Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет28/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   133
АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
57 
щадисяляри миф сявиййясиня галдырмаг истямишдир. О, тясвир 
етдийи тарихи анлары мифлярля йоьурса да, бу, танрыларын «тари-
хи» дейилди. Алим бирбаша инсанын вя инсан топлумунун – 
оьуз етносунун тарихини йазмышды. Тядгигатчылар тарихин 
ясас функсийасыны мцяййянляшдиряндя эюстярирляр ки, «инсан 
йер цзцнцн бцтцн йаранышлары арасында – хцсуси варлыгдыр. 
Она эюря йох ки, даныша, дцшцня, юзцня палтар тикя, гушун, 
аьаъын, щейванын эцъцндян кянар диэяр ишляри йериня йетиря 
билир. Инсаны бцтцн диэяр йаранышлардан фяргляндирян ян ясас 
ъящят одур ки, о, тарихи варлыгдыр. Чцнки щяр бир инсанын юз 
тарихи вар, бу тарихлярин бир йеря топланмасы халгын, айры-айры 
халгларын тарихляринин бир арайа эятирилмяси ися бяшярин тари-
хини мейдана чыхарыр» [130, 7]. 
Цмумиййятля, тарихя бялли олан илк йазылы мянбялярдян 
бири дя аккад чарлары Саргон (б. е. я. 2316-2261-ъы илляр) вя 
Щаммурапинин (1792-1750) щакимиййяти илляриня аиддир. 
Шяргдя йаранан коалисийалардан бящс ачан сяняддя Азяр-
байъан яразиляриндя кутилярин вя туруккилярин йашадыьы эю-
стярилир. А.Оппенхейм йазыр ки, «беля коалисийалардан бири 
Щаммурапинин падшащлыьынын 32-ъи илиндя (Ешнунна, Субар-
ту вя кутиляр) вя диэяри 37-ъи илиндя (сутиляр, Туррукку, 
Камку вя Субарту) хатырланыр» [278, 125]. К.Н.Щцмбятов 
йазыр ки, «гядим тцрклярин, о ъцмлядян скифлярин улу яъдад-
ларынын ады юз дилляриндя «Тюрц» (доь, мейдана эял, йаран) 
иди. «Тюрят» (йарат), «тюрэц» (нясил, тайфа) дя бу кюкдян иди. 
Еляъя дя б. е. я. II миниллийин сонунадяк формалашан мифик 
улу яъдад адлары - Тарэи-Тай (Щеродотда), Тцрцк, Турук, 
Турук Ата (оьуз вя уйьурларда), Тур («Авеста»да) мцасир 
тцрк халгларынын цмуми етноними кими эютцрцлцр» [180, 
140]. 
Щеродот мараглы бир скиф ритуалындан бящс ачараг эю-
стярирди ки, «щяр бир щюкмдар илдя бир дяфя юз яйалятиндя 
хцсуси шяраб габы щазырладырды. Щямин габдан анъаг 
дцшмян юлдцрянляр чахыр ичя билярдиляр. Кимляр ки, дцшмян 


Бярпа, эенезис 
58 
юлдцрмяйя имкан тапмамышдылар, онларын щямин габдан 
чахыр ичмяйя щаглары чатмырды, бир кянарда бойунларыны 
бцкцб яйляширдиляр. Скифляр цчцн бундан тящгирамиз щеч ня 
йох иди» [168, 128]. Щямин адят «Китаби-Дядя Горгуд» 
епосундакы оьуз бяйляринин Байындыр хан вя Газан Бяйин 
мяълисляриня топлашмалары епизодларында юз яксини 
тапмышдыр. 
Гядимлярдя скифляр танрыларынын шяряфиня нящянэ бир 
абидя уъалтмышдылар. Онларын мцгяддяс саныб инам йериня 
чевирдикляри бу абидя бир мис габдан ибарят иди. Тутуму 
чахыр щазырланан кцплярдян алты дяфя чох иди. Диварларынын 
галынлыьы ися алты бармаг иди. Ичярисиня алты йцз амфор

мящлулу асанлыгла йерляшдирмяк оларды. Щеродота йерли яща-
линин дилиндян алынмыш беля бир мялумат чатдырылмышды ки, 
скифляр габы танрыларынын шяряфиня ох уълугларындан дцзялт-
мишдиляр. «Тарих» китабында йазылыр ки, «Ариант (ола билсин ки, 
скифлярдя бу ад Яр Ана шяклиндя иди, йяни кишилярин башчысы, 
баш яр анламында) адлы скиф чарларындан бири сойдашларынын 
сайыны юйрянмяк арзусуна дцшцр. О, бцтцн скифляря ямр 
едир ки, щяр кяс бир ох уълуьу эятирмялидир, онун ямрини 
йериня йетирмяйяни юлцм эюзляйирди. Онда скифляр о гядяр 
чох ох уълуглары эятирирляр ки, чар онлардан юзцня абидя 
уъалтмаг истяйир: тапшыырыр ки, уълуглардан щямин мис габы 
дцзялтсинляр» [168, 262].
Дунай чайы ятрафында, Азов, Гара дяниз, Хязяр сащилля-
риндя, Гафгаз даьларынын ятякляриндя, Итил (Волга) бойунда, 
еляъя дя Кичик Асийада мяскунлашан прототцрк тайфаларынын 
– скифлярин Танрынын шяряфиня уъалтдыглары абидя - нящянэ 
мис габ мифик дцнйа моделини хатырладыр вя Тцркцн бир га-
надынын - оьузларын эен йаддашында епослашмыш «улу яъдад 
Оьузун тцрк нясиллярини мейдана эятирмяси» мотивиндя из-
лярини горуйуб сахлайан мифик дцнйа моделинин «тцрк-оьуз 

Амфор - йунанларын гядим щяъм юлчцсцдцр. Бир амфор 40 литрдир Ийирми дюрд 
мин литр 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет