Әдебиет теориясы. 1-том
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| escapism
) , яғни жалған дүниеден баз кешіп, өзінің қиял əлемінен жай тауып, тұйықталу іздері бар: « Жүр, түрмеге барайық » (5.3.8). Алайда оның қуаты мен табанды мақсаты əлсіз, екіұшты мəселеге қарсы қойылады (4.7). Қанша қисынды болса да, бұл жанама тұспалды сөз салтанатты биліктен де жоғары. 31 « Құдайдың тыңшылары » (1.17) Освальд, Том мен Кенттен Лирдің айырмашылығы Құдай қағидалары туралы жалпылай əрі халықтың алдында сенімді түрде сөйлей алуында. Бұл – ол үшін қажет құндылық. Патшалардың көбі түрмеге билік жүргізеді; бұл адам да билігін түрменің ішінде де, сыртында да жүргізе алады. 32 Мұндай құрбандықтың өзін, Қорделиям менің, Құдайдың өзі қоштайды. Таптым ба сені? Айырған екеумізді жандарды мұндай, Жаратқан мейіріміне қоспайды. Інінен шыққан түлкідей оқ атып, бізді қуа ма. Жасыңды сүрт, жылама; Жылатпас бұрын біздерді, жақсы күндер жоғалтады оларды. Қайғыменен қалмас жерде өздерінің де іздері. Алып кетіңдер енді! (М.С., А.Ə.) (5.3.20–26, екпін қосылған) Лирдің сөзіндегі жаңа жақындық байланысқа оның билікпен қоштаса отырып, Корделияны қуған жəне кейіннен мойындаған, алдында айтып кеткен екі сөзін қосуымызға болады. Тіпті мұндай тілге қарсы болып, күдіктенгендердің өзі: «Мұнда екі адам атынан сөйлеуге болады», – дейді. Лирдің бұл сөзінен Корделияға корольдіктегі жаңа билікті бергендей болатынын байқаймыз. Түрмеде жатқанына қарамастан, оның сөзінен осындай нəрсені «ұстап» алуға болады. Ал жеңіс пен жеңіліс осы сəтте қайта пішіндеу (реконфигурация) үдерісінде көрініс тапты. Халық алдында сөйлеу мен түсінісудегі сəтсіздік 1-көріністе өтіп кетті. Əкесі мен қызы «құдай мен іннен қашқан түлкіге» дейінгі, қайғымен аяқталатын күнгі құрбандық жайлы ой толғайды. Дыбыстың мəні болжам емес. Өзі бір ауыз сөз айтпаса да, күш пен жұмсақтықтың ғажап тепе- теңдігі – ерекше пролепсис. Ашығын айтсақ, ол алдын ала болар істі түйсігімен сезініп, соны еске алғандай болады. Содан соң, өзіне қаратылып айтылған сөзге қыздың үнсіз келісім білдіргенін көреміз; 4.3-көріністегі ер адаммен де Лир екі адам атынан сөйлейді. Корольдің сөзі жаршы сияқты. Бірақ ол көріністің ең соңында емес, оған таяу қалғанда айтылады. Кейіпкерлердің əсері – жекеше түрдегі есімдіктердің көпше түрге ырғақты ауысуы. Сол сəттегі алмасу Лирдің əлеміне қарсы ұстанымдағы мəнді береді. Ал құрбандық тағдырдағы жеңісіміздің құпия белгісін білдіреді: « жақсы күндер жоғалтады оларды ». Есімдіктердің нақты түсіндірмесімен, яғни дыбысқа толған кеңістікпен сахнада кейінірек кездескендіктен бұл бізге түсініксіз. Лирдің айтқан сөздерінен енді корольдікті басқаларға бермейтінін аңғаруға болады: корольді һəм оның қызын түсінуге арналған ерекше кеңістік құрылды. Феодализм туысқандық иерархия мен жеке тəуелділік арқылы таптар мен меншіктердің реттелуінен туындайтын биліктегі қызмет байланысын қалыптастырады. «Король Лир» жаңа əрі объективті биліктің сөзі бойынша құрбандықтың өзгергенін түсінеді. Лирдің күші оның « бай алқаптарында » (1.1.64) емес, сөздерінде жатыр. Сөзінің екпіні 3 жəне 4-көріністерде ақырындап күшейгенімен, оның ерекшелігі оған назар аударуды талап етеді. 4.6-көріністе Глостерді таныған кезде, ол екі ер адамның көрген-түйгенін біріктіретін кеңес айтады: «Не? Өнер ақымақтық деймісің? Адам мына өмірдің көзсіз құлап бара жатқанын көре алады. Өз құлағыңмен тыңдашы» (ll. 151–52). Лир 5- көріністе өз кеңесін өзіне қолданады. Қатыгездігінің кесірінен айырылып қалған асылдары үшін жаны ауырады, көзі де, даусы да қайта ашылады. 33 Бірақ бұл пьеса құпия жандануды да жазасыз қалдырмайды. Алайда пьесадағы өте ықшам əрі нақты түрде көрініс табатын кез келген əрекетті түсінеміз. Əкесі мен қызы бірге ұсталғанымен, екі жаққа ажырап кетеді. Кейіпкерлердің бұл туралы өз ойлары да болды. Лир мен Корделия тұтқындалған кезде, Эдмунд өзінің капитанына Лирдің « жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|