Эем-нің негізгі функционалдық элементтері, I бөлім

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ.............................................................................................................
3
НЕГІЗГІ ТЕРМИНДЕР ЖӘНЕ АНЫҚТАУЛАР................................................
4
ЭЕМ-НІҢ НЕГІЗГІ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРІ, I БӨЛІМ.............
6
ЭЕМ-НІҢ НЕГІЗГІ ФУНКЦИОНАЛДЫ ЭЛЕМЕНТТЕРІ, II БӨЛІМ..............
15
АРИФМЕТИКАЛЫҚ-ЛОГИКАЛЫҚ ҚҰРЫЛҒЫ..............................................
21
БАСҚАРУ ҚҰРЫЛҒЫЛАРЫ...............................................................................
26
ЕСТЕ САҚТАУ ҚҰРЫЛҒЫСЫ...........................................................................
31
32-РАЗРЯДТЫ МИКРОПРОЦЕССОРДЫҢ АРХИЕКТУРАСЫ......................
39
МУЛЬТИПРОГРАММАЛЫҚ ЭЕМ ЖҰМЫСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ.............
41
РЕСУРСТАРДЫ УЛЕСТІРУ ТӘРТІБІ ЖӘНЕ  МУЛЬТИПРОГРАММАЛЫ
ЭЕМ-НІҢ ЖҰМЫС ІСТЕУІНІҢ НЕГІЗГІ РЕЖИМДЕРІ..................................
47
ЖАДТЫ БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІ..............................................................................
51
ДЕРБЕС ЭЕМ-дегі ЖАДЫНЫ БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІ......................................
56
МУЛЬТИПРОГРАММАЛЫҚ ЭЕМ-гі  ЖАДЫНЫ ҚОРҒАУ.........................
60
АҚПАРАТТЫ ЕҢГІЗУ-ШЫҒАРУ.......................................................................
65
ЕСЕПТЕУ ЖҮЙЕЛЕРІНIҢ АРХИТЕКТУРАСЫ. МӘЛIМЕТТЕРДIҢ
ПАРАЛЛЕЛЬ ӨҢДЕУI БОЙЫНША АРХИТЕКТУРАЛАРДЫҢ
КЛАССИФИКАЦИЯСЫ......................................................................................
70
ЕСЕПТЕУ ЖҮЙЕЛЕРІНIҢ АРХИТЕКТУРАСЫ. SMP ЖӘНЕ MPP-
АРХИТЕКТУРАЛАРЫ. ГИБРИДТІК АРХИТЕКТУРА (NUMA). КӨП
ДЕҢГЕЙЛІ ИЕРАРХИЯЛЫ ЖАД КОГЕРЕНТТІЛІГІН
ҰЙЫМДАСТЫРУ.................................................................................................
72
ЕСЕПТЕУ ЖҮЙЕЛЕРІНІҢ АРХИТЕКТУРАСЫ. PVP-АРХИТЕКТУРАСЫ.
КЛАСТЕРЛЫ АРХИТЕКТУРА…………………………………………………
76
ТЕСТІК СҰРАҚТАР..............................................................................................
82
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ............................................................................................
105

3
КІРІСПЕ
I-4004  микропроцессор шығару  бойынша бірінші хабарламаны1971  жылда  Intel
фирмасы жариялады. Интегралдық схемасынөндіру технологиясын мейлінше жетілдіру
және  дамыту  миропроцессорды  жасауға
әкелді.  ЭЕМ-нің
архитектурасын  бір
интегралдық схемада  іске  асыруға әкелді.  Микросхеманың интеграция  дәрежесін
жоғарылату МП-да    берілген  программа  бойынша жұмыс  істейді.  Микропроцессор
аппаратының құралдары ЭЕМ процессорының құрылымын қайталайды. Соның ішінде:
арифметикалық логикалыққұрылығысы;  басқару құрылғысы  және  бірнеше жұмысшы
регистрлер  бар.  МП  бір  немесе  бірнеше  интегралдық схемадан  тұруы  мүмкін.  Бұл
ингетралдық схемалар орындайтын функцияларының принциптері бойынша бөлінген.
Микропроцессор(МП) – жұмыс  атқару  жүйесін  программалық түрдеөзгерте
отырып,  мәліметтерді өңдеп,  түрлендіріп  бере  алатын  бір  немесе  бірнеше үлкен
интегралды  схемалар  жинағы.  Интегралдық
схеманың
өндіріс  технологиясын
мейлінше жетілдірубойынша
МП-дың бес буындары пайда болды, олар өзінің техникалық сипаттамаларымен
ерекшеленеді:

Бірінші – баяу әрекеттегі төртразрядтық МП (команданы орындау  уақыты 10-20
мкс) – жиынтығы,  жадының көлемі  және  адресацияның түрлері  біршама
шектелген.

Екінші
–команданы  орындайтын  уақыты  2-5  мкс  бойынша  төрт  және
сегізразрядтық МП-лар командалардың жиынтығы, жадының көлемі және әр түрлі
адресацияның (үлкейтілген) кеңейтілген болуы. Бұл МП-ларды пайдаланғанда оңай
болады,  себебі үлкен интегралдық схемалар бірге  тіркесетін топамасымен және
өзара бірін-бірі толықтырумен ерекшеленеді.

Үшінші – шапшаңдылық секциялық МП (100…300 нс-команданы  орындайтын
уақыты)  биполярлық технологияны  пайдалану және  микропрограммалық басқару
принципі  бойынша  орындалынған, сонымен қатар  16-разрядтық процессоры,
арнайы процессорлары бар.

Төртінші – кірістірілгендер енгізу-шығару порттар және сақтайтын құрылғылар
мен ішінде біркристалдық микроЭЕМ, 32-разрядтық МП-лар.

Бесінші – 64-разрядтық МП-лар. Қазіргі  уақытта  МП-лар  барлық қызмет
аудандары іске қосылған.  Балалар  микроЭЕМ көмегі  арқылы  жазуды,  санауды
үйренеді, студенттер,  оқушылар  гуманитарлық  (қоғамдық) және  техникалық
ғылымын оқып біледі.
Оқулықта ЭЕМ-нің негізгі функционалдық элементтері, арифметикалық-логикалық
құрылғылар, 
басқару
құрылғылары, 
есте 
сақтау
құрылғысы,
32-разрядты
микропроцессордың
архиектурасы, 
мультипрограммалық
ЭЕМ 
жұмысын
ұйымдастыру, ресурстарды улестіру тәртібі және  мультипрограммалы ЭЕМ-нің жұмыс
істеуінің негізгі  режимдері,  жадты  басқару  жүйесі,  дербес  ЭЕМ-дегі    жадыны  басқару
жүйесі,  мультипрограммалық
ЭЕМ-гі
жадыны қорғау,  ақпаратты еңгізу-шығару,
есептеуiш  жүйелерінiң архитектурасы,  мәлiметтердiң параллель өңдеуi  бойынша
архитектуралардың классификациясы,  есептегіш  жүйелерінiң архитектурасы,  SMP
және MPP-архитектуралары, гибридтік архитектура (NUMA), көп деңгейлі иерархиялы
жад 
когеренттілігін
ұйымдастыру, 
есептеу 
жүйелерінің
архитектурасы,PVP-
архитектурасы, кластерлы архитектура қарастырылған

4
НЕГІЗГІ ТЕРМИНДЕР ЖӘНЕ АНЫҚТАУЛАР
Адрес –Регистрді,  жады ұяшығын,  есте  сақтау құрылғысының алқабын,  сыртқы
құрылғыны  немесе  желі  торабының өзгешеліктерін,  анықтаушы  сан  код  немесе
индентификатор. 2-команданың операнды  көрсетуші  бөлігі.  3  хабардың адресатты
(алушыны)    көрсетуші    бөлігі.    ЭСМ-дің есте    сақтайтын    объектінің тұрған  орнын
көрсету.
Алгоритм – берілген    есепті қадамдық процедура    түрінде    шешу үшін қажетті
операциялардың мазмұны  мен  орындау  тәртібін  түпкілікті  анықтайтын  нұсқаулар
жиынтығы.
Аналогті – цифрлық түрлендіргіш (АЦТ) – аналогті  (үздіксіз)  сигналды талдап
оны дискретті (үздікті) сигналға түрлендіретін құрылғы.
Арифметикалық-логикалық    құрылғы
(АПҚ)
–
ЭВМ
құрамындағы
арифметикалық және логикалық операцияларды орындайтын құрылғы.
Ассемблер    тілі
–
элементтерінің    құрылымы    машина    тілінің командаларының
форматтарына сәйкес  келетін  төменгі  деңгейлік программалау тілі.
Байт – информацияның    8 битке    тең өлшем    бірлігі.    Мұны    компьютер  біртұтас
бірлік    ретінде
қарастырады.    Байтпен    компьютерде
қолданылатын қажетті
символдарды кодтайды.
Бит – информация    мӛлшерін өлшеудің екілік    кодтағы    бірлігі.    Оның шамасы
мүмкіндігі    (ықтималдығы)    тең тек    екі    жағдайдың бірі    туралы  информацияға  тең
(«бит» - ағылшынша екілік сан деген сөз).
Бод – информацияны  беру  жылдамдығының өлшемі,  1  бод  секундына  1  бит
информация беру деген сөз.
Буфер – мәліметтер    алмасуы    кезіндегі    алмасу    жылдамдықтарының, мәліметтер
блогының
өлшемдерінің
және    оқиғалардың
пайда    болуының кезеңдерінің
айырмашылықтарын
үйлестіруге    пайдаланатын    машина  жадысының өрісі  немесе
арнайы құрылғы.
Вентиль(Veiltil - клапан) - электр тогының бағытына байланысты жоғары және төмен
өткізгіштігі бар электр аспаптары
Графиксалғыш – мәліметтерді    графикалық пішінде қағазға    және    т.б.  мәлімет
тасуышқа шығару құрылғысы. өлшемі, дәлдігі, жылдамдығы, шығару түстері,  басқа  да
көрсеткіштеріне қойылатын  талаптарға  сәйкес графиксалғыштардың кӛптеген түрлері
кездеседі.
Дисплей – деректерді    ЭЕМ-ге    енгізу    және    электронды-сәулелік    түтік  экранында
тіркеп,    кескіндеу    мен
оны    немесе    экранды    пульт.  Олар    ЭЕМ    мен  маман-
оператордың арасында    оперативті    (қолма-қол)    түрде    информация  алмасуы қажет
жағдайларда қолданылады. ЭЕМ-ге    деректерді    енгізу, қайта  шығарып    алу,    т.с.с.
клавиатура  және    «сәулелі
қаламұш»,
«джойстик»    арқылы  жасалынады.  Сөздің
ұзындығы – бір машиналық сөзде биттің саны.
Есте  сақтаушы құрылғы (ЕСҚ) - жады-деректерді  автоматты  түрде қайталап бере
алатын күйінде жазып алатын құрылғы.
Жады – информацияны сақтауға арналған құрылғы.
Интерфейс – микропроцессор  мен  сыртқы құрылғылар  арасындағы деректер ағыны
мен олардың кӛлемін (форматтарын) басқаратын құрылғылар.
Команда
–
нұсқау    деп    компьютерге
қажетті    амалдарды    (операцияларды)
орындауға    берілетін    кез-келген    бұйрықты, нұсқауды    айтады. Белгілі  операцияны
орындаушы құрылғының орындауына  сәйкес  келетін  басқарушы сигнал.
Контролер – сыртқы құрылғыларды    басқаратын құрылғы. Орташа, үлкен  және
үлкен  ЭВМ-дерде  бұл құрылғыларды  басқаратын құрылғы  деп  атайды және ол аса

5
күрделі  болып  келеді.  Дербес  компьютерлерде,  МИНИ  және  микро  ЭЕМ-дерде
контролер    микрропроцессор
құрамына    енгізілген,    яғни    БИС
–пайдаланылған
жүйелер ішіндегі модуль болып есептелінеді.
Программа – ЭЕМ  орындаған  кезде қойылған мәселені  (есепті)  шешуге болатын
командалар мен оперторлардың реттелген тізімі
Магистарль – микропроцессор құрылымының микропроцессорлық жүйенің  әр    түрлі
элементтерінің
перифейлік
құрылғылармен    информация    алмасуына  арналған
әмбебап шина.
Микропроцессорлық комплект (МПК) – микропроцессорлық  үлкен интегралдық
схемалар    комплекті
–
микропроцессорлар    мен  микропроцессорлық
жүйелерді
құрастыруға    арналған
үлкен    интегралдық схемалардың бір-бірімен  тіркестіруге,
жалғастыруға ыңғайланған жиынтығы.
Микропроцессорлық жүйе (МПЖ) – информацияны    түрлендіру    процесін  іске
асыру
үшін    пайдаланылатын    микропроцессорлық
өңдеуші    жады    және  енгізу-
шығару құрылғыларының жиынтығы.
Модем (модулятор-демодулятор) – мәліметтерді  белгілі  байланыс  жолы бойымен
ары-бері жеткізу үшін жарамды түрде түрлендіретін құрылғы.
Регистр – берілген  мәліметтерді,  информацияны өңдеу  барысында  уақытша  есте
сақтауға арналған электрондық (функционалдық) құрылғы (блогі).
Стек – адрессіз  ес  түрі.  Стек  көрсеткіші атты  регистр  арқылы  адрестелетін  жады
аумағы. Стек  көсреткішіндегі  дерек  жады  аумағының түбіндегі ұяшықтың адресін
көрсетеді.
Триггер (Trigger,  flip-flop) —екі  орнықты қалып-күйінің біреуінде ғана  болатын
цифрлық техниканың элементі. Екілік  жүйеде берілген  ақпаратты  сақтау үшін
қолданылады. Триггердің RS, JK, Т, D, DV және т.б. түрлері болады;
Шина – жалпы қызмет    белгісі    бойынша    біріктірілген    информация  тасымалдау
жолдары, мысалы: берілген мәліметтер шинасы, адрестер шинасы, басқару шинасы.

6
ЭЕМ-НІҢ НЕГІЗГІ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРІ, I БӨЛІМ
Дәрісте  ЭЕМ-нің келесідей негізгі  функционалдық элементтері қарастырылады:
дешифратор,  шифратор, әртүрлі  типті  триггерлер,  санауыш,  сақтау  және  жылжыту
регистрлары.  Элементтердің ішкі құрылымы, жұмысының уақыттық диаграммалары
сипатталады.  Бұл  элементтердің орны  мен  рөлі әртүрлі  түйіншектер  мен  ЭЕМ
элементтерінің құрылымын құрастырғанда анықталады.
Кез келген компьютердің элементтік базасының негізін құрайтын кейбір схемаларын
қарастырайық.
Дешифратор
Дешифратор  деп n кірісі  бар  және 2
n
шығысы  бар  және  кірісіндегі  екілік  кодты
шығысындағы  унитарлық
кодқа  түрлендіретін  комбинациялық
схеманы  айтамыз.
Унитарлық деп  бір  және  тек  бір ғана  бірлікті құрайтын  екілік  код  аталады,  мысалы
00100000.  Дешифратордың  үш  кірісінің шартты  графикалық белгіленуі 1.1 суретте
келтірілген.
Сурет 1.1Үш кірісті дешифратордың шартты графикалық белгіленуі
Дешифратордың
шығысындағы  "1"  разряд  нөмірі  оның
кірісіндегі  кодпен
анықталады. Төменде үш кірісті дешифратордың ақиқат кестесі келтірілген (1.1 кесте).
1.1
кесте. Үш кірісті дешифратордың ақиқат кестесі
Кірістері
Шығыстары
2
1
0
0
1
2
3
4
5
6
7
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
1
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
1
1
0
0
0
1
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
1
0
1
0
0
0
0
0
1
0
0
1
1
0
0
0
0
0
0
0
1
0
1
1
1
0
0
0
0
0
0
0
1
Дешифраторды бір элементті «Штрих Шеффер» базисінде жүзеге асыру айтарлықтай
қарапайым, өйткені ақиқат кестесінде әрбір кіріс үшін тек бір ғана бірлік бар. 1.2 суретте
дешифратордың шығыстарының бірінде  сигналдың пайда  болуының  құрылымдық
схемасы келтірілген (f
5
сигналы 5-ші шығыста):
6
ЭЕМ-НІҢ НЕГІЗГІ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРІ, I БӨЛІМ
Дәрісте  ЭЕМ-нің келесідей негізгі  функционалдық элементтері қарастырылады:
дешифратор,  шифратор, әртүрлі  типті  триггерлер,  санауыш,  сақтау  және  жылжыту
регистрлары.  Элементтердің ішкі құрылымы, жұмысының уақыттық диаграммалары
сипатталады.  Бұл  элементтердің орны  мен  рөлі әртүрлі  түйіншектер  мен  ЭЕМ
элементтерінің құрылымын құрастырғанда анықталады.
Кез келген компьютердің элементтік базасының негізін құрайтын кейбір схемаларын
қарастырайық.
Дешифратор
Дешифратор  деп n кірісі  бар  және 2
n
шығысы  бар  және  кірісіндегі  екілік  кодты
шығысындағы  унитарлық
кодқа  түрлендіретін  комбинациялық
схеманы  айтамыз.
Унитарлық деп  бір  және  тек  бір ғана  бірлікті құрайтын  екілік  код  аталады,  мысалы
00100000.  Дешифратордың  үш  кірісінің шартты  графикалық белгіленуі 1.1 суретте
келтірілген.
Сурет 1.1Үш кірісті дешифратордың шартты графикалық белгіленуі
Дешифратордың
шығысындағы  "1"  разряд  нөмірі  оның
кірісіндегі  кодпен
анықталады. Төменде үш кірісті дешифратордың ақиқат кестесі келтірілген (1.1 кесте).
1.1
кесте. Үш кірісті дешифратордың ақиқат кестесі
Кірістері
Шығыстары
2
1
0
0
1
2
3
4
5
6
7
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
1
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
1
1
0
0
0
1
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
1
0
1
0
0
0
0
0
1
0
0
1
1
0
0
0
0
0
0
0
1
0
1
1
1
0
0
0
0
0
0
0
1
Дешифраторды бір элементті «Штрих Шеффер» базисінде жүзеге асыру айтарлықтай
қарапайым, өйткені ақиқат кестесінде әрбір кіріс үшін тек бір ғана бірлік бар. 1.2 суретте
дешифратордың шығыстарының бірінде  сигналдың пайда  болуының  құрылымдық
схемасы келтірілген (f
5
сигналы 5-ші шығыста):
6
ЭЕМ-НІҢ НЕГІЗГІ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРІ, I БӨЛІМ
Дәрісте  ЭЕМ-нің келесідей негізгі  функционалдық элементтері қарастырылады:
дешифратор,  шифратор, әртүрлі  типті  триггерлер,  санауыш,  сақтау  және  жылжыту
регистрлары.  Элементтердің ішкі құрылымы, жұмысының уақыттық диаграммалары
сипатталады.  Бұл  элементтердің орны  мен  рөлі әртүрлі  түйіншектер  мен  ЭЕМ
элементтерінің құрылымын құрастырғанда анықталады.
Кез келген компьютердің элементтік базасының негізін құрайтын кейбір схемаларын
қарастырайық.
Дешифратор
Дешифратор  деп n кірісі  бар  және 2
n
шығысы  бар  және  кірісіндегі  екілік  кодты
шығысындағы  унитарлық
кодқа  түрлендіретін  комбинациялық
схеманы  айтамыз.
Унитарлық деп  бір  және  тек  бір ғана  бірлікті құрайтын  екілік  код  аталады,  мысалы
00100000.  Дешифратордың  үш  кірісінің шартты  графикалық белгіленуі 1.1 суретте
келтірілген.
Сурет 1.1Үш кірісті дешифратордың шартты графикалық белгіленуі
Дешифратордың
шығысындағы  "1"  разряд  нөмірі  оның
кірісіндегі  кодпен
анықталады. Төменде үш кірісті дешифратордың ақиқат кестесі келтірілген (1.1 кесте).
1.1
кесте. Үш кірісті дешифратордың ақиқат кестесі
Кірістері
Шығыстары
2
1
0
0
1
2
3
4
5
6
7
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
1
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
1
1
0
0
0
1
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
1
0
1
0
0
0
0
0
1
0
0
1
1
0
0
0
0
0
0
0
1
0
1
1
1
0
0
0
0
0
0
0
1
Дешифраторды бір элементті «Штрих Шеффер» базисінде жүзеге асыру айтарлықтай
қарапайым, өйткені ақиқат кестесінде әрбір кіріс үшін тек бір ғана бірлік бар. 1.2 суретте
дешифратордың шығыстарының бірінде  сигналдың пайда  болуының  құрылымдық
схемасы келтірілген (f
5
сигналы 5-ші шығыста):

7
Сурет1.2 Үш кірісті  дешифратордың  5-ші  шығысында  сигналдың пайда  болуының
құрылымдық схемасы
Келтірілген нобайдан түрлендіру логикасын тек 2 элемент қана орындайтыны көрініп
тұр,  бұл  кезде  1-ші  элемент x
1
сигналының инверсиясын  алу үшін қызмет  етеді,  ал  3-ші
элемент  2-ші  элементтен  алынған  функцияның инверсиялық мәнін  тураға  түрлендіреді.
Көптеген  сақтау  элементтері,  мысалы,  триггелік  схемалар,  сигналды  парафазалық код
түрінде  алуға  мүмкіндік  береді,  яғни  екі  шығысты  болады,  біреуінде  сигнал  тура,  ал
екіншісінде  инверсиялық мән.  Бұл – схемадағы  1-ші  элементті  алып  тастауға  мүмкіндік
береді.  Егер  шығыс  сигналдарының мәндері  1.1  кестесінде  келтірілгенге қатысты
инверсиялық түрде  болады  деп  болжасақ, онда  3-ші  элементтің  қажетті  болмайды.
Шынайы  интегралды  микросхемалардың көбінде  инверсиялық шығысты  дешифраторлар
жүзеге асырылған. Мұндай дешифратордың белгіленуі 1.3 суретте көрсетілген.
Сурет1.3Инверсиялық шығысты дешифратордың шартты графикалық белгіленуі
Мұндай дешифратордың шығыстарында құрамында бір нөл және тек бір ғана нөл бар
унитарлы код пайда болады. Мысалы, егер кіріс сигналы 110
2
=6
10
болса, онда 1.3 суретте
келтірілген дешифратордың шығыстары  10111111 қалпында  болады,  яғни  6  шығысы
басқа шығыстардан өзгеше мәнге ие болады.
Дешифраторлар әртүрлі компьютерлердің құрылымдарында кеңінен қолданылады. Ең
алдымен,  олар  есте  сақтау құрылғысының ақпаратты  жазу  немесе  оқу  кезінде
пайдаланылатын ұяшығын таңдау үшін қолданылады. Адрестік кодтар разрядтарының бір
бөлігі 
бөлек 
интегралдық
схема 
жүзінде 
орындалған 
дешифраторлармен
дешифраторлануы  мүмкін,  ал  разрядтардың басқа  бөлігі  (әдетте  кіші  бөлігі)  есте  сақтау
құрылғысының  үлкен  интегралдық схемасына
тікелей қосылған  дешифраторлардың
көмегімен  дешифраторланады.  Сондай-ақ дешифраторлар  басқару құрылғыларында
операцияның орындалуын  анықтау үшін,  импульстерді  тарату құрылғыларын  жасауда
және де басқа блоктарда қолданыс табуда.
Шифраторлар
Шифратор – 2
n
кірісі  бар  және n шығысы  бар,  функциялары  көбіне  дешифратор
функцияларына қарсы  келетін  схема  (1.4  сурет).  Бұл  комбинациялық схема өзінің
кірісіндегі унитарлық кодқа сәйкес шығысында позициялық код құрастырады (1.2 кесте).
Сурет 1.44 кірісті шифратордың шартты графикаық белгіленуі
7
Сурет1.2 Үш кірісті  дешифратордың  5-ші  шығысында  сигналдың пайда  болуының
құрылымдық схемасы
Келтірілген нобайдан түрлендіру логикасын тек 2 элемент қана орындайтыны көрініп
тұр,  бұл  кезде  1-ші  элемент x
1
сигналының инверсиясын  алу үшін қызмет  етеді,  ал  3-ші
элемент  2-ші  элементтен  алынған  функцияның инверсиялық мәнін  тураға  түрлендіреді.
Көптеген  сақтау  элементтері,  мысалы,  триггелік  схемалар,  сигналды  парафазалық код
түрінде  алуға  мүмкіндік  береді,  яғни  екі  шығысты  болады,  біреуінде  сигнал  тура,  ал
екіншісінде  инверсиялық мән.  Бұл – схемадағы  1-ші  элементті  алып  тастауға  мүмкіндік
береді.  Егер  шығыс  сигналдарының мәндері  1.1  кестесінде  келтірілгенге қатысты
инверсиялық түрде  болады  деп  болжасақ, онда  3-ші  элементтің  қажетті  болмайды.
Шынайы  интегралды  микросхемалардың көбінде  инверсиялық шығысты  дешифраторлар
жүзеге асырылған. Мұндай дешифратордың белгіленуі 1.3 суретте көрсетілген.
Сурет1.3Инверсиялық шығысты дешифратордың шартты графикалық белгіленуі
Мұндай дешифратордың шығыстарында құрамында бір нөл және тек бір ғана нөл бар
унитарлы код пайда болады. Мысалы, егер кіріс сигналы 110
2
=6
10
болса, онда 1.3 суретте
келтірілген дешифратордың шығыстары  10111111 қалпында  болады,  яғни  6  шығысы
басқа шығыстардан өзгеше мәнге ие болады.
Дешифраторлар әртүрлі компьютерлердің құрылымдарында кеңінен қолданылады. Ең
алдымен,  олар  есте  сақтау құрылғысының ақпаратты  жазу  немесе  оқу  кезінде
пайдаланылатын ұяшығын таңдау үшін қолданылады. Адрестік кодтар разрядтарының бір
бөлігі 
бөлек 
интегралдық
схема 
жүзінде 
орындалған 
дешифраторлармен
дешифраторлануы  мүмкін,  ал  разрядтардың басқа  бөлігі  (әдетте  кіші  бөлігі)  есте  сақтау
құрылғысының  үлкен  интегралдық схемасына
тікелей қосылған  дешифраторлардың
көмегімен  дешифраторланады.  Сондай-ақ дешифраторлар  басқару құрылғыларында
операцияның орындалуын  анықтау үшін,  импульстерді  тарату құрылғыларын  жасауда
және де басқа блоктарда қолданыс табуда.
Шифраторлар
Шифратор – 2
n
кірісі  бар  және n шығысы  бар,  функциялары  көбіне  дешифратор
функцияларына қарсы  келетін  схема  (1.4  сурет).  Бұл  комбинациялық схема өзінің
кірісіндегі унитарлық кодқа сәйкес шығысында позициялық код құрастырады (1.2 кесте).