Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет81/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   77   78   79   80   81   82   83   84   ...   133
АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
161 
сясиня «бюйцк чилля», сонра эялян ийирми эцня «кичик чилля» 
дейирляр. «Юлц чилля» ися йазын эирдийи яряфядир. 
Й.В.Чямянзяминли эюстярирди ки, «Чилля кясмяк айининдя, 
адятян, ял вя айаьын баш бармагларыны ипликля цч дяфя 
баьлайырлар, уъларындан су ахыдырлар, сонра ашаьыдакы сюзляри 
дейирляр: «Щязрят Сцлейман ешгиня, ъин гызы Мяръан 
щюкмцня, бяни-адямдян, бяни-щейвандан, ъиндян, шейтан-
дан, ахар судан, кюклц аьаъдан, дибли гайадан, йедди йолун 
айрыъындан - щяр кясин чиллясиня дцшмцшсянся, чилляни 
кясдим» [32, 87]. 
«Мяликмяммяд»дя цч рягяминин, демяк олар ки, 
бцтцн функсийаларындан баъарыгла истифадя едилмишдир. Наьы-
лын експозисийасында ики детал мцгяддяс цч рягями иля 
ялагяляндирилир: алманын цч эцня йетишмяси вя падшащын цч 
оьлу. Мараглыдыр ки, сцжетин сонракы инкишафында яксяр епи-
зодлар цчпилляли шякилдя давам едир, башга сюзля ъцзи дяйи-
шикликля цч дяфя тякрарланыр: биринъи олараг алманы горумаг 
цчцн бюйцк оьул ох-каманыны эютцрцб, дава либасыны эей-
иниб баьа эедир. Оьлан бир саат эюзляйир, ики саат эюзляйир, 
сцбщ, алма йетишян вахт йуху ону тутур. Бир заман айылыб 
эюрцр ки, алма аьаъда йохду, дярилибди. Икинъи, ортанъыл оьлу 
йола дцшцр. Бу да бир саат эюзляйир, ики саат эюзляйир, алма 
йетишяня йахын ону да йуху тутур. Цчцнъц сааты баша чат-
дырмамасы уьурсузлуьуна сябяб олур. Айылыб эюрцр ки, алма 
дярилиб. Мараглыдыр ки, щяр ики гардаш ики саат эюзляйир, 
цчцнъцйя сябирляри чатмадыьы цчцн уьур газана билмирляр. 
Мяликмяммядин цчцнъц дяфя йола дцшмяси вя бармаьыны 
кясиб йухуну эюзцндян говмагла – цчцнъц сааты баша 
вурмасы алманын горумасы иля нятиъялянир. 
Дюрд. Мифолоэийада дурьун бцтювлцйц рямзляшдирян 
цчдян фяргли олараг дюрд щярякятли тамлыьын образыдыр. 
Доьрудур, беля бир нюгтейи-нязяр дя мювъуддур ки, цчлцк 
щяля биткинляшмямиш, натамам бцтювлцкдцр вя дюрдля йе-
кунлашыб баша чатыр. Бу, дцнйанын йаранмасында иштирак 


Бярпа, эенезис 
162 
едян дюрд цнсцрля ялагядардыр. Башланьыъда эялян цч 
цнсцрля – су, од, торпагла щяр шей йаранса да, ъансыз, 
щярякятсиз иди. Йалныз дюрдцнъц цнсцрцн – щаванын (рущун) 
гатылмасы иля дцнйада щяйатын ясасы гойулур, ъанлылыг йара-
ныр, заман иряли эедир, «фяляйин чярхи» щярякятя эялир. 
Демяли, дюрд каинатдакы бцтцн варлыгларын, эюй ъисимляринин 
чыхыш нюгтялярини тяшкил едир, планетляр, улдузлар юз охлары 
ятрафында фырланмаьа башлайыр. Эцняш дцнйанын бир тяряфин-
дян чыхыб о бири тяряфиндя батыр. Дюрдля фяалиййятин исти-
гамятляри вя заман бюлэцляри (ил дюрд фясля бюлцнцр) вя с. 
мцяййянляшир. Буна эюря дя миф системляриндя дюрдцн дя 
ишляк даиряси чох эенишдир: 1. Ишыглы дцнйанын дюрд тяряфи – 
шимал, ъянуб, шярг, гярб. 2. Дюрд ясас истигамят -ашаьы, 
йухары, саь, сол. 3. Илин дюрд фясли: йаз, йай, пайыз, гыш. 4. 
Ясрин дюрд щиссяйя – рцбляря бюлцнмяси. 5. Квадратын дюрд 
буъаьы вя хачын дюрд уъу. Бцтцн бунлар мящз дцнйаны йа-
радан дюрд цнсцрцн мифопоетик мяна чаларларыдыр. 
Азярбайъан фолклорунун епик янянясиндя илк олараг са-
крал «дюрд» рягями иля йер цзцнцн дюрд тяряфи, кцлл-ярзин 
ян узаг нюгтяляри вя с. эюстярилир. «Дюрд йол айрынъына раст 
эялди», «дюрд тяряфя цз тутду» кими ифадяляриндя олдуьу 
кими. 
Беш. Халг арасында тез-тез ишлянян «Беш эцнлцк дцнйа», 
«Беш эцнлцк юмцр», «Беш иллик дювран», «Аъалындан беш 
эцн яввял дцнйадан кючдц», «Щеч беш эцн юмрц гал-
майыб» вя с. ъцмлялярдя заманын, вахтын гысалыьына, 
азлыьына ишаря олунур. «Беш эцн» дейяндя улуларымыз даща 
чох юмрцн азлыьына, хош эцнлярин ютярилийиня тяяссцфляндик-
лярини билдирмишляр.
Мифик анламда «беш» вар-дювлят, сярвят, боллуг мя-
насында ишлянир. Йяни дцнйада артыг мювъуд оланларын цст-
цня (дюрд цнсцрля йарананларын) бир пай да артырылмасы кими 
баша дцшцлцр. Онун уьуру вя зийаны ялавянин щансы елемен-
тин цстцня дцшмяси иля ялагяляндирилир. Суйун цзяриня эя-




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   77   78   79   80   81   82   83   84   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет