Дене тәрбиесі теориясы мен әдістемесінің дамуы

 
17 
құбылыстардың  ӛзара  байланысын  және  даму  заңдарын  аша  алмайтын 
(философиялық  ілім)  білім  кезеңі.  Адам  баласы  оны  күнделікті  қозғалыс 
қимылында  алды.  Эмпиризмдік  білімнің  жинақталуы  адамды    «жаттығудың 
тиімділігін»  түсінуге  және  тәжірибені  ӛзгелерге  беру  әдістерін  танып  білуге 
әкелді. Бұның ӛзі дене жаттығуларының пайда болуының алғышарттары болды, 
ал одан кейін дене тәрбиесінің де пайда болуына әкелді. 
Екінші кезең - дене тәрбиесінің ең алғаш әдістерінің жасалу кезеңі. Ол ежелгі 
және  орта  ғасырлардағы  құл  иеленуші  мемлекеттердің  кезеңін  қамтиды.  Бұл 
әдістер  тәжірибе  жолымен  жасалды.  Педагогтар,  философтар  және  дәрігерлер 
адам  организмі  қызметінің  заңдылықтарын  әлі  біле  қойған  жоқ,  дене 
жаттығуларының  әсер  ету  механизмін  түсіндіре  алмады,  сол  себепті  дене 
шынықтыру  жаттығуларымен  айналысу  тиімділігін  тек  «сыртқы»  ӛзгерістер 
(адам  шыдамды,  күшті,  ӛзіне  керекті  дағдыларды  игерді)  бойынша  ғана 
анықтады. Дене тәрбиесі әдістерінің ең белгілісі Ертедегі Грекияда жасалынып 
пайдаланған әдіс. Ол әдіс бірыңғай жүйеге белгілі бір іс-қимылдарды, сонымен 
қатар  үйрету  әдістерін,  адам  бойындағы  қасиеттерді  арттыру  жолдарын 
біріктірді. Орта ғасырлар кезеңдерінде әдістер саны үнемі артып отырды және 
гимнастикадан,  жүзуден,  ойындардан,  садақ  атудан,  семсерлесуден,  атпен 
жүруден алғашқы кӛмекші құралдар пайда бола бастады.  
Yшінші  кезең  -  дене  тәрбиесі  туралы  теориялық  білімнің  тасқынды  түрде 
жиналуы.  Қайта  ӛрлеу  кезеңінен  XIX  ғасырдың  аяғына  дейінгі  аралықты 
қамтиды.  Адам  туралы,  оны  тәрбиелеу  және  үйрету,  оны  емдеу  туралы 
ғылымның  дамуы  философтарды,  педагогтарды,  дәрігерлерді  дене  тәрбиесі 
проблемаларына  назар  аударуға  тартты.  Дене  тәрбиесінің  атқаратын  қызметі 
жӛнінде  педагогикалық,  философиялық,  дәрігерлік  ой-пікірлер  жинақтала 
бастады.  Әрине,  ой-пікірлер  бұл  кезде  әлі  жүйелі  түрде  жинақталмағандығын 
байқауға  болады,  себебі  олар  жекелеген  ғылымдардың  (педагогиканың, 
философияның, медицинаның) ӛз ішінде ғана туындаған. Жоғарыдағы аталған 
ғылымдардың  ӛкілдері  кӛптеген  «ӛзіндік»  мәселелерді  адам  ӛмірінде  дене 
тәрбиесінің  атқаратын  қызметін  есептемей  шешу  мүмкін  еместігін  түсінді. 
Қайта ӛрлеу дәуірінің ӛзінде-ақ педагог-гуманистер және социалист-утопистер 
дене тәрбиесіне тұтастай тәрбиенің міндетті бӛлігі деп караған. И.Г.Песталоцци 
(1746-1827)  балалардың  қозғалыс  мүмкіншілігін  дамытуға  арнап,  «Буын 
гимнастикасы» теориясын құрып дене жаттығуларының, жалпы педагогикалық 
талаптарына  сай  құрыла  бастағанын  атап  кӛрсетеді.  XVІІІ  ғасырда  анатомдар 
дене  шынықтыру  жаттығуларының  биомеханикалық  саласында  ізденістер 
жасаған, ал XIX ғасырда дене тәрбиесі туралы жұмыстар кӛріне бастады. Қоғам 
ӛміріндегі дене тәрбиесінің атқаратын кызметіне байланысты объективтік баға 
беру үшін К.Маркс пен Ф.Энгельстің еңбектері маңызды орын алады. Бірінші 
рет,  олар,  ғылыми  түрде  тәрбиенің  тарихи  және  таптық  сипатын  дәлелдеді. 
Тәрбиенің  мазмұнын  ашып  берумен  қатар,  дене  тәрбиесінің  орнын  анықтады, 
адамды  жан-жақты  тәрбиелеу  кағидаларын  жүзеге  асыру  жолдары  кӛрсетілді. 
Сӛйтіп, бұл кезеңде дене тәрбиесі теориясының негізі қаланды. XIX ғасырдың 
басынан  бастап  дене  тәрбиесінің  теориясы  ғылыми  білімнің  жеке  саласы 
есебінде калыптаса бастады. 

 
18 
Тӛртінші кезең - біздің елімізде жеке ғылыми және оқу пәні есебінде дене 
тәрбиесінің теориясы мен әдістерінің құрылу кезеңі. Бұл кезең XIX ғасырдың 
аяғы мен Қазан революциясына дейінгі аралықты қамтиды және дене 
тәрбиесінің проблемалары жӛнінде арнаулы ізденістердің тасқынды дамуымен 
сипатталынады. Осы уақытта, қоғамдық ӛмірдің кӛптеген салаларына дене 
тәрбиесі әсерінің ықпалы тигендігін аңғаруға болады. Дене тәрбиесі 
саласындағы ғалымдар арасында ең жарқын ӛкілдерінің бірі   П.Ф.Лесгафт 
(1837-1909) болды. Оның тарихтан, анатомиядан, биологиядан, педагогикадан, 
антропологиядан, дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесінен еңбектерінің 
кӛпшілігі прогрестік бағытта болды, сондықтан жеке ғылыми және оқу пәні 
есебінде дене тәрбиесінің теориясы мен әдісінің негізіне енді.   
Бесінші кезең - Қазан революциясынан бастап қазіргі кезеңмен ӛлшенеді 
                                Сұрақтар мен тапсырмалар 
1. Дене тәрбиесі теориясы мен әдістемесі қандай ғылым? 
2. Дене тәрбиесі теориясы және әдістемесінің мектеп жасына дейінгі 
балалардың денесін жетілдіру процесін басқарудың жалпы заңдылықтары 
туралы ғылым екенігін дәлелдеңіз. 
3. «Ұғым» сӛзі қанай мағынаны білдіреді? «Ұғым», «түсінік» сӛздерінің  
байланысы, сәйкестігі бар ма? 
4. «Ұғым» сӛзіне және дене тәрбиесі теориясында жиі қолданылатын ұғымдарға 
түсінік беріңіз. 
5. Мектеп жасына  дейінгі  балалар дене тәрбиесі теориясының педагогикамен 
байланысы қандай? 
6. Мектеп жасына  дейінгі  балалар дене тәрбиесі теориясының 
мамандандырылған ғылыми пәндердің тұтас кешенімен байланыстылығын 
ашып кӛрсетіңіз. 
7. Дене тәрбиесі теориясы мен әдістемесінің мақсат, міндеттері мен мазмұнын 
түсіндіріңіз. 

жүктеу/скачать 2,95 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: