Дістемелік кешен
Адамзаттық хх ғасырдағы әлеуметтік - саяси дамуына болжам жасау
жүктеу/скачать 1,41 Mb.
|
Ëåêöèÿ 20 Ïðàêòèêàëû? ñåìèíàð 6 Ñ?Æ 64 Áàðëû? ñà?àò ñàíû 9
| 4. Адамзаттық хх ғасырдағы әлеуметтік - саяси дамуына болжам жасау. Болжау ұғымы (гректің "prognosis" - аддын ала болжау, айту деген сөзінен шыққан) қайсы бір табиғат не қоғам қүбы лыстарының болшақта болатъш-болмайтыны жайыңца ықтимал пікір айтуды біддіреді. Әлеуметгік өмір саласында ғылыми көрегендік білдірудің бір формасы реіінде болжау адцьша макс; 11 қоя білуге, жоспарлай білуге тығыз байланысты. Басқаруіл көнбейтін құбыпыстарды (әсіресе табиғат қүбылыстарьш) алдъш ала болжау ол қүбылыстардың теріс нәтижелерін (мәселвН, жердің сілкінуінен, күшті дауылдардан т.б.) сақтануға мүм кіңдік береді. Алайда көп жағдайда (әсіресе әлеуметгік 6oj і ж ; і у ларда) адамның қарсы қолданған іс-әрекегі тиісті нәтиже бермвуі былай тұрсьш, оқиғаны аскьгңцырып жіберуі мүмкін. Аипи 11 .і қ, табысқа жету мүмкіндігін болжау адамды рухтандырып, іс-әрекетке жүмылдырса, апатгы жағдайды алдын ала болжау білімсіз адамдарды үрейлендіріп, дүрбелеңге салса, білімді адамды ол дүрбеленді боддырмау үшін оған қарсы амал іздсуіі1, шара қоддануға итермелеуі мүмкін.
Тар мағынада алғанда, болжам қайсыбір қүбылыстарді.м і даму барысына сан және сапа жағынан баға беру мақсаты нді арнаулы ғылыми зерттеуді білдіреді. Мысалы, еңбск өнімділігіне техникалық прогрестің титізетін әсері немвсв жүмыссыздықтың деңгейі мен қылмыс жасау деңгеііі арақатынасы т.б. арнайы социологиялық зерттеулер жүргізу арқылы анықталады. Кейбір табиғат қүбьшыстарын алдын ала болжауга өрвКИ жасаушылық (мәселен, күннің, айдың түтылатын уақытып алдын-ала білу т.б.) ерте замандарда да болды, бірақ оі [Дай болжам жасаушылар дін иелері, абыздар болды, өйткспі ол кездердегі білімді адамдар солар еді, бірақ олар өз болжамдарыі і қүдайдың қүдіреттілігін, өздері қүдайдың жердегі ӨКІЛІ екендігін қара халық алдында дәлелдеу үшін пайдаланды Сол кездерден бері философия мен социологияда "фатали ІМИ деп аталатын діни-идеалистік көқарас дамып келеді. Ол мифологиялық фатализм (адамзат мәдениетінің бастапқы қалыптасу түсында кеңінен тараған) жөне теологиялық фатализм болып негізгі екі түрге бөлінеді. Екеуі де, жалпы алғанда, тағдырға сенуді - адам дүниеге келгенге дейін алла тағала алдын ала тағдырда нені белгілеп қойса, сол болмай қоймайды деген соқыр сенімді уағыздайды. Әрине, мүндай жағдайда ешқандай ғылыми болжамның болуы мүмкін емес. Ғылыми болжамның дүниежүзілік практикасында қолданьшатын әдіс-тәсілдер көп. Солардың ішінде тарихи аналогия, компьютерлік моделін жасау сияқты өдістері де бар. Қазіргі кезде әлеуметтік болжам жасау барған сайын кеңінен қолданылуда - оның ішінде нақты тарихи процестің болашағына эксперттік (сараптаушылық) баға беру өдісі ең сенімді әдіс деп есептеледі. Әлеуметтік болжамды бірнеше ғылымдар түрғысынан интеграциялық жолмен зерттемейінше, яғни қоғамның экономикалық, демографиялық дамуының, ғылыми-техникалық прогресс, мәдени және халықаралық қатынастар дамуының болашағын жан-жақты есепке алмайынша дәлелді әлеуметтік болжам жасау мүмкін емес. Түптеп келгенде, қоғам болашағын болжау жаратылыстану-ғылыми, техникалық білімдер мен қоғамдық ғылымдарды біріктіре қолданғанда ғана жемісті нәтиже береді. Әлеуметтік болжам мен өлеуметтік прогресс үғымдары іштей бірлікте, өйткені біріншісін мойындау екіншісін мойыңдауды міңдеттейді. Әлеуметтік прогресс идеясы - қазіргі тарихи прогресс түсында туған жаңалық емес. Оның түп тамыры, негізі өте ертеде жатыр: адамзат алғашқы қауымдық тобырдан қазірге дейін, тас қашаудан атом қуатын пайдалануға дейін, аса түрпайы мифологиялық түсініктен қазіргі терең ғылыми дүниетанымға дейін әлеуметтік прогрестің үзақ ой-шүқырлы жолын бастан кешірді. Осы дамудың барысында адамзатқа болашақ не әкеледі, бақытты өмір ме, әдде қайғы-қасіретке толы бақытсыздық па? - деген сүрақтарға жауап іздеуде адамдар не тарихи оптимизмді немесе тарихи пессимизмді жақтады. Тарихи прогресс идеясына сенетін Протагор, Демокрит, Лукреций Кар сияқты кейбір ойшыддар болғанына қарамас-тан, жалпы алғаңда ертедегі дүниеге тән тарихи пессимизм христиан дінінің тарихында философия мен идеологияда үстем болды. Мүнда тарихи пессимизм христиан дінінің ақыр заман жайындағы, адамның о бастан-ақ күнәлі екендігі, ол күнәні қүдайдың кешпейтіндігі т.б. жайындағы ілімінен көріңді дәуірінде ғылымның, өнердің жетістіктеріне, бүкіл қоғам өмірінің қайта жандануына байланысты дамыды. Өмірге жаңа келе бастаған буржуазияның қоғамдық ой-пікірлері тарихи оптимизмнің жарқын болашағына байланысты туды. Тарихи оптимизмнің өзегі ретінде адамзаттың ақыл-парасатының салтанат қүратыны жайында идея ұсынылды. Бүл идея XVIII-XIX ғғ. ағартушылары шығармаларының туына айналды. Марксистік философияға дейін тарихи прогресс пробле-малары Гегельдің философиясында ерекше орын алды. Ол тарихты біртүтас занды тарихи прогресс ретінде қарастырып, онда әрбір тарихи дәуір біртұтас адамзат тарихының өз ерек-шеліктері бар қажетгі сатысы деп тусіндірді. Бірақ ол біртүтас дүниежүзілік тарих процесінің критерийі ретіңде идеяны адды. Әлеуметтік прогрестің ғылыми үғымын түжырымдау тарихтың материалистік үғымының негізінде гана мүмкін бодды, өйткені бүл үғым адамзат дамуының қозгаушы күші-мен бірге оның бағытын да, критерийін де ашып беоді. Әлеу-меттік прогресс жайындағы бүрынғы түсініктердің кемші-ліктерін орынды сынай отырып, марксизм прогресті, біріншіден, дамудың түп-түзу даңғьгл жолы деп және , екін-шіден, ескіні жай қайталай беретін айнамалы қозғалыс деп түсінбей, қалтарыс-бүлтарысы көп, кейде тіпті кейін шегінісі, яғни регрессивті қозғалысы бар аса күрделі әлеуметтік процесс деп түсінді. Тарихи прогресс біркелкі емес, әркелкі дамитын, іштей қайшылықты прогресс, бірақ соған қарамай ол, жалпы алғанда, төменгіден жоғарыға қарай, бүрынғыдан ілгеріге қарай дамитын занды прогресс болып табылады. Қоғамдық дамуды дүрыс түсіңдіру үшін марксизм ілімі оның критерийін сырттан, бөгде бір күштен іздемей, қоғам емірінің субъектісі болып табылатын адамның өзінің тіршілік іс-әрекетінен, материалдық игіліктер өндірудің қоғамдық-тарихи практикасынан іздеді, ал бүл практиканың өзегі -қоғамдық өндіргіш күштердің дамуьі екендігі белгілі. Олай болса, қоғамдық процестің ең бірінші критерий ең алғашқы тас қашаудан бастап қазіргі орасан зор ғылыми-техникалық революцияға жету жолы, алғашқы жартылай жабайы адамнан қазіргі өркениетті мәдениет иесі - адамға дейінгі даму жолы. жүктеу/скачать 1,41 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|