Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет82/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   78   79   80   81   82   83   84   85   ...   133
АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
163 
ляндя балыглар, торпаьа гарышанда биткиляр ямяля эялир, бол-
луг, бярякят артыр. Од вя щава иля баьлананда гураглыг олур. 
Бу цздян дя газанъларын юмрц чох гысалыр.
Тарихилик бахымдан «беш» рягями бармаг щесабынын ян 
бюйцк рягями кими чохлуьу ифадя едирди вя мцряккяб ря-
гямлярин алынмасында ящямиййятли сайылырды. Беля ки, бязи 
йуварлаг вя мцряккяб сайлар беш рягями иля йаранырды: ики 
беш дейяндя 10-у, цч беш 15-и. дюрд беш 20-ни шяртляндирир-
ди. Зещни инкишафын сонракы мярщяляляриндя беш рягяминин 
сай системиндя чох да бюйцк олмадыьы дярк едилмиш, инсан 
юз юмрцнц бада вермямяк цчцн, мяналы щяйат сцрмяк 
цчцн «дцнйанын беш эцнлцк» олмасыны хатырламышдыр.
Алты - Оьуз тцркляринин тясяввцрцндя ики цчлцйцн вя-
щдятини билдирир. Биринъи цчлцкля космос (Эцн, Ай вя Ул-
дуз), икинъи цчлцкля ися Йер вя онун орбити (Даь, Дяниз вя 
Эюй) йаранмышдыр. Дцнйанын йердя галан елементляри алты-
дан тюрямишдир. Атяшпярястлярин мифоложи эюрцшляриня ясасян 
Ащур-Мяздин алты шцасы иля дцнйанын бцтцн варлыглары форма-
лашыр, бяшяр ювладынын улу бабасы Кяймярд ися Хейир танры-
сынын Ащур-Мяздин йаратдыьы алтынъы варлыгдыр. Еляъя дя тя-
каллащлы динлярдяки тясяввцрлярдя Аллащ фяалиййятинин (йара-
дыъылыьынын) алтынъы эцнц Адями мейдана эятирир. 
Йедди. Мараглыдыр ки, ики ясас рягямин – цч вя дюрдцн 
топланмасындан йедди алыныр вя онунла бцтцн каинатын 
йеддигатлы модели гурулур: она эюря дя мифоложи структурлар-
да бу рягям сяййарялярин, планетлярин пайына дцшцр. 
«Йедди» рягяминин сакраллашмасына гядим тцрк-руник аби-
дяляриндя, классик Азярбайъан шаирляринин йарадыъылыьында, 
наьыл вя епосларда тясадцф едилир. Эюй тцрк империйасы 
дюврцндя тцркляр арасында «йедди» рягями эюйля йерин вя-
щдятини билдирирди. «Йедди гардаш, бир баъы», «йедди эцн, 
йедди эеъя йол эетдиляр», «йедди даь ашдылар», «йедди чай 
кечдиляр», «Короьлунун йедди мин йедди йцз йетмиш йедди 
дялиси варды», «йедди пяри», «йедди отаглы, йедди эцмбязли 


Бярпа, эенезис 
164 
сарай тикдиляр», «йедди эцн, йедди эеъя дюйцш олду» вя с. 
мифоложи дцшцнъянин ясас атрибутлары кими халгымызын шифащи 
вя йазылы епик янянясиня дахил олмушдур.
«Йедди» рягяминин маэик характери барядя даща чох 
фикир мцбадиляси апарылмыш вя бир-биринин яксини тяшкил едян 
мцхтялиф гянаятляр мейдана атылмышдыр. Бязиляри «йедди»дя 
эюй гуршаьынын рянэлярини, бязиляри – планетляри эюрмцш, бя-
зиляри дя башга ики мцгяддяс рягямин – «цч»ля (там дцнйа 
иля) «дюрд»цн (ясас цнсцрлярин: су, од, торпаг, щава) ъями 
кими баша дцшмцшляр. Еляъя дя щяфтянин эцнлярини 
«йедди»нин мяншяйиндя дуран васитя санмышлар. Беля бир 
изащат да иряли сцрцлмцшдцр ки, «йедди» - щцдуд билдирян 
рягямдир, инсанын чохсайлы яшйалары, варлыглары ейни анда 
гаврамасы щяддини андырыр. «Йедди»нин мяншяйи щаггындакы 
сон гянаятлярдян бири дя Нущун туфаны барядяки мяшщур 
мифдя, эяминин гуруйа чатмасындан сонра биширилян хюрякля 
ялагяляндирилмясидир. Нущ дцнйадакы бцтцн хейирли биткиляр-
дян истифадя едяряк щазырладыьы йемяйи «йеддицнсцрлц» 
(йяни чохцнсцрлц) адландырмышды. Бу бахышын изляри Азяр-
байъан халгынын мяишят вя инанъларында индийядяк горунуб 
сахланмышдыр: «йеддилюйцн» хюряк, йеддигат туман
йеддинювлц хонча, йеддирянэли эцнбяз, йедди эюзял вя с. 
«Йедди» рягяминин сакраллашмасы улу яъдадларымызын 
илкин астрал анлайышларындан иряли эялмишдир. Гядим тцрк ми-
фолоэийасында яъдада - атайа култ кими йанашырдылар. Ола 
билсин ки, онлар улу бабаларыны эюй ъисимляри иля ялагяляндири-
рдиляр. Чцнки, Бюйцк Айы бцръц иля баьлы йаранан ясатирляр 
яъдадларымызын эцндялик щяйатыны, мяишятини якс етдирирди. 
Мащмуд Кашгарлынын «Дивани-лцьяти-тцрк» (ХI яср) ясярин-
дя «Йетаган» (Бюйцк айы бцръц») сюзц «Эюйцн йеддинъи 
гаты» демяк иди. Сюзцн щямин мифик-астал образдан йаран-
дыьы эюз габаьындадыр. Азярбайъан фолклорунда «йедди» 
образларын (йедди гардаш, йедди иэид, йедди кюмякчи, йедди 
гулдур, йедди пяри вя с.), яшйаларын (йедди щядиййя, йедди 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   78   79   80   81   82   83   84   85   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет