Әдеби шығармашылық мәні: табиғаты мен тарихы
жүктеу/скачать 0,59 Mb.
|
| Мақатаевтың күнделігі
Мұқағалидың қазақ поэзиясы туралы ой-толғаныстары мен Олжас Сүлейменов, Еркеш Ибрахим, Қадыр Мырза-Әлі қатарлы қабырғалы қаламгерлер туралы жазған сын мақалалары оның сын саласындағы өзіндік биігін байқатып тұр. Бұл сөзімізге Мұқағалидың Қадыр Мырза-Әлі туралы қалам тербеген «Сезім найзағайы» атты сын мақаласын атап айтуымызға болады. Мұқағалидың күнделігі ең алғаш «Лениншіл жас» (қазіргі «Жас алаш»)газетінің 1988 жылғы қаңтардың 20-21-22-күнгі үш санында «Махаббатта-парасатқа» деген айдармен жарияланыпты. Кемеңгер қаламгер Әбіш Кекілбаев «Күнделікке» жазған алғысөзінде: «Өз халқына деген ұлы махаббатын өле-өлгенше жоғалтпай, шын ғашық бола білген ақын – Мұқағали», – деп керемет теңеуін беріпті. Біз енді Мұқағалиды танудың бір қыры болған «Күнделікке» зер салайық. Ақиық ақын 1972 жылдың 21 сәуір күнгі жазған күнделігінде: «Адамдардың арасында болған алауыздық мені де шарпымай өткен жоқ. «Жұлдыздың» дилосын өткізіп беріп, поэзиямды өзім алып қалдым...немен тынары белгісіз, барым менің, балам менің, жарым, жақсылығым менің – поэзиям, тек сені сақтап қалсам екен. Сені де өлтіргісі келе ме, қалай? Олай бола қоймас, егер бола қалса, қалған өмірдің қызығы не маған?! Ойлап отырсам, менде бір-ақ арман бар екен. Ол ـــ қалайда халқыма жағыну, ұнау соған. Тек, соған ғана жасырмай шынымды айтсам деп едім. Халқым, үнімді қалай жеткізем саған? Айналам тарылып, құрсауланып барады. Жағдай қиын, өте қиын...» («Мұқағали қазақтың домбырасы», Шынжаң халық баспасы, 2009 жыл, шілде, 163-164-бет), – дейді. Ерекше талант иелері өлмейді, халық жүрегінде мәңгі жасайды. Мұқағали есімі халық жүрегінде жазылған киелі ақын. Ол өз халқын, өз поэзиясын мәңгі сүйіп өтті. Қазақ поэзиясында ешкім қайталамас дара қолтаңба қалдырды. Ақынның 1973 жылы желтоқсан айының 24-күні жазған күнделігі осының айқын мысалы. «Бұл жыл да өтті, күйбеңімен, азаппен өткен өлі күндерді қойшы, жырсыз өткен күндер мен үшін өлі күндер. Тағдырдың бұл алданышты қиғанына да құлдық. Поэзия болмаса қайтер едім, не істер едім? Ақынның өз мемлекеті, өз қоғамы, өз дүниесі бар. Бұл аз дүние емес, демек, мен сол үшін өмір сүрем, сол үшін күресем. Күресем?! Кіммен, немен күресем? Өзіммен өзім бе? Соңғы сөзді айтып өлу керек қой. Қандай сәби едім. О, тәңірім! Түйсік бере гөр, түйсік бере гөр!» («Хантәңірі» газеті, 2011 жыл, 29-шілде күнгі саны). Жазушы, ғалым Зейнолла Қабдолов: «Әдеби талант деген нәрсе – қолдан жасалмайтын, өзінде жоқ болса, өзгеден қарызға алу мүмкін емес, жер- жаһаннан қанша іздегенмен таптырмайтын нәрсе!», – дейді. Мұқағали «Күнделігі» біз үшін табылмайтын ең қымбат байлық. Ақынның бұл мұрасы туралы Нұрлытай Үркімбай «Күнделіктер» қалай жарық көрді?» атты мақаласында: «Бір күні бөлімге мені іздеп кинорежиссер Серік Айтбаев келді. Деректі фильмдер бойынша маман екен. ــ Мұқағали ақын жайлы деректі дүние түсірсем деген ойым бар. Сценарий авторлығына сізді таңдап отырмын, – дейді жаңа ғана танысқан қонағым. Сөйтті де Серік Айтбаев қапшығынан бір қалың дәптер шығарды. ــ Мұқаңның күнделігі! – деді ол аса салтанатты үнмен. ــ Менде мынандай ұсыныс бар. Әуелі бұл дүниелерді біздің газетте жариялайық. Яғни халыққа ортақ дүниеге айналсын. ــ Сіз кешіріңіз, мен бұл дәптерлерді сізге дәл қазір ұстатып кете алмаймын. Лашын апаймен келісім бар еді. Өз қолына тапсырамын. Кешіктірмеуге тырысамын. Апарып берген күні сізге хабарлап, айтармын. Режиссермен қош айтса салысымен Уәкеңнің, «Лениншіл жастың» сол кездегі редакторы Уәлихан Қалижанның кабинетіне қарай құстай ұштым. ــ Жақсы, егер сен шынымен ол дүниені қолыңа түсірер болсаң, тоқтатпастан бірнеше нөмірге берелік» («Мұқағали» журналы, 2011 жыл, 1-2-сан, 47-48- бет), – деп жазыпты. Осылайша автор Мұқағалидың қарашаңырағына барып Лашын жеңгеймен кездесіп, қымбатты ақын күнделіктерін алып қайтады. Бұл күнделіктің шамамен 80-90 пайыздайы орыс тілінде жазылғандықтан мұны белгілі жазушы Бексұлтан Нұржекеевқа бір бөлімін таңдап қазақшаға аудартып, «Лениншіл жас» газетінің 1988 жылғы 20-21-22-қаңтар күндеріндегі үш санында қатар жариялап, қалың оқырман арасында күшті аңыс қозғайды. Осыдан кейінгі жылдарда Мұқағали күнделігі жеке кітап болып, бірнеше мәрте басылым көрді. Әрі қарай тағы да ақынның күнделік беттеріне назар аударайық. 1973 жылы наурыз айының 6 күнгі күнделігінде ақын былай деп жазған екен: «Поэзия ــ ғылым. Зерттеу керек. Адам өмірінің, адам жанының зерттелмеген, қалам тартылмаған несі қалды? Соны табу, соны зерттеу керек. Адам сезімін жан-жақтылы зерттейтін құдірет болса, ол тек поэзия. Басқа ешқандай да ғылымның қолынан келмейтін шаруа бұл» («Мұқағали қазақтың домбырасы», 165- бет). Міне, бұл күнделікте сөз өнерінің киелі жолына сапар шеккен Мұқағали адамның жан-дүниесін, мінез-құлқын поэзия арқылы зерттеу керектігін меңзейді. Қасиетті поэзияны ақынның ғылым ретінде қараған мол білімін, биік мәдениет деңгейінің ұлы парасатын аңғара аламыз. Мұқағали Мақатаев өзінің 1973 жылы наурыздың 17 күні жазған күнделік дәптерінде қазақ әдебиетінің классигі Ғабит Мүсіреповқа кездескендігі, ол кісінің алтын қалам тарту еткені айтылған. Естелікте бұл былайша баяндалған: «Өткен аптада Ғабит Мүсіреповтың үйінде болдым. Бұл адаммен жақын келіп сұхбаттасқаным осы. Үйінде өзі жалғыз екен. Жылы қарсы алды. Екі сағаттай әңгімелестік. Мен Ғабеңді бойындағы дарынының бәрін беріп болған адам деп айта алмаймын. Ал, бойында жасырынып жатқан жанар тауы бар екеніне күмәнім жоқ. Уақыт-ай! Әдебиет, жалпы көркем өнер жөнінде болар-болмас шолу жасап, пікірлестік, қарт арыдан ойлайды. Қазіргі қазақ поэзиясы қатты толғандырып жүрген көрінеді. Бірдеме десем бе дейді. «Аққулар ұйықтағанға» тебіреніп пікір айтты, сүйсініп қалды, мен ыңғайсыздандым, ойымды түйе қойды да, қоя қойды. Өлеңдер оқыдым. Кетерде маған қалам сыйлады (алтын қалам). Қарт қартайған екен. Бүкіл үйде жалғыз өзі отырғаны қатты әсер етті маған. Кабинеті жұпыны, жазу үстелі тіпті жұпыны, басы артық дүниелер, әлеміш- жәлеміштер жоқ. Ұзынды-қысқалы, бір түстес үшкір ұшталған қарындаштар тұр. Тілдей параққа арабша жазып тастапты, жаңадан жазылған, сірә. Қорапқа салған екі мылтығы тұр. Кіре берісте саятшының сауыт-саймандары. Ретін тауып өзімен ұзағырақ сөйлесер ме еді. Біраз бірге болып, достасар ма еді. Тәңірім-ай, бұлар деген аяғын үзеңгіге салып тұрған адамдар ғой...» («Мұқағали қазақтың домбырасы», 166-167-бет). жүктеу/скачать 0,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|