Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет80/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   76   77   78   79   80   81   82   83   ...   133
АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
159 
дюйцш, цч мейвя, цч сещирли яшйа, цч васитя, цч ямял вя с., 
еляъя дя сцжет елементляринин цч дяфя тякрары, цчбашлы мях-
луглар, цч тапшырыг, цч ющдялик, цч сяфяр, цч кюмяк, заманын 
цч аны вя с.) – демяк олар ки, бцтцн мифоложи структурларын 
ясасында дурур. 
XX ясрин яввялляриндя фолклоршцнаслар цч рягяминин 
епик яняняйя эцълц тясирини эюрмцш вя сябябини айдын-
лашдырмаьа сяй эюстярмишляр. В.В.Иванов вя 
В.Н.Топоровун фикриня эюря, «фолклорда «цч» рягяминя 
мцраъият каинатын цч гатлы структуру (шагули истигамятдя цч 
йеря бюлцнмяси) иля ялагядардыр» [311, 91]. Дцнйанын 
йаранмасы щаггында мифик тясяввцрлярдя цчлцйцн мейдана 
эялмяси ирялийя доьру атылан бюйцк аддымлардан бири иди.
Улу яъдадларымызын ритуалларында, адят вя яняняляриндя 
дя цчлцкдян эениш истифадя олунмушдур. «Аталар цчдян 
дейиб». Мараглыдыр ки, бу мцдрик кяламда гойулдуьу кими, 
гойунчулугла баьлы айинлярдя 3 сайында тамамланырды. 
Чцнки, мифик дцнйа моделинин илк садя структуру да цч ря-
гяминдя баша чатдырылырды: цч дцнйа – йерцстц ишыглы эюй, 
йерцзц икили (ишыглы-гаранлыг) алям вя йералты гаранлыг алям 
вя икили танры цчлцйц - дирилиб юлян торпаг, чыхыб батан эцняш 
вя ямяля эялиб гуруйан су. Улуларымызын гядим 
мяшьулиййятинин садаланан инанълара кюклянмяси эюз га-
баьындадыр: «Гойунчулуьа аид мащнылар, ясасян гойунлары 
йохламагдан башлайыб, сайачы сюзляриня гядяр эялиб 
чыхмышдыр. Чобан биринъи мащны иля гойунлары мцщафизя 
едир, икинъи мащны иля гойунлары чцтляйир, итиб-итмямясини 
билир. Цчцнъц мащны иля гойунлары бир-бир ъинс вя хасиййяти 
цзря садалайыр ки, бу да гырхыма, доьума аид мярасим 
няьмяляридир» [19, 247]. Мал-гаранын йашынын 
мцяййянляшдирилмяси дя бу гайдайа ясасланырды. Бир вя ики 
йаш хцсуси адла гейд олунур, сонракы йаш илляринин щамысы ися 
3 рягями иля цмумиляшдирилирди: иняк бир йашда бузов, гысыр 
ямян, дана, ики йашда еркяйи ъюнэя, кяля (бурулмамыш), 


Бярпа, эенезис 
160 
дишиси дцйя, цч йашдан йухары ися еркяйи юкцз (бурулмуш); 
дишиси иняк адланырды. Беляликля, илкин дюврлярдя космосун 
цчгатлы структуруна, еляъя дя цч алямин мювъудлуьуна 
ясасланан мцгяддяс «цч» рягями заман кечдикъя фолклор 
епик янянясинин поетик структурунда, хцсусиля сцжетгурма-
нын формалашмасында ясас васитялярдян бириня чеврилмишдир. 
Й.В.Чямянзяминли «Дуваггапма» адятиндян даны-
шанда «цч» рягяминин Азярбайъан тцркляри тяряфиндян мя-
нимсянилмясини ясасландырыр вя йазыр ки, «ярянляр цчц де-
миш» дейя халгын рущуна йерляшдирилмишдир» [32, 86]. Азяр-
байъанлылар эялин кючцряндя эялинин цзцня лампа, йахуд 
шам ишыьы, эцзэц тутур, башына ширни, ноьул, пул сяпирляр. 
Гядимлярдя лампа явязиня шам, ширни мяъмяйиси йериня 
дуваг ишлядирдиляр. Бу адятядя цч амилин иштирак етдийиня 
нязяр салан Й.В.Чямянзяминли беля бир шярщ верир ки
«Шам Зярдцштцн нуруна, оъаг вя бина салмаьа ишарядир. 
Халылар вя тахт эялинин ев олуб йашамасынын, ширни ирялидя 
дадлы вя хошбяхт вахт кечирмясинин, дуваг бярякятин 
рцмузу олмасынын нишаныдыр. Дуваьын барлы аьаъа атылмасы 
эялинин ювлад сащиби олмасы арзусуну ифадя едир». Демяли, 
ел инанъларында гадынын яр евиндя хошбяхт олмасы цч 
яламятля шяртлянирди. Азярбайъанда юлцйя гцсл верилян йер-
дя дя цч ахшам шам йандырылырды. О сябябя ки, юлцнцн рущу 
цч эцн, цч эеъя щимайясиз галырды. Дюрдцнъц эцн мещр 
(ишыг пяриси) даьлары ишыгландыранда ядалят мящкямяси гуру-
лур вя рущлар щимайяйя алынырды. Цч илк эеъя дивляр чалышырды-
лар ки, рущлары пис ишляр эюрмяйя сювг етсинляр. Дивляр га-
ранлыьын мяхлугу олуб, ишыгдан гачдыглары цчцн, юлц сащиби 
йа мейитин йанында вя йахуд гцсл верилян йердя шам йанды-
рыр ки, ядалят мящкямясиня гядяр рущу шяр гцввялярин 
тяъавцзцндян мцщафизя елясин. 
«Чилля» иля баьлы мярасимлярдя дя цч рягяминдян исти-
фадя олунур: халг арасында «чилля» аьырлыг мянасыны верян 
сюз кими баша дцшцлцр вя цч щиссяйя бюлцнцр: гышын илк щис-




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   76   77   78   79   80   81   82   83   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет