Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет40/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   133
АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
81 
алыныб сонралар грабаръайа чеврилян мятндя од танрысынын ады 
«Куар»дыр. З.Бцнйадов йунан, яряб, фарс, тцрк вя ермяни 
мянбяляриня ясасланараг билдирир ки, «Пящляви дилиндя хвар 
– эцняшдир... Фарс вя ермяни дилляриндя хцр сюзцнцн мянасы 
белядир: фарсъа – хцр, хвар, xвrena – эцняш, од; ермяниъя – 
эюрцнмяйян, мадди олмайан од» [27, 225]. Т.Щаласи Куна 
эюря, «орта-гыпчаг вя яряб-фарс дилляриндя x вя h - q щярфи 
васитяси иля ишлянир» [351, 126]. Бизъя, щунларын танры адыны 
фарс, яряб вя ермяни мяншяли сюзлярля йозмаг дцз дейил. 
Чцнки тцркцн яски инанъларында кюк салмыш вя сонракы 
чаьларын мядяниййятляриндя дярин изляр бурахмыш юз 
мцгяддяс кяламлары олмушдур вя «хур», йахуд «хвар» 
(куар// гвар//гур//гар//гор) яслиндя «Гор» демякдир. 
З.Бцнйадов Т.Щаласи Куна истинадян юзц дя вурьулайыр ки, 
тцрклярдя (орта-гыпчагларда) «х» вя «щ» щярфляри «г» кими 
ишлянирди. Демяли, VII йцзилликдя Гафгаз щунларынын од-
эцняш-шимшяк танрысынын ады «Гор» иди. Тясадцфи дейил ки, 
щямин чаьларда йаранан Азярбайъан епосунун баш гящря-
манынын да адында «гор» (Дядя Горгуд) ясас компонент-
дир. Вя бу сюз инди дя дилимиздя од-алов мянасында ишлянир. 
«Гор» сюзцнцн фарс, яряб, ермяни дилляриня кечяряк «хур», 
йахуд «хвар»//«куар» шяклиня дцшмяси ися данылмаз факт-
дыр. 
Тцрклярин гядим чаьлардан Гафгазын кюклц сакинляри 
олмасы барядя мянбялярдян йцзлярля дялил эятирмяк 
мцмкцндцр. Лакин йазыйа алыныб тарихиляшян китабларын як-
сяриййяти тцркя щямишя дцшмян нязяри иля бахан йунанла-
рын, фарсларын вя ермянилярин, еляъя дя онун орта ясрлярин 
башланьыъындакы дюйцш шющрятляриня гысганълыгла йанашан 
яряблярин дилиндя йазылыб тясдигляндийи цчцн щяр мясяля 
анъаг гара рянэя бойанараг тягдим олунмушдур. Илкин 
инанъларында тябият варлыгларына, Эцняшя, Айа вя Эюй танры-
сына ситайиш едян Гафгаз тцркляри VII йцзилликдя дилемма 
гаршысында галмышдылар: тякаллащлы динлярдян щансынын йолуну 


Бярпа, эенезис 
82 
тутсунлар? Эениш яразилярдя йашайан мцхтялиф тцрк сойлары 
йалныз башланьыъда христиан, йохса Ислам ягидясиня кечмяйи 
тяряддцдля гаршыламышлар. Чцнки саклара вя щунлара христиан-
лар, еляъя дя атяшпяряст фарслар орта ясрлярдя мцсялманлара 
нисбятян даща мцщавизякар мювгедян йанашырдылар. Онлар 
тцрклярин дядя-баба инаъларыны шейтан ямяли, ящриманлыг 
кими йозмаьа чалышдыглары щалда оьузларын симасында сялиб-
чиляря гаршы мцщарибядя юзцня мцттяфиг тапан ярябляр як-
синя, Эюй танрысы иля Аллащ арасында йахынлыг эюрдцклярини 
етираф едирдиляр.
«Албанийа тарихи»ндя эюстярилир ки, Гафгаз тцркляринин 
щяр ямялини анъаг шяря йозан христиан албанлар (бу сащядя 
ясяри грабаръайа чевирян ермяниляр даща чох ъанфяшанлыг 
етмишляр) бир мягсяд эцдцрдцляр: ня йолла олур-олсун 
мцттяфиг, йахын гоншу вя сойдашлары щунлары юз динляриня 
эятирсинляр. Чцнки Гафгаз вя она йахын яразилярин сакинляри 
- саклар, щунлар, оьузлар, гыпчаглар, албанлар дини ягидяъя 
мцхтялиф мязщябляря мейл салсалар да, кюкдян эялян адят-
лярля бир-бириня сых баьлы идиляр. Мясялян, щунларын албанлар-
ла гощумлуг ялагяляри аиля гурмаг – ган гарышдырмаг 
сявиййясинядяк баш тутур, щеч бир тяряфдян етиразла гаршы-
ланмырды. Вя мин илдян чох Гярбин вя Шяргин диггят 
мяркязиндя олдуьундан Муса Каланкатуклу якс мюв-
гедян йанашса да, ясяриндя Гафгаз тцркляринин инанъла-
рындан эениш бящс ачмаьы гаршысына мягсяд гоймушду. 
Тясадцфи дейил ки, яввялляр Щеродот, Страбон кими антик 
мцтяфяккирлярин, сонралар ися Е.Тейлор, Ъ.Фрезер тяк етно-
графларын диггятини юзцня чякян яски тцрк адят-яняняляри, 
илкин примитив дин системляри бяшяриййятин мядяни инкишафа 
старт эютцрдцйц еля мягамлардан сайылырды ки, щямишя юрняк 
кими нцмуня чякилиб, сивилизасийайа доьру узанан йоллары 
ишыгландырдыьы гейд едилирди. «Албанийа тарихи»ндя якс олу-
нан щунлара мяхсус култлар, ритуаллар вя эюрцшляри ардыъыл-
лыгла нязярдян кечирсяк, эюрярик ки, щяр бири мцасир азяр-




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет