ге ңаты насы ньщ , ж ал п ы м әдениеттіңкөрінісі. Адамдар-
дың материалды қ дүниені қанш алы ңты дәрежеде игерді,
сол игерген м азмүнда, күш терден ңанш алы ңты
дәреже-
де өзінің өлеум еттік дүниесін ж асады - міне, материя
туралы ең алды мен қоғамдьщ
санада туаты н көзңарас-
тар осы ж ағдай ларға байланы сты . А дамзат бүгінгі күнге
дейінгі тарихы нда іс ж үзінде материяны зат түрінде біле-
ді. Ол затты ң әртүрлі қасиеттерін меңгерді, заттан көлте-
генқүралдар ж асады , т.т., яғни ол заттар дүниесінде тір-
ш ілік етеді. Өзі де сол заттар дүниесінің, ж анды тірші-
ліктің бірі. А дамдар табиғатта бар заттардан басқа, онда
гіпті болмаған ж ән е адамсыз болуы м үм кін емес заттар
ж асайды . А дам дар өздерін белгілейтін заттарм ен өзін
ңорш аған.
Ж алп ы алғанда,
м ат ерияны ц т урлері: зат пен өріс,
метагалактика мен биосфера. М атерияның алуан түрлілі-
гінің ш ексіздігін мы надай ф акті көрсетеді:
материя тек
зат түрінде ғана ("элем ентарлы қ" бөлш ектерден қүрала-
тын ңүм түй ірш іктерін ен бастап зор аспан денелеріне
дейінгі айналамы здағы заттарды ң бәрі) емес, сонымен к а-
тар өріс түрінде де (электромагнит өрісі, ядро өрісі, тар-
тылыс өрісі) өмір сүреді. М атерияның осы негізгі екі түрі
өзара ты ғы з байланы сты ж әне өзара бір-біріне айналы п
түруға ңабілетті келеді.
XX
ғ. 80-ш і ж ы лдары нда
мат ерияны ц щ р ы л ы м ы
осындай болып көрінеді: М етагалактика (оған галактика-
лар, макро-микро-денелер, молекулалар, атомдар, элемен-
тарлы қ бөлш ектер ж атады ) ж әне Биосфера (оған ңоғам,
биоценоз, көп кл еткал ы қ организмдер, клеткалар, ДНК,
РНК ж атады ). Д әуір өткен сайын, адамны ң өндіріс қыз-
меті ж ан -ж ақты күрделі процеске айналған сайын, адам-
дардың қы зметтері сан алуанболы п кетті. М атерия тура-
лы адам затты ң түсін іктері заманы на сай өзгере береді.
М атерия үш ін затты қ форма оның негізі емес, негізгі
форма - jjo
згалы с. Вүл қоры ты нды тек адамның дүние-
де болу формасына ғана емес, ол ж алпы болмыстын, бар-
лы қ формалары на ңаты сты .
М атерия үнемі қозғалы ста болады. Болмы сты ң іш кі
табиғаты - қозғалы с. Сондықтан да бүрынғы материал ис-
тер де мүны белгілі бір дәрежеде болж аған. Ф илософия-
да көп ойшылдар қозғалыссыз материя ж о қ деген пікірге
ойыстаған. Бірақ қозғалысты әртүрлі түсінген. Ңозғалыс
табиғаттағы, ңоғамдағы барлык өзгерістерді түгел ңам-
тиды. Қозғалыстыңіш кі өзіне ңарама-қарсы бір сөті -
ты~
ныштыц. Тыныштың қозғалыстан бөлек, оған бөгде нәр-
се емес. Тыныштың - ңозғалыстың белгілі өткінш і ңал-
пы. Дөлірек айтсаң, тыныш тьщ
- ңозғалы сты ң бірш ама,
бір сәткі түрақтылығы.
М атерия ңозғалы сты ң бір ф орм асы нан ек ін ш ісін е
ауысып отырады. Б ірақ ол денелер ж ерге ңаты насы нда
тыныштьщ ңалпында.
Ңозғалыс негізгі, себебі барлың
тіршіліктін, формалары ш ын мәнінде ңозғалы с. Т іпті ты-
ныш тықтың өзі де - қозғалыс немесе қозғалы сты ң бірша-
ма түраңты ңалпы дедік. Сондықтан ты ны ш ты ң относи-
те льдік (салыстырмалы) нәрсе. Ты ны ш ты қ белгілі бір ңа-
тынаста ғана тыныш тың, басңа барлың қаты настарда -
ңозғалыс.
М ат ерия цозгалы сы яы ц н егізгі ф орм алары :
Достарыңызбен бөлісу: