Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет79/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   75   76   77   78   79   80   81   82   ...   133
АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
157 
вар имиш, бири йох имиш» тясвири илк бахышда сюз ойунуну ха-
тырлатса да, бцтцн олмушларын язялини нишан верир вя яслиндя 
ики мцлащизяни чатдырмаг мягсяди дашыйыр: биринъиси, «бир 
вар!» вя икинъиси, «бир йохдур». Тябиидир ки, ибтидаи 
эюрцшлярдя вар олмаг – мювъудлуг, даимилик, ябядилик де-
мяк иди, йохлуг ися эюзяэюрцнмямязлик кими анлашылырды (бу 
эцн дя еля анлашылыр) вя щяр икиси бирляшяндя анъаг йарадыъы-
лара (гамчылыгда рущлара, исламда Аллаща) хас хцсусиййят 
сайылырды. Аллащын ясас нишаняляриндян бири мящз «йохдан 
вар олмаг», йяни щеч ня йаранмамышдан габаг да вар ол-
маг иди. О да тясадцфи дейилдир ки, наьылларда «бир вар, бир 
йохду» («бири вармыш, бири йохмуш») гянаятиндян сонра 
«Аллащдан башга щеч кяс йох иди» тясдиги эялир. 
Ики иля хейирля шяр, ишыгла гаранлыг йахшы иля пис гошалашыр 
вя дцнйанын яксликляри доьулур. Лакин сакрал рягямлярин 
мяншяйини юйрянян тядгигатчылар чохсайлы мцлащизяляри 
цмумиляшдириб беля гянаятя эялирляр ки, бир сыра фактлары 
тясдигляйян амилляр истисна едился, иряли сцрцлян мцлащизя-
лярдя бязи сайларын йаранма сябяби там ачыгланмыр. Эуйа 
«ики», «дюрд», «алты», «сяккиз» вя с. рягямлярин мцгяддяс-
ляшдирилмясинин кюкц гаранлыг, изащсыз галыр. Онлар «Бяс бу 
сайларын дашыдыьы символик мянанын мянбяйини неъя тапма-
лыйыг?» - суалыны вермякля фикирляри долашыьа салырлар. Уну-
дурлар ки, бир сыра мядяни янянялярдя, о ъцмлядян Азяр-
байъан фолклорунда щямин рягямляр, хцсусиля «ики» «цч» 
вя «йедди»дян аз рол ойнамыр.
Гошалашан - «ики», «дюрд», «алты», «сяккиз» рягямляри 
юз дахилиндя «якизлийи» вя якслийи дашымагла яслиндя гейри-
адилийин мянбяйиня чеврилир. Тябиятдяки якс гаршылашмалар - 
«эеъя-эцндцз», «ишыг-гаранлыг», «исти-сойуг», «од-су», 
«юлцм-щяйат» вя с. «ики»ли щадисяляр, варлыглар улу яъдадын 
ян чох растлашдыьы яксликлярдир, мифоложи-астрал анламда ися 
якизлярдир. Дцнйанын юзцнцн ъцтляшдирилмяси (эерчяк вя 
кянар алям) якизлийин ян бюйцк мифик образларыны мейдана 


Бярпа, эенезис 
158 
эятирмишдир. 
Азярбайъан тцркляринин якинчиликля баьлы ясэи инанъла-
рында ъцтляшдирилмянин уьуру хцсусиля вурьуланыр: «Бир 
кцляш ики сцнбцл эятирярся мюъцзядир» [19, 243]. – дейирляр. 
Фалларда да ъцт уьура сябяб олан васитядир: «Дцйц иля фала 
бахырлар. Бир гядяр дцйц эютцрцб сайырлар. Дцйц ъцт сайы иля 
гуртарса, хейирдир, тяк сайы иля гуртарса шярдир» [19, 244]. 
Улу бабаларымызын овчулугда вя гойунчулугда узун 
мцддят истифадя етдикляри ъцтлямя адяти дя «ики»нин сакрал-
лашмасы щаггындакы тясяввцрлярин галыгларыдыр. 
Я.Ахундовун билдирдийиня эюря, чобан бир мащны иля сцрц-
сцрц гойунлары ъцтляйиб йохлайыр. Итиб йоха чыхан олурса, 
дярщал билир. Ала кяря гойуну эюрцр, тайыны эюзляйир, ала 
кярянин тайыны эюряндя гара кцря гойунун тайыны эюзляйир. 
Чобан щансы гойун ъцтцнц эюрмяк истяйирся, тцтякдя онла-
ра аид щаваны сясляндирир. Юз «мащнысыны» ешидян кими 
гойун ъцтц эялиб архаъа кечир. Адыны чякмядийи гойунлар 
дайаныб чобаны эюзляйир. Бу минвалла гойунларын щамысыны 
ъцт-ъцт йохлайыб гуртарыр [19, 247]. 
Икиляшян вя гошалашан варлыгларын дцнйаны бирликдя йара-
дыб идаря етмяси щаггындакы тясяввцрляр гядим 
атяшпярястлярин инанъларынын ясасында дурурду. Лакин тяби-
ятдяки икилийи - якизлийи вя якслийи улуларымыз даща яски 
чаьларда дуймуш вя йазгабаьы мярасимляринин ичярисиня 
щопдурараг бу эцнядяк йашатмышлар. 
Цч - илк сай системини формалашдырмагла йанашы тякъя 
мцтляг бцтювлцк (дцнйанын мадди тяряфи цчля щазыр олур), 
цстцнлцк (Йарадыъы цчлцйц), аьыл-йеткинлик (инсанда аьыл, 
эцъ вя эюрцнцш) дейилди, щям дя мифопоетик структурларын 
илкин там вариантынын баша чатмасы (щадися, епизод, фикир вя 
ифадялярин цчлцйц) вя сосиал конструксийа (щакимиййят цч 
гардашдан бириня чатыр) иди. Бу сябябдян дя «цч» фолклор 
епик янянясиндя даща эениш йайылмышдыр. Цчпиллялилик (цч 
гардаш, цч баъы, цч йол айрынъы, цч шярт, цч щядиййя, цч 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   75   76   77   78   79   80   81   82   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет