system, international standards, 
integration associations, money laundering, financial intelligence.
Диана Бекболатқызы Байсағатова, 
Қазақстан  Республикасы  Бас  прокуратурасының  жанындағы  Құқық  қорғау  органдары 
академиясының докторанты, құқық ғылымдарының магистрі
Қазақстан  Республикасының  халықаралық  терроризм  мен  экстремизмге  қарсы  іс-
қимылдағы рөлі
Байсагатова Диана Бекболатовна, 
докторант  Академии  правоохранительных  органов  при  Генеральной  прокуратуре  Республики 
Казахстан, магистр права
Роль Республики Казахстан в противодействии международному терроризму и экстремизму
Baisagatova Diana Bekbolatovna, 
PhD student of Academy of Law enforcement agencies, Master of Law
Republic of Kazakhstan in combating international terrorizm and extremism

189
Жумагулов Тимур Байжуманович, 
докторант 3-го курса Жетысуского государственного университета 
им. И. Жансугурова
МЕЖДУНАРОДНЫЕ ОРГАНИЗАЦИИ И ИХ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ 
В ОБЛАСТИ ОБЕСПЕЧЕНИЯ БЕЗОПАСНОСТИ ВОДЫ. 
ПРАВОВЫЕ АСПЕКТЫ
В  Послании  Главы  государства  народу 
Казахстана «Стратегия «Казахстан – 2050» новый 
политический курс состоявшегося государства» 
одним из десяти глобальных вызовов XXI века 
обозначен  прогнозируемый  острый  дефицит 
воды  и  необходимости  выработки  для  этого 
новой политики в отношении водных ресурсов 
нашей  страны.  В  этой  связи  Правительству 
было  поручено  разработать  долгосрочную 
государственную программу по развитию водной 
отрасли, сообщает пресс-служба МОСВР РК.
Стратегической  целью  Государственной 
программы  является  обеспечение  водной 
безопасности  Республики  Казахстан  путем 
повышения эффективности управления водными 
ресурсами [1]. 
«В 
частности, 
Казахстан 
считает 
необходимым  провести  заседание  Совета 
глав  государств  –  членов  Международного 
фонда  спасения  Арала  либо  Водный  саммит  с 
привлечением  крупных  доноров  и  экспертов. 
Наряду с этим необходимо создать Центрально-
Азиатский инвестиционный фонд по реализации 
водных проектов и Региональный центр водной 
безопасности.  Казахстан  также  предлагает 
совместно разработать и подписать Пакт о водной 
и  экологической  безопасности  в  Центральной 
Азии. Смысл нового пятистороннего документа, 
основанного  на  нормах  общепризнанного 
международного 
права, 
заключается 
в 
урегулировании  водных  отношений  с  учетом 
современных  реалий  и  специфики  региона, 
поиске баланса интересов» [2]. 
Реки  в  мировом  масштабе  так  пострадали 
от  человеческой  деятельности,  что  водная 
безопасность  почти  5  млрд.  человек  и 
выживание  тысяч  водных  видов  растений 
и  животных  оказались  под  угрозой,  пишет 
The  Guardian,  ссылаясь  на  предупреждения 
ученых. 
«Исследование, 
проведенное 
организациями  по  всему  земному  шару,  стало 
первым  одновременным  взглядом  на  все  виды 
воздействия  человека  на  воду  -  от  плотин  и 
водоемов  до  ирригации  и  загрязнений.  Оно 
рисует  устрашающую  картину  мира,  реки 
которого  всерьез  истощены»,  -  пишет  автор 
статьи  Адам  Воэн.  Развивающиеся  страны 
страдают  от  обеих  угроз:  безопасности  воды 
и  биоразнообразию,  в  особенности  в  Африке 
и  в  Центральной  Азии,  но  авторы  удивились 
масштабам  угрозы  дикой  природе  в  богатых 
странах.  «Мы  рот  разинули,  когда  узнали,  что 
один из самых высоких уровней угрозы в мире 
- в Соединенных Штатах и в Европе», - сказал 
профессор Питер Макинтайер, один из ведущих 
авторов  исследования,  начавший  проект  как 
научный сотрудник Мичиганского университета. 
«Американцы  склонны  думать,  что  проблемы 
загрязнения воды хорошо контролируются, но мы 
столкнулись с серьезными фактами», - добавил 
он.  Результаты  исследования  опубликованы  в 
журнале Nature [3]. 
Ежесуточно  мир  потребляет  7-9  млрд.  тонн 
воды.  Цифра  имеет  тенденцию  к  росту.  Рост 
потребления  сопровождается  сокращением 
запасов  пресной  воды  на  планете.  Причины 
разные.
Сегодня  проблему  обеспечения  пресной 
водой  каждая  страна  решает  по-разному: 
Гонконг  получает  воду  трубопроводами  из 
Трибуна молодого ученого
"Хозяин воды - хозяин жизни"
(Народная мудрость)

№4 (40) 2015 ж. Қазақстан Республикасы Заңнама институтының жаршысы  
190
Китая, дополнительно танкерами. В Саудовскую 
Аравию  воду  возят  самолетами  из  Новой 
Зеландии, в Голландию и Японию – из Норвегии 
и т.д.
Сокращения запасов пресной воды вызывает 
рост  напряженности  в  межгосударственных 
отношениях.  Прав,  пожалуй,  будет  бывший 
генеральный  секретарь  ООН  Кофи  Аннан, 
предупредивший,  что  ХХІ  век  станет  веком 
войны  за  воду.  Проблема  пока  тлеет,  но  грозит 
уже в ближайшем будущем перерасти в пожары 
Вселенного  масштаба.  Египет  с  тревогой 
наблюдает за строительством в Эфиопии, выше 
по  течению  реки  Нил,  ГЭС  «Возрождение». 
Проект  может  лишить  Египта  20%  водостока. 
Переговоры  между  странами  относительно 
замораживания  стройки  ГЭС  зашли  в  тупик. 
Военное  вмешательство  невозможно,  стройка 
ведется  по  проекту  Израиля,  финансовый 
спонсор Китай [4]. 
Несмотря  на  огромные  водные  запасы 
мирового  океана,  всего  лишь  0,4%  составляет 
пресная  вода,  доступная  для  человечества. 
Согласно прогнозам ученых, к 2025 году более 
80%  мирового  населения  будет  проживать  в 
странах  с  высоким  и  крайне  высоким  водным 
стрессом.
Под  особым  пристальным  вниманием 
Президента  и  Правительства  Республики 
Казахстан  находятся  проблемы  воды,  первая 
отраслевая  программа  «Питьевая  вода»  на 
2002 - 2010 годы, на реализацию которой было 
затрачено 335 миллиардов тенге, не выполнила 
поставленных  перед  ней  задач.  В  настоящий 
период  времени  в  Казахстане  стартовала 
вторая  программа  «Ак  булак»  на  2011  -  2020 
годы  с  запланированным  финансированием 
в  размере  более  одного  триллиона  тенге. 
Программа 
предусматривает 
обеспечение 
эффективной  и  рентабельной  деятельности 
эксплуатационных предприятий и организаций, 
модернизацию  систем  водоснабжения  и 
водоотведения,  максимальное  использование 
подземных  вод  для  обеспечения  населения 
питьевой водой, повышение качества проектно-
изыскательских  работ  в  водохозяйственной 
сфере  и  устанавливает  целевые  индикаторы, 
включающие  в  себя:  обеспечение  доступа  к 
централизованному  водоснабжению  в  сельской 
местности 80% от общего количества сельских 
населенных  пунктов,  в  городах  –  100%, 
обеспечение  доступа  к  централизованному 
водоотведению  в  сельской  местности  20% 
от  общего  количества  сельских  населенных 
пунктов,  обеспеченных  централизованным 
водоснабжением,  в  городах  –  100%,  доведение 
уровня  нормативно-очищенной  воды  в  городах 
при  сбросах  в  водоемы  до  100%  и  другие. 
Проведенный  анализ  причин,  послуживших  не 
выполнению задач, поставленных на реализацию 
Первой  программы,  показал  достаточно 
большое  количество  недостатков,  в  том  числе, 
отсутствие  системного  подхода  и  должного 
взаимодействия  центральных  и  местных 
исполнительных  органов  при  планировании 
работ  по  модернизации  и  развитию  систем 
водоснабжения  и  водоотведения,  отсутствие 
комплексного  подхода  к  решению  вопросов 
водоснабжения  и  водоотведения,  отсутствие 
мониторинга  хода  реализации  проектов 
водоснабжения и водоотведения, низкий уровень 
разработки  проектно-сметной  документации 
для  проектов  водоснабжения  и  водоотведения, 
неэффективное  использование  бюджетных 
средств,  некачественное  строительство  и 
реконструкция  водоводов,  нарушение  сроков 
выполнения  ремонтно-строительных  работ,  из-
за  просчетов  в  финансировании  построенные 
за  значительные  бюджетные  средства  объекты 
простаивали,  тогда  как  другие,  из-за  нехватки 
финансирования  реконструировались  лишь 
небольшими  частями.  Причины  установлены, 
недостатки  указаны,  приступили  к  реализации 
Второй  программы.  Естественно,  что  задачи 
Второй  программы  –  не  допустить  подобные 
нарушения,  которые  вновь  не  позволят 
реализовать  поставленные  перед  ней  цели.  За 
качество  реализации  программы  переживает  и 
сам Президент, который 25 мая 2012 года, проводя 
совещание  с  акимами  южных  областей  по 
вопросам регионального развития, говорил и об 
освоении средств по программе «Питьевая вода». 

жүктеу/скачать 4,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: