Бярпа, эенезис
82
тутсунлар? Эениш яразилярдя йашайан
мцхтялиф тцрк сойлары
йалныз башланьыъда христиан, йохса Ислам ягидясиня кечмяйи
тяряддцдля гаршыламышлар. Чцнки саклара вя щунлара христиан-
лар, еляъя дя атяшпяряст фарслар орта ясрлярдя мцсялманлара
нисбятян даща мцщавизякар мювгедян йанашырдылар. Онлар
тцрклярин дядя-баба инаъларыны шейтан ямяли, ящриманлыг
кими йозмаьа чалышдыглары щалда оьузларын симасында сялиб-
чиляря гаршы мцщарибядя юзцня мцттяфиг тапан ярябляр як-
синя, Эюй танрысы иля Аллащ арасында йахынлыг эюрдцклярини
етираф едирдиляр.
«Албанийа тарихи»ндя эюстярилир ки, Гафгаз тцркляринин
щяр ямялини анъаг шяря йозан христиан албанлар (бу сащядя
ясяри грабаръайа чевирян ермяниляр даща чох ъанфяшанлыг
етмишляр) бир мягсяд эцдцрдцляр: ня йолла олур-олсун
мцттяфиг, йахын гоншу вя сойдашлары щунлары юз динляриня
эятирсинляр. Чцнки Гафгаз вя она йахын яразилярин сакинляри
- саклар, щунлар, оьузлар, гыпчаглар,
албанлар дини ягидяъя
мцхтялиф мязщябляря мейл салсалар да, кюкдян эялян адят-
лярля бир-бириня сых баьлы идиляр. Мясялян, щунларын албанлар-
ла гощумлуг ялагяляри аиля гурмаг – ган гарышдырмаг
сявиййясинядяк баш тутур, щеч бир тяряфдян етиразла гаршы-
ланмырды. Вя мин илдян чох Гярбин вя Шяргин диггят
мяркязиндя олдуьундан Муса Каланкатуклу
якс мюв-
гедян йанашса да, ясяриндя Гафгаз тцркляринин инанъла-
рындан эениш бящс ачмаьы гаршысына мягсяд гоймушду.
Тясадцфи дейил ки, яввялляр Щеродот, Страбон кими антик
мцтяфяккирлярин, сонралар ися Е.Тейлор, Ъ.Фрезер тяк етно-
графларын диггятини юзцня чякян яски тцрк адят-яняняляри,
илкин примитив дин системляри бяшяриййятин мядяни инкишафа
старт эютцрдцйц еля мягамлардан сайылырды ки, щямишя юрняк
кими нцмуня чякилиб, сивилизасийайа доьру узанан йоллары
ишыгландырдыьы гейд едилирди. «Албанийа тарихи»ндя якс олу-
нан щунлара мяхсус култлар, ритуаллар вя эюрцшляри ардыъыл-
лыгла нязярдян кечирсяк, эюрярик ки, щяр бири мцасир азяр-