ж а са к ы п  тү р ға н ы н , е м л е с ін  а й т қ ы зу , т .б . с е к іл д і тапсы

ж а са к ы п  тү р ға н ы н , е м л е с ін  а й т қ ы зу , т .б . с е к іл д і тапсы
ралар ү^өптеп кездеседі.
Ж алпы  төрт  сынып  бойынша  да жаттығулар,  тап- 
сырмалар  оқушылардың  жас  ерекшеліктеріне  байла- 
нысты  үсынылған.  4-сынып  бойынша,  яғни  1-сынып- 
тан  4-сыныпқа  жоғарылаған  сайын тақырыпқа байла- 
нысты  жаттығу  мен тапсырмалар да күрделене  береді. 
Оқушылар қай тақырыпты болсын толық меңгеріп кетуі 
жаттығулардың  тиімділігіне  байланысты.  Оқушылар 
бүл тақырыптарды толық меңгеріп, түсініп кетуі мүға-
лімнің шеберлігіне де байланысты.
Бастауыш сыныпта "Сөз қүрамы  тақырыбын өту ба- 
рысында  оқушылардың білуге деген ынтасы  мен  мүм- 
кіндіктерін  толық  пайдаланып  жөне  оларды  оқу  про- 
цесінде үздіксіз дамытып отыру, сабақ барысындағы ал- 
ған білімдерін практикада қолдану дағдыларын қалып- 
тастыру үшін  сабақтарда  ойын  элементтерін  пайдала- 
нудың орны ерекше. Сабақта тиімді қолданылған ойын 
элементтері тақырыпты сапалы меңгеруіне сенімді кө-
алады
ынталы
V
 
^
 
— -------------------------------
келеді.  Балалар  тез  сергіп,  тапсырманы  жылдам,  дәл
орындайтын болады.
Ойын оқушылардың грамматиканы толық меңгеріп,
жазу тілін дамытуларына мол мүмкіндік береді. Өз бет-
терімен  жүмыс  істей  білуге  дағдыланады.  Ойланғыш-
арттырады
рын молайтуларына көмектеседі. Мүнымен қатар сабақ 
үстінде ойын элементтерін қолдану оқушылардың оқып 
отырған  сабағына қызығуш ылығын  арттырады,  оған 
белсенді  түрде  қатысып,  түсінбегенін  түсінуіне  мүм- 
кіндік туғызады. Ойын элементтерін 1-4 сыныптарда өр 
мүғалім  күнделікті  сабақтарында  деректен  -   дерек- 
сізгеI 11жеңілден -  ауырға "," жақыннан -ал ы сқ а  деген 
принципті негізге алып пайдаланып, бірте-бірте күрде
Грамматикалық
қайсы
болады
215

сабақтарында  грамматикалық  ойын  элементтері  ж аңа 
тақырыптар түсіндіру, өткенді қайталау кезінде 2-5 ми- 
нуттық уақыт көлемінде жүргізіледі.  Сабақ үстінде ой- 
ын  элементтерін  орынды,  оқылып  отырған  тақырыпқа 
лайықты баланың білімін үштай түсуіне пайда келтірер- 
ліктей  етіп  жүргізе  алу мүғалімнің  шеберлігіне  байла-
нысты. Мысалы: бастауыш сыныптарда  "Сөз қүрамын" 
оқыту барысында.  "Қай сөзді жоғалттым?",  "Бос торды 
толтыр”, "Не қаж ет?",т.б. ойындарынойнатуғаболады.
99
Қ ай  сөзді ж огалтты м "  ойы ны
Бүл ойын X, 2 , 3-сыныптардасөз қүрамы, сөз таптары 
және  сөйлем  туралы  сабақ  өткізген  кезде  жүргізіледі.
жоғалттым"  ойынына бір сөзі кем.  Сара
Қүралай
оқыды.
........ балық  аулады.  Торғай  бүтаққа  ......... .  секілді
тақырыптың мазмүнына сай бірнеше сөйлемдер дайын- 
далады. 
- ; 
и  •
Сонымен  қатар,  осы сөйлемдерге қажетті сырғанақ, 
салды,  биік,  кітап,  балықшы,  қонды  сияқты жеке  сөз 
топшамалары да жасалады. Ойын төртібі, сынып окүшы-
отырған
бөлінеді. Сөйлем ішіндегі жоғалған сөздерді қай топ көп 
әрі дүрыс тапса, сол топ көп үпай алады.
1.  Сөздерін  жоғалтқан  сөйлемдер  ж азы лған  топша-
отырған
рына бірдей мөлшерде таратылып беріледі. Әр оқушы өз 
қолындағы сөйлемнің жоғалған сөздерін тауып, толық- 
тырып дәптеріне жазады. Мүғалім өр топтан қанш а оқу- 
шылардың дүрыс тапқанын анықтайды. Ойынды дүрыс 
орындаган оқушылар тобы үтады.
жоғалтқан
топшамалары
топшамалары бола
лар  сөйлемдегі  жоғалған  сөздерді  іштерінен  ойлап  та- 
бады.  М үғалім  ш ақы рған  оқуш ы  ж еке  сөз  топш ама-
216

ларьшан жоғалған сөздх тауып, тақтадағы сөилемдерді 
толықгырады,  өтіліп  отырған  тақырыпқа  байланысты 
ережені де айтып береді. Осы тәртіппен барлық топша- 
мадағы  жоғалған  сөздер табылған  соң,  мүғалім  қоры- 
тынды  ж асап,  қай  топтың  ж еңіп  ш ы ққаны н  хабар- 
лайды.  Мүнда да жасалған  сөздерді  көп  тапқан,  тиісті 
ережені дүрыс айтып берген оқушылар тобы үтып шы-
ғады.
"Бос торды толтыр"  ойыны
Тор  көздің  іш іне  керекті  әріптерді  қойып,  сөздер 
қүрау ойыны оқушыларды тапқырлыққа, ойлай білуге, 
өз беттерімен жүмыс жасауға баул иды. Ойынға арналған 
бірнеше тор көзді топшамалар жасалынады, топшамада 
тордың бір  көз,  әріп  жазылмай  ашық  беріледі,  қалған
көздерге тиісті әріптер жазылады.
Ойын тәртібі, оқушыларға топшамалар тапсырылып 
беріледі немесе тақтаға ілінеді. Оқушылар ашық торкөз- 
дерге  дыбыстардың үйлесіміне  сәйкес  өріптер  қойып, 
сөздер қүрайды. Тор көздегі создерді колденеңінен оқы- 
ғанда мағыналы сөздер шығуы шарт. Мына топшамадан 
көлденеңінен  оқығанда,  ана,  тал,  ара,  ал  тігінен  оқы- 
ганда ата,  нар, ала деген сөздер шығады. Ал мына топ- 
шамадағы бос орынды әріптер қойып толтырғанда көлде- 
неңінен, ақаш ,  тана, алар, қара сөздері қүралады. Топ- 
шамадағы бос орынға қажетті өріптерді қай оқушы тез 
және дүрыс қойып, сөздерін айтып бере алса, сол оқушы
үтады.
"Не қажет?"  ойыны
Бүл ойын 1 -сыныпта сөз жөне оның қүрамы, түбір  жө- 
не қосымша, сөйлемдегі сөздердіңбайланысы, 2-сынып- 
та сөйлем, 3-сыныпта жай сөйлем тақырыптарын откен
кезде жүргізіледі.
"Не қажет?"  ойыны сөйлемдегі создердің  негізгі тү-
бірлеріне  қосымшалар,  яғни  жалғау  жалғану  арқылы 
ғана бір-бірімен байланысты болатынын үқтыру үшін қа- 
жет. Ойынға сөйлем ішіндегі сөздердің тиісті қосымша- 
лары қалдырылып беріледі.  Мысалы:  Балалар серуен —
217

шық -  . Олар орман іш і -  кел —. Биік өскен агаш -  көрін 
деген секілді бірнеше топшамалар жасалады.
Ойын  тәртібі
1.  Ойынга қатысушы оқушыларға қосымшалары қал- 
дырылып  кеткен  топшамалар үлестіріліп  беріледі.  Әр 
оқуш ы  өз  топшамасындагы  сөйлем  сөздерінің  қалы п 
қойған қосымшаларын тауып, дәптерлеріне ж азуға тиіе.
2. Ойынға қатысушы оқушылар 2 топқа бөлінеді. Қо- 
сымшалары қалдырылып кеткен сөздері бар сөйлем топ- 
шамалары  тақтаға ілінеді.  2 топтың да  оқушылары да 
тақтадағы  топшамадағы сөйлемдердің ішіндегі сөздер- 
дің қалып қойған қосымшаларын тез әрі дәл табуға кірі- 
седі. Қай топтың оқушылары жылдам әрі  дүрыс тапса, 
солар жеңеді. Осындай танымдық ойындар арқылы бала- 
ларды ң  сабаққа  деген  қы зы ғуш ы лы ғы   ояны п,  білім
нәрімен  сусындайды.
Таза ғылыми түрғьвдан алғанда бүл тақырып аясында 
берілетін мағлүматтар тіл білімінің морфология тарауы- 
на енбейді.  Бірақ тілдің бір түтас дүрыс екенін ескерсек, 
оның  ғы лы м и  еңбектерде  "л ек си к а”,  'морфология  , 
"синтаксис”,  т.б.  тарауларға  бөлініп  зерттелуінің  өзі 
шартты. Әрі бүл тараулардың бірінде оқытылатын мағлү- 
маттарды  меңгермей  түрып,  екіншісіндегі  үғымдарды 
түсінуі  қиын.  Мәселен,  сөз  мағыналарын  түсінбейтін 
оқушы  ол  сөздің қүрамын қалай  талдай алсын.  Сөз  қү- 
рамының түрлену  заңдылықтарын  білмейтін  бала сөз- 
дерді қалайш а тіркестіріп сөйлем  қүрай алады?  Баста- 
уыш сыныптарда тіл білімінің  'лексика  тарауыарнайы 
оқытылмайды. Сондықтан бастауыш сынып оқушылары 
өздері оқыған дыбыстардан сөз қүралатыны, ол сөздердің 
әр түрлі мағыналық ерекшеліктері болатыны жөнінен аз 
да  болса  мағлүмат  алуы  қажет.  Бүл  тақырыптарға  ар- 
налған сабақтардағы мақсат балалардың бүрынғы білім- 
дерін  ж инақтау,  тілдегі  ж аңа  қүбылыстарды байқату, 
меңгерту  арқылы  бірте-бірте  олардың  іс  ж ү зіл ік   дағ- 
дыларын дамыту болып табылады.
218

Біз' осы мемлекеттік машық кезінде осы  "Бастауыш 
сыныптарда сөз қүрамын оқытып үйрету" курстық жү- 
мыс тақырыбы бойынша әр түрлі бағытта жүмыс жасап, 
яғни  сөз  қүрамы на  байланысты  түрлі  әдістерді  қол- 
данып,  3  сыныпқа сабақ  бердік.  Мүндағы  негізгі  мақ- 
сатымыз -  жаңаланған бағытта сабақ беру арқылы, яғни 
оқушыларға сөз қүрамын оқып үйренуді олардың қан- 
шалықты меңгеріп, түсінгендігін, білім сапасын, соны- 
мен қатар өзіміздің де тәжірибемізді тексеру еді. Төмен- 
де осы  мақсаттарды жүзеге асыру жолдары көрсетілген 
сабақ үлгісін үсынып отырмыз:
3-сынып.  Қ азақ тілі.
Сабақтың тақырыбы: Сөз.
Сабақтың мақсаты:
Білімділік:  2-сыныпта оқытылған сөйлемнің сөздер- 
ден, сөз дыбыстардан қүралатынын, дыбыс өріппен таң- 
баланатынын оқушылардың есіне түсіру, сөздің белгілі
бір мағынасы болатынын түсіндіру.
Тәрбиелік: Оқушыларды сауаттылыққа, әдемі қатесіз
жазуға дағдыландыру.
Дамытушылық:  Балалардың  сөздік  қорын  байыту,
еөздерді дүрыс қолдана білу қабілетін дамыту. 
Сабақтың түрі: Ж аңа сабақ.
Әдісі:  Түсіндіру,  көрнекілік.
Пөнаралық байланыс:
Көрнекілігі:  Оқулық,  кесте,  топшамалар,  дыбыстар 
кассасы, суреттер, т.б.
С абақты ң барысы:
I.  Үйымдастыру бөлімі.
(Оқушылармен  амандасып,  зейінін  сабаққа  ауда-
рамыз).
II. Өткен сабақты қайталап бекіту.
(Оқуш ылардан  үй  тапсырмасын  ж алпы   сыныпты
қатыстырып тексеріп, оқушылардың өткен тақырыпты 
қаншалықты меңгергенін байқау).
III. Жаңа сабақ.
(Оқушылардың сөз туралы үғымдарын кеңейту, олар- 
дың  2-сыныптағы  білімдеріне  негізделеді.  Ең алдымен
219

оқушылардың  сөз туралы не білетіндерін тексеріп, бү- 
рын  айтылған үғымдарды сүрақ қою арқылы,  өздеріне
сөз мағынасының  мәнін аштыру).
-  Балалар, біз жыл басынан бері дыбыстар туралы көп
мағлүматтар алдық. Ал осы дыбыстардан не қүралады?
-  Сөз қүрал ады. 
һ
-  Ал сөзден ше?  Олар не қүрайды?
-  Ол ар сөйлем қүрайд ы .
-  Сөйлем қанш а сөзден қүралады?
-  Сөйлемдегі сөздердің саны әр түрлі болады.  Өткен 
м атериалды   м еңгерген  оқуш ы лар  осы лайш а  ж ауап  
береді. Ал оны үмытыңқырап қалған бала сүрақ-жауап- 
пен әңгімелесу барысында ғана еске түсіреді.  Бүл білім 
дағдылары төмендегі кестені талдау барысында жинақ-
талып,  кеңейтіле түседі:
Сөз тақырыбына арналған кесте:
Дыбыстар
Сөздер
Сөйлем
К-і-т-а-п
Б-і-л-і-м
Б-ұ-л-а-к
Дербес түрғанда 
мағынасы жок, 
жазғанда әріптермен 
таңбаланады
Кітап
Білім
Бұлақ
әрқайсысы белғілі бір 
мағынада айтылады, 
дыбыстардан 
күралады,  буынға 
белінеді.___________________
Кітап -  білім  бұлағы. 
Белгілі бір ойды 
бейнелейді. Сөздердің 
саны әр түрлі бапады.
Оқушылардың сабаққа деген  қызығушылығын  арт- 
ты ры п,  оларды ң  тақы ры пты   м еңгеріп  кетуін е  орай 
кестемен жүмыстан кейін "Кім жыдцам?  ойынын үйым- 
дастырамыз. Ойынның шарты:  Қол көтеріп ш ыққан бала 
мейлінше аз уақыт ішінде үстел үстіндегі кесте өріптер- 
ден өзіне керектісін тез таңдап алып, тақта жанына ілін- 
ген әріптер кассасына апарып, алдымен сөздер қүрасты- 
рады,  содан соң ол  сөздерден  сөйлем  қүрайды.  Сагатқа 
қарап әр баланың уақытын белгілейміз. Сөздер мен сөз- 
дерді тез, дүрыс жөне күрделі етіп қүрған оқушы жеңген 
болып есептеледі. Бүл ойыннан кейін дыбыстардан сөз, 
ал  сөзден  сөйлем  қүралатынын  біліп  алған  оқуш ылар 
215-218  жаттыгуларды  ауызша  қиналмай  орындайды.
Сонымен  қатар  216-217-219  ж атты ғуларды   ж азбаш а
220

жазый, жаттығуға байланысты берілген тапсырмаларды 
орындау өр оңушыдан жеке-жеке талан етіледі.  Сөз та- 
ңырыбы жеңіл бо лғандыңтан, оқушылар жаттығуларды 
орындап болғаннан кейін, балалардың  сөз туралы алған 
білімін  пысықтап,  бекіте  түсу үшін  өр  оқушыға білім 
деңгейіне  қарай тақырыпқа  байланысты  топшамалар 
беріледі. Олардың үлгілері мынадай:
№ 1 тотпам а.
Көп  нүктенің  орнына  төменде  берілген  сөздердің 
тиістісін қойып,  өлеңді көшіріп жаз.
Тортай келді, торғай келді,
Б ірін-бірі.......  келді.
Өрісінен менің қозым
Кешке ү й г е ........келді (тоңбай,қорғай).
Ж аз ш у ағы ........ берді,
Қаз, ү й р егім ........келді.
Өрісінен менің қозым
Аң саулы қты ........келді.
(еміп,  көрік,  еріп).
№  2 топшама.
Төмендегі  сөйлемдердің тиісті  жеріне  ж ақш а  ішін- 
дегі сөзді қойып,  төрт сөзден түратын сөйлемдер қүрап
жаз:
1. 
Асанның иті бар (қабаған).  2.  Ж апырақтар жерге 
түсті (сарғайған). 3. Кітапта суреттер көп (өдемі). 4. Мү- 
рат жүгіріп келді (қатты).
№  Зтппш ама.
Төмендегі  төрт сөзден  қүралған  сөйлемді үш  сөзден
қүралған сөйлем етіп ж аз.
Үлгі: Апай сыныпқа асыға кірді.
Апай сыныпқа кірді.
Балалар  түгел  орындарынан  түрды.  Тақтаға  өдемі 
сурет ілінді.  Бүгінгі сабақ қызықты өтті.
№ 4 Топшама.
Төменде  берілген  сөздерді  қатыстырып  үш  сөйлем 
құра:  Көшеде,  ойынга,  оинап,  көп,  қосылдым,  біздің,
Балалар, жүр, олар, мен, де.
221

Оңушылардың өз беттерімен орындаған жүмыстарын, 
яғни  топшамаларын  жинап  алып,  бүдан  кейін тағы да 
сөз  мағыналары  бойынша  шығармашылыңпен  жүмыс 
жүргізіледі.  Ол үш ін алдын ала дайындаған суреттерді 
көрсетіп,  сол  суреттер  бойынша  сөйлем  қүрауды  оқу- 
ш ыларға  тапсырады.  Қүрамына  көп  сөз  ңатыстырып, 
дүрыс сөйлем ңүрған оңушыларды ынталандыру қажет. 
Сонымен қатар сөйлем қүраған оқушыларға, сол қүраған 
сөйлемнің неше сөзден қүралғанын сүрап түрлі бағытта 
тапсырмалар беріледі.
V.  Қ оры ты нды .
Сабақты  қорытындылау  кезінде  жоғардағы  кестеге 
оқушылардың назарын аударып, сөз туралы мағлүмат- 
тарды еске түсіреміз:
-  дыбыстар сөз жасайды;
-  сөздер белгілі бір мағынада айтылады;
-  сөздер буынға бөлінеді;
-  сөздердің бірнешеуі қосылып, сөйлем қүрайды;
-  сөйлемде ой болады;
-  сөйлем қүрамындағы бір сөз түсіп қалса, сойлемдегі 
ой да түсініксіз болып қалады.
VI. Үйге тапсы рм а: Үйге оқулы ң тағы  220-ж атты ғу
беріледі.
-  Сабақ аяқталды.
-  Сау болыңыздар!
-  Сау болы ңы з!
Екінші сабақ. 3-сынып. Қ азақ тілі.
Сабақтың тақырыбы:  Сөз  ңүрамы  таңырыбын  қай-
талау.
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: "Сөз қүрамы" таңырыбы бойынша оқушы- 
лардың алған білімін пысықтау.
Тәрбиелік: Сабақ барысында оқушылардың пөнге де- 
ген  қызығушылығын  арттыру.
Дамытушылық: Оқушылардың сөздік қорын байыту, 
ойлау, есте саңтау қабілетін дамыту.
222

Сабаңтың түрі: жарыс.
Сабақтың әдісі:  көрнекілік,  ойын.
П әнаралы қ байланыс: ана тілі.
Сабақтың көрнекілігі: кестелер, тоншама, жаңылтпаш.
'  С абақты ң барысы:
I. Үйымдастыру бөлімі:
(Оқушылармен амандасып, назарын сабаңқа аудару).
II. Үй жцмысын тексеру, қорытындылау.
(Үй тапсырмасын тексеріп, өткен сабақты қорытын-
дылау).
III. Жаңа сабақ:
(Оқушыларға сабақтың ерекше өтетіндігін хабарлап, 
оларды қатар бойынша үш топқа бөліп тастаймыз. Содан 
кейін  ж алпы   сөз  қүрамы  бойынша  барлың  тақырып- 
тарды  қамтып,  ауызш а  сүраңтар,  әр  тақырыптардың 
ережелерін сүрап үш топты жарыстырамыз. Қай топтың 
оқушылары  көп  жауап  берсе,  сол топқа үпай қосылып
отырады.
Келесі  екінш і  турда  оқушылардың  ойлауын  қажет 
ететін  басңатырғы  ретінде  мынадай  тапсырма  беруге
болады:
1)
Оңнан солға қарай оқылса да, солдан оңға қараи оқыл- 
са да өзгермейтін бес өріптен түратын 8 сөз ойлап жазу. 
Мысалы:  қы зы қ,  қырық,  қазақ,  кесек,  надан,  қалақ, 
кебек.  (Қай топ  көп  сөз тапса,  сол топқа үпай  қосылып
отырады).
223

2) 
Мына сөздердің ішінен солдан оңға қарай оқығанда 
ж аңа сөз шығатын сөздерді теріп ж азу . Сөз мағынасын
ашу.
Қолқанат  іш ік 
есек 
түс 
Тымақ 
нарық 
балық  күрек 
Нағашы 
ш үлық  қысым  үрш ық
3) 
Екі сөзді сызықпен қосып, бір сөз шығару жөне ол 
сөздер қай сөздер тобына жататынын сүрау.
ат
ақ
ас
ал
ж апқы ш
табан
қабақ
қала
сақал
қосшы
қазан
мүрт
бота
4. 
Сөздердің  оң  ж ақта  бір  бөліғі,  сол  ж ақта екінш і 
бөлігі берілғен. Екі бөлікті қосып, күрделі сөз ж асау. Сөз
мағынасын түсіндіріп  көру:
бел 
қүлақ
қы ры қ 
>  
қосақ
саңырау 
аяқ
кем ш р 
______ қазы қ
темір 
_________ бақа
тас
беу
5. 
Оңнан оқылса да,  солынан оқылса да өзгермейтін 
үш  өріптен  түратын он  сөз  ойлап  ж азу (а  -  дан  бастал-
майтын болсын).
Мысалы: нан, шаш, қақ, кек, көк, тот, түт, сүс, іні, қүқ, 
т .б . Кейбір сөздерден сөз тіркесін жасап, мысал келтіру 
(кек алу, қақ тілу, түт жинау, тот басу, қүқ қорғау). Осы
турдан
насы  бар  сөздер  туралы  берілген  білімді  орнықтыру
үйымдастыруға
224

Н  
V
6. "Ж аңылтпаштар  оиыны.
Оңушыларға жаңылтпаш
Ж аңылтпашты  бірден үғып 
ңүрамы нда  әр  түр л і  мағын
т и іс. 
\
Жаңылтпапггардың  үлгілері:
1.  Көрмеген үш ңыс 
Көкеңді үшңыш
Қүшақтап қыс, қүш.
2.  Алма, алма бал ал,
Ж ая алма, жал ал.
7. Берілген буындардан сөз қүрап жазу
3. Таптырмай қырдан қүр, 
Қайттық біз, қүрдан қүр.
4. Тымаң киіп қасқа басқа, 
Міндім мен басыңа ңасңа.
найзагаи, терезе 
балапан
үрш ық, көше 
орындық, ж алау
8. Сөзден сөз шығару
кемпір
ңосаң
кем
пір (түту)
қос
саң
ақ
ем (емдеу)
дөң -  ңырат 
өң — көрік 
ел — халық 
еле -  үнды елеу
дөңгеле —
 айналу
ек -  егін ек 
кел -  мында кел
Ж үмбақт
десетін і —
 өрпі мына сөзжүмбақңа сөйкес келуі керек.
15-11
225

I
1.  Үңгірдіжаилаған 
Сүйексіз,  тиексіз 
Ж ылмандап,
с айраған.
(Тіл). 
•  с   :
2.  Адамның сәні 
Онсыз ж оқ мәні. (Киім).
3. Жүдырықтай түрқы, ошағанға үқсас сырты. (Кірпі).
4. Адамдардың киімін, үстап түрарлығым. (Ілгіш). 
Іртік-іртік  сүттен  қайнатып  кептірген.
Тәтті дөмі бар,
Кім бар оны жеп көрген. (Ірімшік).
ІО.Осы тапсырмаларды дүрыс орындағандарға лаби- 
ринттегі жасырылған сөз арналады.
Бүл сабақты жарыс түрінде, сонымен қатар ойын әді- 
сін пайдалана отырып оқушылардың өрі білімін тексеру 
үшін, өрі өзімізді тексеру үш ін қолайлы өдіс. Кез келген 
сабақта сөзбен жүргізілетін  жүмысты түрлендіруге бо- 
лады.  Бүл  жүмыстар  баланы  бір  жағынан  қызығушы- 
лыгын оятып, шығармапіылық белсенділікке ынталан- 
дырад ы .
Әр түрлі бағытта сабақ өткізгеннен кейін, оқушылар- 
дыңбілімін қолданып отырғанды жөн көреміз. Мысалы:
226

Сөз  қүрам ы
1.  Ж азушы сөзіндегі-шы, жүрнақ па, жалғау ма?
а) жүрнақ; б) жалғау.
2.  Таза қандаи сөз (түбір, туынды).
а) түбір с'ез; б) туынды сөз.
3.  Керуеншілер сөзі қандай сөзге жатады?
а) түбір сөз; б) қосымшалы сөз.
4.  Тасбақа сөзі қандай сөз?
а) біріккен;  б) қос сөз.
5.  Ж арқ-жүрқ қандай сөзге жатады?
а) біріккен сөз; б) қос сөз, т.б.
Осындай  бағытта  оқушылардың  білімін  тест  өдісін 
қолданып үнемі тексеріп отырсақ, бүл оқушылардын да 
білім  сапасын,  өз  еңбегіміздің  нөтижесін  де  көрсеткен
бол ар еді.
Біз осы мемлекеттік машық кезінде оқытудың жаңа 
технологияларын  қолдана  отырып  сабақ  өткізу,  оның 
нөтижесін тексеру бағытында жүмыстар жасадық.
Ж алпы қай мүғалім болсын жаңа технологиялық ба- 
ғытта  сабақ  жоспарын  қүрған  кезде  мынадай  мөселе- 
лерге ерекше көңіл бөлген жөн.
227

Сөз  қү р ам ы
Негізгі сөз
Сөздщ  магыналы 
бастапкы түбір бөлшегі 
(үй, ак, бір, мен, кел, 
калт, әрі)
Бір сөзден 
болады.
Туынды сөз 
Ж ұрнакты еөз (көл- 
шік, ак-шыл, дүрсіл)
¥ғымға
берілген
атау.
Кос сөз 
Қайталанып, 
қосарланып келетін 
сөздер (мая-мая, ата 
ана, бала-шага)
Заттық 
ұғым гүл
К үрделі
Бірнеше
сөзден
болады.
Сындық
ұғым
Қ Ы ЗЫ Л .
Бітккен сөз 
Бірнеше түбір бірігіп 
бір үгымға берілген 
атау (Актау, асказан, 
Алтынай, Аксүйек)
Т іркескен  сөз
Күрделі атаулар. 
(Біржан сал, № 6 орта 
мектеп)
Сандық 
ұғым екі
Қимыл- 
дық үғым 
өсті.
Қ ы с к а р га н  сөз 
Күрделі атаулардын 
ықшамдалган түрі 
(ТМД, БҮҮ, см, мм,
т.б.)
228

Бастауыш сыныптарда грамматикалық тақырыптарды оқыту
І-сы нип 
Әлхлпеге дсйінгі кезсң: 
сөйлем, свз, дыбыс, 
әрш туралы ұғым беріледі. 
Свхіерді буынга бөл> , 
дыбыстардам соз кдоату. 
Әліппе кезеиі: тілдегі 
дыбыстар мен олардын 
эрігггерш жеке-жеке 
таннды. 
?.  I  
”   I
А натіяі: дауысты, 
лауыссыз дыбыстар, 
жузн, жішшке дауыстылар, 
буын, тасынал. жуан 
және жішшке
жұп дауыстылармен
танысады
2-сынып 
Дыбыс және эріп: у. н. я. 
ю эрйгерінін жазылуы, 
у дыбысынын дауысты 
жэне 
ыссыз болып 
айтылуымен танысады. 
Дауыссбг дыбыстардын 
түрлеріме « және б  -  п, 
* - ғ , к - г , л - р , н - к  
дыбыстарыньш айтылу 
мен жазылуыи уйренеді. 
Г рамматгасалык 
жатгыгулар 
аркылы дыбыстык 
таядауды
оддн әрі менгерсді.
3-сынып 
Алдынғы сыныгтгарш өтілген 
матерналдарды еске түсірелі. 
Э, в. ф, ч, щ. ц. х, Ь 
дыбыстврынын айтылуы 
мен жазылуын үйренеді. 
Жаггығуларды орындап, 
дыбыетык талдаулар 
жасайды. Сөздердін айтылуы 
мен жазылуы үнемі сәйкес 
келе бермейтінін байкайды. 
Орфографналык сөздікті 
пайдалана отырып, сауатш  
жазуга ұйретеміз.
4-сынып 
Буын үндестігі мен дыбыс 
үндестігі туралы түсінік беріледі. 
Оқушылар жаттығуларды 
орынлай отырып. сөйлем ішінен, 
саз тірксстерінси, свз 
аралыктарынан үндестіктерді 
тауып үйренсді. Берілгсн сөздерд 
дыбыстык талдап, оны эр түрлі 
формада керсете алады.

жүктеу/скачать 14,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: