Э. М. Самекбаева тіл біліміне кіріспе электронды құрал «Тіл біліміне кіріспе»



Pdf көрінісі
бет29/35
Дата30.09.2022
өлшемі0,84 Mb.
#40940
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   35
Сұрақтар мен тапсырмалар: 
1. Синтаксис дегеніміз не? 
2. Сөздердің байланысу амалдары мен формаларына не жатады? 
3. Сөз тіркесі дегеніміз не? 
4. Сөйлем нені қарастырады? 
5. Сөйлем қандай түрлерге бөлінеді? 
Ұсынылатын әдебиеттер: 
1. Аханов К. Тіл білім інің негіздері. - Алматы, 2011 
2. Маманов, Ы. Қазақ тіл білімінің мәселелері. -Алматы: Арыс, 2007. 
3. Невченко В.Н. Введение в языкознание. -Москва: Дрофа., 2008. 
4.  Исаев .С. Қазақ тіл білімінің мәселелері// Вопросы казахского языкознания .- 
Алматы, 2011 
5. Попова З.Д.Общее языкознание. -Москва: Восток-Запад, 2007 
6. Аханов К. Грамматика теориясының негіздері. -Алматы: Өлке, 2010.
7. Қалиев Ғ. Жалпы тіл білімі.- Алматы, 2001 
8. Қордабаев Т.Р. Жалпы тіл білімі. -Алматы., 2004 
 
№26 тақырып: Тілдің шығуы мен дамуы және тілдердің өзара әсерлері 
1.Тілдің шығуы 
2.Тілдің жасалуы 
3.Тілдің өзара әсерлері 
 
Адамзат 
тілінің 
шығуы-алғашқы 
адамдардың 
пайда 
болуымен 
байланысты.Тілдің шығуы туралы сөз еткенде, ең алдымен, екі түрлі мәселені бір-
бірінен ажыратып алу керек. Бірі – жалпы адамзат тілінің шығуы, екіншісі – жеке 
,нақты тілдердің шығуы. Әрине жеке тілдердің пайда болуы кейінгі дәуірлердің 
үлесіне жатады. Бұл мәселе ең алдымен антикалық тіл білімінде қойылған 
болатын. Онда тіл «табиғи» және «жасанды» құбылыс деген екі қарама-қарсы 
көзқарас болғаны мәлім. Кейін бұл екі бағыт ортағасырлық ,Қайта өркендеу, 
ағарту дәуіріне дейін шешімін таппай келді. XVIII ғ.бастап ғылыми-
философиялық тұрғыда қарастырыла бастады. (Ж.Ж.Руссо, И.Г.Гаман, И.Гердер). 
Осы саладағы зерттеулердің нәтижесінде В.фон Гумбольдттың әйгілі 
тұжырымдамасы дүниеге келді. Гумбольдт тілдің пайда болуын «адамзаттың ішкі 
қажеттілігінен туындайды. Ол адамдар арасында тек байланыс құралы ғана емес, 
адамдардың табиғатына тән және олардың рухани күштерінің дамуы мен 


дүниетанымдарын жасау үшін қажет...» деген.Тілдің шығуы туралы теориялар: 
дыбысқа еліктеу, эмоционалды теория, одағай теориясы, марксистік 
теория,қоғамдық шарттасу теориясы, моногенез. Бұл теориялардың барлығы қате 
теориялар. 90-жылдарға дейін тілдің шығуының ғылыми тоериясын марксистік 
тоерия деп келдік. Қазірде бұл теория тек еңбек пен сананың байланысын көрсете 
білді. Араласу өндіріс дамуының қажетті салдары деп қабылданған.
Моногенез теориясы-тілдің шығуын, әртүрлі діни әңгімелер, аңыз, ертегілер 
арқылы зерттейді. Аңыздар да тілдің бір ортадан шыққан жоққа шығармайды. 
Тілдің бір ортадан тарауы, қандай да болмасын бір негізгі себептен ой мен тілдің 
пайда болғаны ақиқат екені ғана сөзсіз. 
Тіл қоғамда пайда болған. Рудың, тайпаның, халықтың, ұлттың пайда болуына 
қарай, тілді рулық, тайпалық, халықтық, ұлттық болады. Бұлар бірінен бірі туып 
отыратын категория.Алғашқы қауымдық құрылыста адамдар ру болып біріккен. 
Олардың тілдері рулық болған, кейін рулық құрылыс ыдырап, территориялық
мемлекеттер пайда болған, яғни халықтық тіл де пайда болады.. Феодализмнен 
капитализмге көшу барысында ұлт пайда болып, халықтық тіл ұлт тіліне 
айналады. 
Тілдің дамуы туралы Н.Я.Маррдың-сатылық даму теориясы, ағайынды 
Шлегельдер мен Гумбольдтың ұстанған бағыты – тілдің өткен дәуірін- 
классикалық дәуір, тілдің гүлденіп дамыған дәуірі, ал бергі дәуірлер – тілдің азу, 
бүліну дәуірлері деп есептеген.. Август Шлейхер тіл дамуының өсімдік пен 
хайуанаттардың өсіп дамуынан айырмашылығы жоқ деп есептейді. Бұлардың 
барлығы қате көзқарастар .Н.Я.Маррдың сатылық даму теориясы тілдің дамуын 
әр түрлі сатысы бар және ол сатылардың әрқайсысы белгілі бір қоғамдық 
формацияға (феодалдық, капиталистік) сай келеді деп есептеді. 
Тілдің сыртқы факторлардың әсері арқылы дамуын-жалпы заңдарға 
жатқызамыз. Тіл дамуының жеке заңдары тіл білімінің құрылыс мен салаларының 
заңдылықтарына байланысты.Тіл дамуының жеке заңдары тіл білімінің барлық 
саласында кездеседі. 
Тілдердің өзара байланысы екі түрлі жолмен болады. Бірі-тоғысу, екіншісі-
тілдік элементтердің енуі. Тоғысу, субстрат, адстрат, суперстрат.Тілдің тоғысуы 
дегеніміз этникалық топтардың бірігуі, осының негізінде субстрат пайда болады. 
Субстрат дегеніміз – жеңген тілдегі жеңілген тілдің элементтері.Адстрат - әр 
түрлі халықтардың ұзақ уақыт бірге өмір сүріп, қарым-қатынаста болу 
нәтижесінде пайда болған тіл жүйелеріндегі өзгерістер. Кейде билингвизмді 
белгілейді. 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   35




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет