Экономика айнасы

– Егер шынымен де бұл шара балаларды білім алуға 

ынталандырып жатса, онда ол – құптарлық әрекет. Бұл 

ретте алалау болмауы тиіс. «Алтын белгі» алған бірде-бір 

бала сыйлықтан шет қалмауы керек. Мәселен, сыйақы 

облыстағы «Алтын белгі» алған балалардың бәріне 

бірдей берілмей, тамыр-таныстыққа барып, 10-15 

балаға беріліп жатса, бұл наразылық туындатады.  Ондай 

жағдай балалардың жүйке жүйесіне де кері әсер етеді. 

Бірақ мұндай әрекетті облыс әкімдері бәсеке үшін жаса-

мауы қажет. Жалпы, балаларды білімге ынталан дыру ды 

құптаймын. Егер мүмкіндік болып жатса, барлық облыс 

әкімдері білімді балаларды ынталандырып, сый-сияпат 

жасап жатса, оның сөкеттігі жоқ. Базбір мектеп оқушы-

лары халықаралық білім сайыстарында алтын медаль 

алып, елдің даңқын асқақтатып жатады,  меніңше, ондай 

білімді балалар сый-құрметке лайық. 

ҚА

ТЕР

Тәуелсіздіктен бері қарайғы жылдар 

ішінде реформадан көз ашпаған ми-

нистрліктің бірі – осы ішкі істер. Осын дай 

жұмыстың аясында кейінгі жылдары 

статис 

етіле бастаған. Түрлі тетіктер іске қосылып, 

Бас прокуратура мен ішкі істер органдары 

қылмыстар мен өтініштердің жасырылмай 

тіркелуін қатаң талап етіп жатқаны да со-

ның айғағы. Нәтижеге келсек, жыл сайын 

еліміздегі криминогендік ахуал өзгер-

мегенімен, оның статистикасы күрт өсіп 

кет ті. Мысалы, биылдың өзінде тіркел ген 

қыл мыс саны былтырғыға қарағанда 28 

пайызға артық шығып отыр. 2012 жылы 

да тіркелген қылмыстар саны 40,5 пайызға 

өскен. «Бірақ бұл – статистика. Әйтпесе 

елдегі нақты жағдай алдыңғы жылдармен 

салыстырғанда еш өзгеріссіз. Дегенмен біз 

бүркемеленіп келген 82 мыңға жуық 

қылмысты «көлеңкеден» алып шықтық. 

Бұл, негізінен, тіркеу кезінде түрлі айла-

шарғы арқылы жабыла сала 

тын ұсақ 

қылмыстардың еншісінен болып отыр», – 

дейді ішкі істер министрі Қалмұ 

ханбет 

Қасымов.  

неге тіркелмейді дегенге келсек, бұл да 

бая ғы «ауру қалса да, әдет қалмайды» де-

ген нің кебі. Өйткені келмеске кеткен кеңес-

тік кезеңде басым салалар секілді елдің 

криминогендік жағдайы да жабулы болып, 

жалған көрсеткішпен көркейтіліп тұрған-

ды. Ілгерідегі милиция секілді кейінгі қа-

зақ стандық полиция да, әсіресе қылмысты 

азайтып, көрсету мен ашылу көрсеткішін, 

керісінше, зорайтып көрсету секілді әдет-

тен жаңылмаған, тіпті машықтанудың түрлі 

тәсілін меңгерген. «Сондықтан полиция 

бұрыннан қалыптасқан жолдан ажырап, 

кеңестік тәжірибенің екпінінен шыға ал-

мады. 25-30 пайыз қылмыстар жасыры-

лып келді. 1993-1994 жылдары тіркелген 

қыл мыстар саны 200 мыңнан асса, кейін 

бұл көрсеткіш күрт құлдырай бастады. Қы-

зық болғанда, қылмыстың ашылу көрсет-

кіш тері кей жылдары, керісінше, аспандап, 

тіпті 70-80 пайызға бір-ақ барды», – дейді 

Қал мұханбет Қасымов. Дей тұрғанмен ми-

нистр дәл бүгінгі статистика ғана шы найы 

жағдайға жақындағанын алға тар тады. 

Реформа төңірегіндегі әңгімелерге 

келсек, Ішкі істер министрлігі алдағы уа-

қыт та бас бостандығынан шектелгендердің 

қолына электронды білезік кигізуді жос-

парлайды. Атап айтқанда, бас бостандығы 

шек теулі түрде жазасын өтеушілер, қыл-

мыс тық-атқару жүйесі инспекциясының 

тіркеуінде тұрғандар осындай білезік ар-

қылы бақыланатын болады. 

Екінші басты мәселе, көшелер мен қо-

ғамдық орындарда құқықтық тәртіптің 

сақ талуын қамтамасыз етуге бағытталады. 

Дәл осы мақсатта патрульдік және жол 

полицейлерін біріктіру арқылы әмбебап 

полицей қызметі іске кіріспек. Былтыр бір 

жыл бойы Павлодар мен Тараз қалаларын-

да сынақтан өткен бұл жоба оң нәтижелер 

де көрсетіп үлгеріпті. «Бұларды біріктіру 

шол ғындаудың бір бағытында жасақ тар-

дың қайталануын алып тастауға мүмкіндік 

берді. Нәтижесінде көшеде және қоғам-

дық орындарда олардың тығыздығы арт-

ты. Бұл өз кезегінде полиция жасағының 

оқи  ға орнына келудегі шапшаңдыққа да 

сеп тігін тигізіп отыр. Жалпы алғанда, бірік-

тіру еліміздің криминогендік ахуалын одан 

са йын жақсарта түспек», – дейді министр 

Қа сым ов. Бір сөзбен түйіндесек, жыл со-

ңы на дейін ішкі істер патрулі мен жол по-

ли цейлерін қосақтауды жүзеге асырады. 

Айтпақшы, осы аптаның сәрсенбісінде 

Мәжіліс «Ішкі істер органдары туралы» 

Заң ға енгізілген өзгерістер мен толық тыру-

ларды талқылайтын болады. Министр 

мырзаның реформаны жалғастыруға 

қатысты ұсынысының басым бөлігі 

аталмыш заңда көрініс таппақ.

ҚР Төтенше жағдайлар министрлігі 

мамандарының мәліметінше, маусымның 

22-сі күні Астананың «Промышленный» 

аталатын бөлігінің бір тұрғыны Есілде 

Toyota Corolla көлігінің аударылып жат қа-

нын хабарлаған. Судан құтқару қызметі 

көлікті шығарып, одан төрт жас адамның 

мәйітін тапты. Екі қыз бен бір жігіттің аты-

жөні бірден анықталды. Мамандардың 

мә ліметінше, көлік алдымен аударылып, 

со дан соң барып өзенге құлаған. Дәл осы 

күні Балқашта бес адамы бар қайық ауда-

рылып, бір адам суға кетіп қалды. Қалған 

адамдар жағаға жүзіп шыққан. Өткен сенбі 

және жексенбі күндері республика 

бойынша барлығы 26 адам суға кетіп, 

қайтыс болды. Қайғылы оқиғалар Алматы, 

Ақмола, Қарағанды, Қостанай, Солтүстік 

Қазақстан, Батыс Қазақстан, Жамбыл 

облыстарында тіркелді. 

Болатбек МҰХТАРОВ

ЖАҢҒЫРЫҚ

ОЙ-КӨКПАР

Ал қанша жерден кепілдік депозит 

ашуға міндеттеме қойғанмен, заңсыз дық-

қа әбден бой алдырған мигранттар ондай 

де позитті аша да қоймайды. Мысалы, елі-

м ізге бір ғана Тәжікстаннан енетін жұмыс 

кү ші нің саны 100 мыңнан асып жығы лып-

ты. Сол 100 мың тәжіктің 70 мыңы отандық 

ба зарларымызда сауда-саттық жасаумен 

қар жы табуда. Қазақстан тарапы екі жыл-

дан бері сол тәжіктердің қарасын азайта-

Сондықтан  да  миг  рант  тарды  жағ дайы 

жоқ, күнін көре алмай жүрген қауым деп 

мүсіркеудің қажеті жоқ. Осыған орай, 

бізге заңды қатайту керек. Олардың 

елімізге келіп, тауып жатқан табысының 

кем дегенде 40 пайызы елімізде қалуы 

тиіс. Сон 

дықтан кепілдік депозиттер 

ашып, олар ға қомақ ты салық төлетіп, 

бұл  мәсе ле ні  реттеу ді  қол  ға  алға нымыз 

жөн.

мыз, тәжік мигранттарына шектеу қоямыз 

деп барынша тырысып-ақ жүр. Олардың 

қарасы азайған болып көрінгенімен, 

тәжіктер сауда базарларында әлі де сол 

баяғысынша тауарын сатып, пайдасына 

батып жүр. Олардың ай сайынғы таза  та-

бы 

әжеп   тәуір  қомақты.  Өйткені  олардың 

өнім  дерінің бір келісінің құны 1500 тең-

геден басталып, 8-10 мың теңгеге дейін 

же теді. Ал солар дың мемлекетімізге төлер 

салы ғы, тигізер пайдасы бар ма, әрине, 

жоқ. Сөй те тұра олар не өздеріне қатысты 

ережеге ба ғын бай, не заңға мойынсұнбай 

келеді. Сон дықтан бұл жерде осы саланы 

екшелеп жік теп, бақылап отыруға тиісті 

органдар дың жұмысын жетілдіру қажет. 

Қадағалау 

ды жетілдірмей, ештеңе 

өнбейді. Қанша жер ден кепілдік депозит 

ашқызып, өз шығын дарын өздеріне жап-

қы замыз десек те, мигранттар тасқынына 

белгілі бір шек теу қою қажет. Мысалы, 

«жы лына осынша миг рантты ғана қабыл-

дай аламыз» деп арнайы қаулы-шешім 

шы ғарсақ, сырттан ел ге заңсыз бір адам 

келе алмайды. Осы жүйе ні мәнге келтіріп 

алғанымыз жөн. Бас тысы, санға шектеу 

қойып алсақ, әрі қарай заң ды қатайтып, 

оларға отандық жұмыс бе рушілердің жа-

уа пкершілігін арттырған абзал. 

Бүгінде елімізге енетін мигранттардың 

300 мыңдайы ғана заңды түрде тіркеліп 

жұмыс істейді. Сонда мигранттардың тең 

жартысынан астамы тіркелмей табыс 

табады. Олардың табысы да анағұрлым. 

Арасында қомақты қаржыны қалтасына 

басатындар да бар. Ал солар үкіметке не 

салық төлемейді, не еліміздің заңдарын 

толыққанды сақтай бермейді. Ендеше, 

неге біз мұндай міндеттемелерді жүктеуге 

кіріспейміз? Егер біз мигрант 

тарға 

кепілдік депозит ашуды міндеттесек, заң-

зитін ашқан жағдайда оларды заңдас-

тыру қажеттілігі туындайды. Сон дай-ақ 

заңсыз еңбек мигранттарын де 

пор-

тациялауға мемлекеттен арнайы қаржы 

жағдайда еліміздегі еңбек мигранттары 

заң бұзып, оларды елден аластату қажет 

болған жағ дайда осы кепілдік депозиттегі 

салымы ел бюджетіне аударылып, елден 

шығарып жіберуге кететін шығын орнына 

құйылар еді. Осылайша өз ақшасын өзіне 

жұмсар едік. Сондықтан кепілдік депози-

тін қол 

дай 

тар 

мәліметі бойынша, республика көлемінде 

жасала тын қылмыс атаулының 55 пайызы 

осы сырттан келетін жұмыс күшінің 

ықпалымен болатын көрінеді. Әсіресе 

Қазақстан территориясы арқылы өтетін 

транзиттік мигранттар көбіне заңсыз 

есірткілік заттар ды немесе жүйкеге әсер 

ететін заттарды заңсыз сақтаумен, 

тасымалдаумен айналысады. Бұдан соң 

сауда мигрант 

тары әртүрлі заттарды, 

бұйым дарды, киім-кешекті, тағам өнім-

дерін және заңмен тыйым салынған дис-

кі лер мен басқа да заттарды әкеліп сауда-

ға салуда. Олар Қытайдан, Қыр ғызстан 

мен  Өз бекстан  нан  арзан  баға дағы 

сапасыз  заттар ды  кон тра  бан да  тү рін де 

тасымал дап,  та быс тарын  есе леп  жүр. 

Нұрғиса ЕЛЕУБЕКОВ (фото)

тің хатшысы ашуланып, «зачем столько 

обсуж дать эту историю, это что за избран-

ный народ» дегені бар еді». Мәмбет Қой-

гелдінің пікірінше, осындай жолмен тізеге 

салып жазылған тарихтан құтылу үшін де 

оған парапар күш жұмсалуы керек.

ТАРИХ МЫҢЖЫЛДЫҚТАРМЕН 

ЕСЕПТЕЛЕДІ 

Тарих ғылымының докторы Нәби жан 

Мұхаметханұлы тарихты жазуда уақыт мә-

селесін ұмытпауды еске салды. Қазақ хал-

қы Еуразия құрлығында сан мың жыл-

дарды бастан кешіп, сан түрлі кезеңнен 

өтіп, бүгінде өз алдына мемлекет ретінде 

әлемдік сахнаға шығуының өзі тарихи 

жеңіс. «Қарап отырсақ, жеңіс пен жеңіліс 

деген ұғымның өзі шартты нәрсе болып 

шығады. Бір қарағанда отарлаушы елдер 

жеңді, отарланушы елдер жеңілді деп кесіп 

айта салуға болады. Бірақ ұзақ мерзімді 

тарихи тұрғыдан қарағанда тарихи жеңіс 

бір реттік ұпай жинаумен, он-он бес жыл-

дық, тіпті жүз жылдық жеңіспен есептел-

мей ді. Үндістан да, Қытай да өз тарихында 

қаншама жеңілісті бастан өткерді. Бірақ 

түбінде отарлық жүйенің ыдырауына 

әкелді. Яғни тарихымызға деген көзқарас 

жетпіс жылдық, үш жүз жылдық, бес жүз 

жылдық мерзіммен емес, мыңжылдық-

тармен есептелсе, өзімізді тани аламыз» 

дейді Нәбижан Мұхаметханұлы. 

Жиын барысында тарихшылар қауымы 

методикалық, ғылыми-әдістемелік мәсе-

ле лерге де тоқталып өтті. Әсіресе оқулық-

тар бетіндегі тарихтың объективтілігі мен 

ұлттық мәні сарапқа салынды. Жалпы, 

елдегі тарихшы қауымның дені ұлттық 

тарихты жазу барысында жікшілдік пен ру-

шыл дыққа салыну ғылым үшін жасалған 

қия нат болатынын түсіне бастағандай. 

Сәкен НҰРҚАБЕКҰЛЫ

Нұрғиса ЕЛЕУБЕКОВ (фото)

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ

№107 (1018) 

сейсенбі

Л

Л

Қ

Ы

ан

ан

к

ей

ін

е

нш

нш

с

ін

а

лы

п

өз алдына бөлек мемлекет құраған елдер-

тарихын жазуға ұмтылыс жасады. Жиырма 

жылдық мерзімді артқа тастап, бұл ұлы іске 

Қазақстан да кірісті. Бұл мәселеге қа тыс ты 

әр

әркі

мн

мн

ің

к

өз

өз

қа

ра

сы

сы

ә

ртүрлі. Біреу 

«к

«кеш

ік

ікті

к

к,

т

ар

их

их

ты

к

еш

еш

уақыт ішінде бір ұрпақ дүбәра болып өсіп 

келеді»  дегенді айтып байбалам сала ды. 

Енді біреулер,  керісінше,  уәж келтіреді. 

«Қазір дер уағы келіп тұр. Тарихты қайта 

қарау үшін де үлкен дайы

ы

нд

н

ы

 керек. Шың-

ғырған шындық қай-

п

т

үзіл

іп

п

,

қоғам бетіне ш

ығ

ығ

уы

ү

ш

ші

н

де  уақыт керек, үзіліс 

лым-

ңес тік дәуірдің үрейі тарқап, бойындағы 

құл ды

қ 

қ 

а

на

 жеңілуі к

к

ер

е

оның

ж

жаз

ға

ға

н

та

ри

ри

х

е

лд

і 

оята

а

а

ла

ты

бо лады.

іне, б

үг

і

і

ара кезең аяқталып, 

қай сысы  бұрыс, қайсысы дұрыс – ол жа ғын 

талқылап жатпалық. Бастысы, іс ілгері кетті.

ҰЛ

ҰЛ

ТТЫҚ ТАРИХ ЖАЗУ ҮШІН

Т

Т

ӨР

ӨР

Т

Т

ТҮ

ТҮ

РЛІ «АУРУДАН» АЙЫҒУ 

У

КЕ

КЕ

РЕ

РЕ

К

К

Жиын қонағы тарихшы  Зардыхан 

Қинаят ұлы бұл бастаманың төркінін былай 

тар қатты: «Тарихты қайта жазу дегеніміз 

– әліппені «а»-дан  бастағандай мәселе 

емес. Бұ

л тарихқа көзқ

қ

арастық тұрғыдан 

та

та

қар

ау д

ес

ек

бол

ад

ады.

Я

Я

ғни

т

рихты 

ық

т

ұ

ұрғы

да

а

қа

йт

а құра

стыр

у.

 Деген-

кон цеп туал ды  тұрғыда  негіздеу  керек. 

М енің  ұсы нысымда  тарихты ұлттық тұрғы-

дан сауатты етіп қайта жазу үшін біз төрт 

түр лі «аурудан» айы ғуымыз керек.  Бірінші-

де

д

та

та

шы

л-

ды

қ 

 т

 т

а

;  үшін ші ден,  орысшылд

ықта

н;

н; т

өр

өр-

тін шіден,  құл д ық  санадан  құтылуымыз 

керек». Зар  дыхан  Қинаятұлының пікірін-

ше, өткен тарихты бағамдауға да жаңа 

критерийлер қажет. Ғылымда жалтақтық 

деген болмауы керек. «Тарихымыз объек-

тивт

т

і

жа

жазы

лс

лс

ын

д

ес

ес

ек

, 

са

са

яс

и

тұ

тұ

рғ

ыд

ан өзге 

млек

ет

те

рдің

к

к

ңіл

к

күй

ін

н

е қа

рауға 

шылар бас қосқан жиында бір ғалым дар 

«Ресей  бізді күштеп  бодандыққа алған 

жоқ, Ресей бізді Қоқаннан қор ғап  қалды, 

Кенесары қоз ғалысын ұлт-азат ты

ты

қ 

қо

қ

ғалыс емес, феодал дық  көтеріліс деп 

қа

қ

ра

у 

у ке

ре

ре

к»

д

ег

г

е

 ойдың ызғарын шығар-

ды. 

Шыны

к

кер

ек

ек

лерден кіш кене  сескеніп қалдым.  Егер 

мұн дай көз 

қарасты адамдар тағы да 

тарихты жазуға кіріссе, бұрынғы кітап пен

бүгінгі кітапта ешқандай айырмашылық 

болмайды». Яғни 

и 

бү

гі

і

н

і ғылым үш

ін

н

тарихына қатыс

с

ты

ты д

ер

ек

те

р 

ме

ме

н ай

ға

ға

қт

ар

,

,

і

, фа

ктіл

ер

б

бі

зге кере

гі 

көзқарас. 

Та

Та

ри

хш

ы 

ы 

Мә

мбет Қойгелді біздің осы 

кү

нг

е

де

йі

йінг

і

і

тар

-

нына назар аудартты. «Қазақ – өз тари-

кешкен халық. Арыға бармай-ақ қоялық, 

кешегі Кенесары  бастаған қозғалыстың 

соңы трагедиямен аяқ

қ

талды. Бұл – жеңіліс.

сы

сын

қо

қо

сып,

мем

леке

ті

ті

мізд

і

жаң ғыртамын,  же

рі

імі

з

і

і

із

дің

тұтастығын сақтаймын деп жеңіліс тапты.

Одан кейін, 16 жылғы көтерілісте жеңілдік, 

«Алаш қозғалысы» да жеңіліс. Қысқасы, 

жеңілістер көп. Халық қана жеңілген жоқ, 

сол халықтың тарихы да жеңілді. «Тарихты 

жазу

у

ға

тапсыры

сты жеңіске жеткен береді» 

д

де

ге

н

н

әйгі

лі

лі

с

өз

  бар. Яғни біз жеңіліс

с

 

тапқан сайын жеңген тарап тарихты жазуға 

осындай  ұстаным  бойынша жазылып 

шықты. Әрине, объективті ұлттық тарихты 

жазуға ұмтылыс жасаған тұлғалар бар, 

тіпті кеңес кезе

зе

ңі

нд

е 

де

де

а

з

бо

бо

лғ

ан

ж

ж

оқ.

Бірақ олардың та

та

ғд

ғдыр

ы не

ме

ме

н 

ая

қт

қт

ал

ға

ны

ны

н

бәріміз  білеміз. Қарап отырсақ, кеңестік 

түсіпті. Бірде-бір КСРО республикасының 

тарихы бұлай талқыланған емес. Осындай 

бір та

лқ

л

«Алты

н белгі» алған ме

е

к

к

т

еп тү

л

л

қ 

б

е

е

р

у

 об

лыс әкімдерінің ө

ө

з

з

д

ж

і ү

шін жасап оты

ы

р

р

ғ

ан әр

е

е