Ежелгі дәуір әдебиеті бес кезеңнен тұрады
АХМЕТ БАЙТҰРСЫНҰЛЫ (1873-1938)
жүктеу/скачать 0,49 Mb.
|
| АХМЕТ БАЙТҰРСЫНҰЛЫ (1873-1938)
… Ахмет қазақ ұлтына жанып аямай қызметтерін қылды, (С Сейфуллин) Байтұрсынұлы ғалым, ақын, түркітанушы, ағартушы, аудармашы, қоғам қайраткері, публицист, этнограф, фольклоршы, сазгер әрі орындаушы. Қазақ тіл білімі, алфавиті, баспасөзі, қазақ әдебиеті теориясы және әдебиеттану ғылымының негізін салушы, қазақ әліппесін (төте жазу) жасаушы, алғашқы оқу құралының авторы. "Қазақ" газетінің бас редакторы (1913-1918). Алашорда үкіметі мен "Алаш" партиясының негізін салушы әрі көсемі. Туған жері: қазіргі Қостанай облысы, Торғай атырабы, Сарытүбек деген жер. Еңбектері: "Қырық мысал" (Петербург, 1909), "МаОрынбор, 1911), "Әліппе" (Орынбор, 1912), "Сауаташқыш" (Орынбор, 1912), "Баяншы" (Қазан, 1920), "Ер Сайын" (Мәскеу, 1923), "Тіл құралы" (Орынбор, 1924), "Әдебиет танытқыш" (Ташкент, 1926), "23 жоқтау" (Мәскеу, 1926), т. б. • Бес арыстың бірі: (Ахмет (Шәкәрім, Міржақып, Мағжан, Жүсіпбек) • Ахмет Байтұрсынұлының туған жері: (Қостанай облысы, Торғай атырабындағы Сартүбек жері) • Ахмет Байтұрсынұлының туған жылы: (1873) • А. Байтұрсынұлының Торғай қаласындағы орысша-қазақша училищеде оқыған жылдары: (1886-1891 ж.) • А.Байтұрсынұлының қабілет-қасиеті: (Жақсы әнші, тамаша домбырашы) "Оқтиіп он үшімде, ой түсіріп, Бітпеген жүрегімде бар бір жарам. " А. Байтұрсынұлының осы жолдарды жазуға мәжбүр болған жағдайы: (Әкесінің ұсталуы) • А. Байтұрсынұлының әкесі Сібірге жер аударылды: (15 жылға) • Әкесі он үш жасында ұсталып кетіп, ол туралы өлең жазған қаламгер: (А. Байтұрсынұлы) • Әкесімен бірге репрессияға ұшыраған қайраткер: (А.Байтұрсынұлы) • А. Байтұрсынұлының 1909 ж. қамалғанға дейін атқарған қызметі: (Қарқаралыда мұғалім) А. Байтұрсынұлы қай жылы Бүкілодақтық атқару Комитетінің мүшесі болатыны: (1919) • А.В.Затаевичке қазақ халқының әндерін жинауға көмектескен қаламгер: (А. Байтұрсынұлы) • А. Байтұрсынұлы мен Ә.Бөкейханұлының серіктес публицист: (М. Дулатов) • А. Байтұрсынұлының 1909 жылы Петербургте басылған кітабы: ("Қырық мысал") • А. Байтұрсынұлының аудармалары енген жинақ: ("Қырық мысал") • Ахмет Байтұрсынұлы "Қырық мысал" туындысына қай орыс қаламгерінің шығармаларының қазақііға нұсқасын кіргізген? (И. А. Крылов) • "Қырық мысалдың" авторы және оны аударған адамы: (А.Байтұрсынұлы-Крыловтан) *** А. Байтұрсынұлының "Қырық мысал жинағына енген өлеңдері: (*"Шымшық пен Көгершін"; *** Аққу, шортан һәм шаян") *** А. Байтұрсынұлының Крыловтан аударған мысал(дар)ы: (*** Егіннің бастары"; ***Ат пен есек"; ***Аққу, шортан һәм шаян"; *" Өгіз бен бақа"); ("Қасқыр мен козы", "Ала қойлар", "Ат нен есек", "Қартайғаи арыстан", "Огіз бен бақа", "Қайыршы мен қыдыр", "Бүлбүл мен есек", "Шымшық пен көгершін", "Егіннің бастары", "Екі шыбын", т.б.) • А. Байтұрсынұлының "Қырық мысалындағы" бірінші өлеңі, адамдар арасындағы алауыздықты сынайтын Мысалы: («Аққу, шортан һәм шаян, • А. Байтұрсынұлының ынтымаққа, бірлікке шақыратын мысал өлеңі; ("Аққу, шортан һәм шаян") "…Жегіліп тартты үшеуі дүркін-дүркін…" - деген тармақ алынған А. Байтұрсынұлының шығармасы: ("Аққу, шортан һәм шаян") *** А. Байтұрсынұлының "Аққу, Шортан һәм Шаян" мысалынан алынған өлең жол(дар)ы: (*Тартады Аққу көкке, Шаян кейін, Жұлқиды суға қарай Шортан шіркін; *Жігіттер, мұнан ғибрат алмай болмас, Әуелі бірлік керек, болсаң жолдас; *Біріңнің айтқаныңа бірің көнбей, Істеген ынтымақсыз ісің оңбас) • А. Байтұрсынұлының "Қырық мысалындағы" ең соңғы 40-өлеңі: ("Малшы мен маса")) *** Бақ қонса, сыйлар алаш ағайын да, Келе алмас жаман батып маңайыңа. Басыңнан бақыт құсы ұшқан күні, Құл-құтан басынады, малайың да, - деген түйін А. Байтұрсынұлының қай мысалынан? ("Қартайған арыстан") • А. Байтұрсынұлының әлеуметтік-қоғамдық жағдай. ы суреттеген мысал өлеңі: («Қартайған арыстан») • "Бақ қонса, сыйлар алаш ағайын да, штаstratuit putdoes Келе алмас жаман батып маңайыңа. Басыңнан бақыт құсы ұшқан күні Құл-құтан басынады, малайың да," - деген түйін алынған А. Байтұрсынұлының мысалы: ("Қартайған арыстан") "Білуші ем әкеңді де, Тырна, сенің, Дүниеде кім бар еді онан өткен?…" - деген тармақтар кездесетін А. Байтұрсынұлының мысалы: ("Қасқыр мен тырна") • А.Байтұрсынұлының адамдар психологиясымен сарындас мысалы: ("Or) бен бақа") А. Байтұрсынұлының «Өгіз бен бақа» мысалында айтылатын нақыл сөз («Әлін білмеген - әлек») А. Байтұрсынұлының "Өгіз бен бақа" аудармасы жазылған құбылтудың "Екі шыбын" өлеңінің авторы: (А. Байтұрсынұлы) А. Байтұрсынұлының "Екі шыбын" мысалында қандай мінез сыналады? Мақтаншақтық) *** Елде көп бұл бидайдай адам, - дейді, Тәкаппар, оны халық жаман, - дейді. Қалпы емес тәкаппарлық данышпанның, Тұтынба бұл мінезді, балам, - дейді, - деген өлең жолдары А. Байтұрсынұлының қай шығармасынан? (*«Егіннің бастары») А. Байтұрсынұлының "Егіннің бастары" мысалынан қандай қорытынды шығады: (Адамның кеудесін көтергені - ақылы жоқтығы) А.Байтұрсынұлы тәкаппарлық тың мысалы ретінде алады: (Дәнсіз бидайды) "Сай - сайға құяды, бай - байға құяды" мәтелімен мазмұндас А. Байтұрсынұлының туындысы: ("Қара бұлт")) А. Байтұрсынұлының өлеңдері: ("Қазақ салты", "Қазақ қалпы", "Жиған-терген") , А. Байтұрсынұлының Абайдың "Сегіз аяқ" өлеңінің үлгісінде жазған өлеңі: "Жиған-терген") , Маса боп ызыңдап, халқын оятуды мақсат еткен ақын: (А. Байтұрсынұлы) • А. Байтұрсынұлының 1911, 1914 жылдары 2 рет басынған өлеңдер жинағы: ("Маса") А. Байтұрсынұлы өлеңінің символы: (Маса) • А. Байтұрсынұлының жұртшылықты оқуға, өнер-білімге, рухани көтерілуге шақыру, мәдениетті уағыздауға, еңбек етуге үндеу түріндегі жинағы: ("Маса") • А. Байтұрсынұлының "Маса" жинағы қандай кітап? (Қоғамдық ойлар, азаматтық идеялар айтылған өлең кітабы) , *** А. Байтұрсынұлының «Маса» жинағын шығарудағы мақсаты: (Ұйықтап жатқан халқын маса болып ояту; *Халықты отаршылдыққа қарсы шақыру) А. Байтұрсынұлының "Маса" жинағына енген өлеңдерінің басты сарыны: (Бостандық арманы ); (және ел тағдыры, халық қамы) *А. Байтұрсынұлының "Бұл күйге бүгін емес, көптен кірдік" деген өлең тармағында аңғарылатыны: ( Отарлау тарихы) "Жарқырап бостандықтың таңы атпай тұр, Түнерген төбемізден бұлт арылмай, " - деп Ахмет бұлтқа теңейді: Отаршылдықты) ұшқан мынау біздің маса, Сан-сары аяқтары ұзын маса…" - қай ақынның өлеңінен алынған тармақтар? (А. Байтұрсынұлы) "Поленін турін корген мен - сары маса, Халықты оянсын деп сөзбен шаққан, " - деген үзінді Ахметтің қай шығармасынан? ("Маса") • А.Байтұрсынұлының "Маса" жинағына енген өлеңі: ("Қазақ салты") • «Алаштың адамының бәрі мәлім, Кім қалды таразыға тартылмаған?» Үзінді А. Байтұрсынұлының қай өлеңінен? ("Қазақ салты") • А. Байтұрсынұлының "Қазақ қалпы" өлеңінде елдің күңгірт болашағын салыстырды: (Ескексіз қалқып жүрген қайықпен) "Қалтылдақ қайық мініп еспесі жоқ, Теңізде жүрміз қалқып кешпесі мысық, Жел соқса, құйын қуса, жылжи беру, Болғандай табан тіреу еш нәрсе жоқ, " - деген үзіндінің авторы: ( А. Байтұрсынұлы "Қазақ қалпы") "Қинамайды абақтыға жапқаны, Қиын емес дарға асқаны, атқаны, Маған ауыр осылардың бәрінен Өз аулымның иттері үріп, қапқаны," - деген үзіндінің авторы: (А. Байтұрсынұлы) • А. Байтұрсынұлының "Маса" жинағына енген өлеңі: ("Алама хат") Қарағым, айналайын, қамқор анам, Арнап хат жазайын деп алдым қалам. Сен онда, мен мұлда аман сақтай, Көруге жазғай еді хақ тағалам. Бара алмай өтірікші болып әбден, Семейдің түрмесінде отыр балаң, - деген өлең жолдары кімге қатысты? (*А. Байтұрсынұлы "Анама хат") • А. Байтұрсынұлының "Маса" жинағындағы қайратты ерлер тұлғасын мүсін деген жыры: ("Жауға түскен жан сөзі") • А. Байтұрсынұлының "Маса" жинағында берілген аударма шығармалар: ("Балықшы мен балық", "Қыздыр дейсің мәжілісті, жан дейсің", "Ат", "Данышпан Аликтің ажалы", "Алтын әтеш" А.С.Пушкиннен; "Сорлы болга мұжық", "Қаздар" И. А. Крыловтан) А. Байтұрсынұлының өлеңі: ("Туысыма") • "Ақын ініме" өлеңінің авторы: (А. Байтұрсынұлы) • "Нашардың көбірек же хақын, інім, Айғырсып момындарға ақыр, інім. Кісімсіп ең болмаса қақыр, інім, " - деп, інісіне кекесінмен "ақыл" айтқан автор: (А. Байтұрсынұлы) • Ахмет Байтұрсынұлының "Маса" кітабына енген өлеңдері: ("Туысыма", "Жұртыма", Қазақ қалпы", "Қазақ салты", "Қарқаралы қаласына", "Анам" хан", "Жауға түскен жан сөзі", "Көк есектерге", т. б) • Ахмет Байтұрсынұлы бастырған эпостық жыр: ("Ер Сайын") А. Байтұрсынұлы жинап құрастырған фольклор материалдарының бірі: ("Ер Сайын") • А. Байтұрсынұлының "Ер Сайын" жыры жарық көрген жыл: (1923 жылы, Мәскеу) • А. Байтұрсынұлы өңдеп бастырған "Ер Сайын" эпостық жыры арналған: (Потанинге) • А. Байтұрсынұлының "Ер Сайын" туындысының соңында кімнің өмірбаяны берілген? (Г. Потаниннің) • А. Байтұрсынұлының "23 жоқтау" фольклорлық мұраларды берілген жырлар қамтиды: (400 жылдық уақытты) • А. Байтұрсынұлының "23 жоқтау" А.Байтұрсынұлының "23 жоқтау": (Шәңгерейдің белгілі өлеңімен басталады) • А. Байтұрсынұлының "23 жоқтау" жинағына енгендер: (Бапай батыр, Қыз дауысты Қазыбек би, т. б. тарихи тұлғалар) сты? • Әдебиеттану ғылымының негізін салушы: (А. Байтұрсынұлы) • Ауыз әдебиетін 5 топқа бөліп жіктеген ғалым: (А. Байтұрсынұлы) • *** А. Байтұрсынұлының ғылыми еңбектері үшін әділ әрі бағалы пікір айтқан орыс ғалым(дар)ы: (*А.Самойлович; *Е.Поликанов) *** А. Байтұрсынұлының ғылыми зерттеу еңбектері: (***Тіл құрал"; *"Әдебиет танытқыш") ("Баяншы" - мүғалімдерге арналған әдістемелік құрал) • "Тіл құралы", "Әдебиет танытқыш", "23 жоқтау", "Тіл жұмсар", "Оқу құрал" еңбектерінің авторы: (А. Байтұрсынұлы) • Қазақ тіліне еш елде жоқ "Ана тілі" деген атау берген жан: (А. Байтұрсынұлы) "Тіл жұмсар" (1928) атты еңбек кімдікі? (А…Байтұрсынұлы) • А. Байтұрсынұлының бізге жетпеген еңбегі: ("Мәдениет тарихы") • А. Байтұрсынұлының жаңалығы: (Араб графикасына негізделген қазақ ap: болгария әліппесін жасады) • А. Байтұрсынұлының "Сауат ашқыш" деген оқулығына лайықты айтылған катар: (Ересектер әліппесі) • "Әліппе астар" еңбегінің авторы: (А. Байтұрсынұлы) А. Байтұрсынұлының "Оқу құрал" хрестоматия (нұсқаулық) деген кітабын бірлесіп жазған адам: (Шонанов) Ахмет Байтұрсынұлының еңбегі: ("Тіл тағылымы") • А. Байтұрсынұлының "Тіл құралы" оқулығындағы жаттығу- тапсырмалардың берілген айдары: ("Сынау") • Қазақ тіліндегі 9 сөз табын алғаш сұрыптаған ғалым: (А. Байтұрсынұлы) • Қазақ тілінің фонетикалық, грамматикалық құрылымын талдаған А. Байтұрсынұлының тұңғыш еңбегі: ("Тіл құралы") • "Сөз бен сөйлем", "Сөз бен буындар" бөлімдері А.Быйтүрсынүлының қай еңбегіне тән? ("Тіл құралы") • Қазақ тілі емлесінің реформалары, грамматиканың, әдебиет теориясының негізін салушы: (Ахмет Байтұрсынұлы) • Сөз тұлғасын түбір сөз, туынды сөз, қос сөз, қосалқы сөз, қосымшалар беске бөліп қарастырған ғалым: (А. Байтұрсынұлы) "Тіл деген нәрсе қалың елдің күндегі тұрмыс қазанында қайнап, пісіп, дуниеге келеді. Сонан соң шешендер, «тіл көсемдері» бұл тілді безеп, жолға-жөнге соғады…" - деп айтқан: (А.Байтұрсынұлы) • "Біз тіліміз бүлінбей сақталуын тілесек, өзгелерше әуелі өз тілімізбен оқытып, сонан соң басқаша оқытуға тиіспіз, " - деген пікірдің иесі: (А. Байтұрсынұлы • Ахмет Байтұрсынұлының 1926 жылы басылған құнды шығармасы: ("Әдебиет танытқыш") • Әдеби терминдерді қазақша қалыптастырған А. Байтұрсынұлының еңбегі ("Әдебиет танытқыш") • А.Байтұрсынұлының"Әдебиет танытқыш" еңбегінде афоризм термині аталады: (Ділмар сөз) • А. Байтұрсынұлының "Әдебиет танытқыш" еңбегі жарияланған жыл: (1926 ж.) • «Көркем өнерінің тараулары», «Сөз өнері» бөлімдері А. Байтұрсынұлының қай еңбегіне тән? ("Әдебиет танытқыш") • "Шендестіру, кейіптеу" терминдері А. Байтұрсынұлының қай еңбегіне тән? (""Әдебиет танытқыш") • "Өнердің ең алды - сөз өнері. Мұны қазақ сөз баққан, сөз күйттеген халық болып, сөз қадірін білгендіктен "Өнер алды - қызыл тіл" - деген. " Төмендегі пікір айтылған А. Байтұрсынұлының еңбегі: ("Әдебиет танытқыш") *** А.Байтұрсынұлына тән қасиет(тер): (*"Қазақ" газетінің редакторы; *Қазақ әдебиетінің терминологиясын қалыптастырушы; *Қазақ тіл білімінің негізін салушы) • *** «Газет - халықтың көзі, құлағы һәм тілі…» деп пікір білдірген зиялы қоғам қайраткері: (*А. Байтұрсынұлы) • А. Байтұрсынұлы "Қазақ" газетін ұйымдастырған қала аты: (Орынбор) • А. Байтұрсынұлы 1913-1918 жылдар арасында редактор бор жұмыс істеген газеті: ("Қазақ") • *** А. Байтұрсынұлы ашқан "Қазақ" газеті шығып тұрды: (*1913 ж. ақпан- 1918 ж. қазан аралығы) • А. Байтұрсынұлы бас редактор болған газет: ("Қазақ") "Қазақ" газетінің тұңғыш редакторы: (А. Байтұрсынұлы) • М. Дулатов "Қазақ" газетінде кіммен бірге қызмет атқарған? (А.Байтұрсынұлы мен) • А. Байтұрсынұлы "Қазақтың бас ақыны" мақаласы жарияланды: ("Қазақ газетінде ) А. Байтұрсынұлы ұлы Абай шығармашылығы туралы қай мақаласында сөз етті? ("Қазақтың бас ақыны") • Ахмет Байтұрсынұлы Абайды бағалаған: ("Қазақтың бас ақыны") А. Байтұрсынұлы "Қазақтың бас ақыны" мақаласында Абайдың есімін кімдер білетінін көрсеткен? (Ақмола, Семей облыстары біледі) "Қазақ" газеті, оның жаны болған А. Байтұрсынұлы жайлы құнды пікір айтқан адам: (М. Әуезов) "Ахаң ашқан қазақ мектебі, Ахаң түрлеген ана тілі… тарих ұмытпайтын істер болатын, " - деген пікірдің авторы: (М. Әуезов) • А. Байтұрсынұлының мақалалары жарияланған журнал: ("Айқап"") • Ахмет Байтұрсынұлының мақалалары: ("Қазақша оку жайында") • А. Байтұрсынұлының Қостанай уезіндегі сауаттылық мәселелері жайлы мақаласы: ("Оқу жайы") А. Байтұрсынұлы "Қазақ өкпесі" мақаласында жауабы айтылған мәселелер: (Тарихи Мәселелер) • "Тәні саудың - жаны сау" мақаласының авторы: (А. Байтұрсынұлы) • А. Байтұрсынұлының "Тәні саудың - жаны сау" мақаласында көтерілген мәселе: (Адам тәрбиелеудің тәсілдері) "Біздің заманымыз - жазу заманы, жазумен сөйлесу, ауызбен сөйлесуден артық дәрежеге жеткен заман, " - деген ойдың иесі: (А. Байтұрсынұлы) • Ахметтану ғылымының негізін салушы: (Міржақып Дулатов) • 1922 жылы орыс тілінде жазылған "Ахмет Байтурсынович Байтурсынов" деген өмірбаяндық очерктің авторы: (М. Дулатов) "А. Байтұрсынов елуге толды" деген арнаулы мақаланы жазған: (С. Сейфуллин) • Қазақстан Республикасы Ғылым академиясының Тіл білімі институты аты: (А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты) • А. Байтұрсынұлы ақталған жыл: (1988 жыл) жүктеу/скачать 0,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|