Елдігіміздің белгісі №12 (193), маусым, 2015 жыл Газет 2004 жылдың 30 сәуірінен бастап шығады

5

ЕУРАЗИЯ УНИВЕРСИТЕТІ

№ 12 (193), 

маусым, 2015 жыл

Майдангер өмірінен бір үзік сыр

Ардагерлермен кездесу

ҰЛЫ ЖЕҢІСКЕ  70 ЖЫЛ!

Тарих факультеті студенттері 

«Парыз» белсенді жастар 

қоғамын  құрып,   Астана 

қаласында тұратын Ұлы 

Отан соғысы ардагерлерімен 

кездесулер өткізуде. Қоғам­

ның басты міндеті ­ ҰОС 

ардагерлерімен жүздесу, олар 

жайлы ақпарат жинап, оларды 

халық арасында кеңінен таныту, 

ерліктерін насихаттау, өскелең 

ұрпаққа ардагердің өмір 

жолымен таныстыру болып 

табылады. Қоғамның төрағасы­ 

Тарих факультетінің деканы, 

тарих ғылымдарының докторы, 

профессор Тілеген Садықұлы. 

Қоғамның мүшелері ­ Тарих 

факультетінің ерікті, белсенді 

студент жастары.

Ахат атаның тағылымға 

толы өмір жолы

Адамзат тарихының қайғылы 

беттерінің бірі ­ 1941­1945 

жылдардағы Ұлы Отан соғысы. 

Бұл дүние жүзі тарихындағы 

ең қасіретті де ауыр соғыс 

болғаны хақ. Жау жағадан алған 

сәттерде еліміздің жер­жерінде 

бас көтерген қазақтың қара 

көздерінің санында да шек болған 

жоқ. Соғыс кезінде миллиондаған 

адамдар қаза тапты. Жаһанды 

фашизмнен аман сақтап, құтқарып 

қалуға бағытталған майданда 

біздің елімізден де көптеген 

азаматтарымыз қатысты. 

Қаншама отандастарымыз ұрыс 

даласында оққа ұшса, қанша 

жерлестеріміз жараланып елге 

оралды. Сұм соғыста қаншама 

бала жетім қалса, қаншасының 

ғұмыры қыршынынан қиылды 

ғой... Осы бір ауыр кезеңдерді 

бастан өткерген, қазақтың батыр 

ұлдарының бірі ­ Ахат ата. 

Ұлы Отан соғысының 

ардагері, Мәскеуді қорғаған 

және КСРО халық  білім  үздігі ­ 

Бекмәді Ахат Бекмәдіяұлы, 1923 

жылдың ақ сабан уақытында 

қазақтың Қоскөл ауылында 

дүниеге келген. Қарауылдан 

шыққан Молдабай атадан 4 ұл : 

Мұхамедия, Ахмедия, Бекмадія, 

Рахметолла тараған. Бекмадіяның 

жалғыз тұяқ ұрпағы осы Ахат 

ата мен оның ұрпақтары. Әкесі 

Атбасар атқару комитетінде 

беделді қызмет атқарған. 1937 

жылы саяси қуғын­сүргінге 

ұшыраған. Ел егемендігін алған 

соң, әкесі толық ақталып шығады. 

Анасы колхозда тракторшы, 

сауыншы болған. Барлық 

балалармен қатар Ахат ата да 

ауылдағы бастауыш төрт жылдық 

мектепті бітірген. Сонан соң, 

Толқынкөлде 5­6 сыныптарды 

жеті жылдық мектепте оқыған. 

8 сыныпты Атбасарда оқиды, 

 

ол кезде интернат болмай 

қалуына байланысты туған еліне 

қайтып, бірнеше уақыт колхозда 

жұмыс істеген. 1939 жылы 16 

жасында газеттердің бірінен 

Қызылжардағы педагогикалық 

институт бастауыш сынып 

мұғалімдерін оқытатын 

арнайы курс ашқаны жөніндегі 

хабарландыруға көзі түседі. 

Көп ойланбастан, құжаттарын 

тапсырады. Оқудан шақырту 

келгенде жас жігіт Ахат қолда 

бар аз­маз қаражатпен Ақкөлден 

пойызға отырып, жолға шығып 

кетеді. Оқу орнына келген 

соң емтихандардан мүдірмей 

өтіп, оқуға қабылданады. 

1939 жылдың 1­қыркүйегінде 

1­курсқа қабылданады. 1941­

1942 жылдары, 3­курс оқып 

жүрген кезінде  мың жарым 

студенттердің арасынан үздік 

оқығаны үшін маусым айында 

Алматыға демалыс орнына 

жолдама  беріледі. Демалыс 

орнының үстіңгі қабатында қазақ 

жастары, астыңғы қабатында 

орыс жастары тұрған. Соғыс 

басталғаны жөнінде суыт 

хабарды да осында естиді. 

Демалыс орнына қарама­қарсы 

Абылай хан үйі орналасқан, 

ол жерде сол кезде ұшқыштар 

мектебі ұйымдастырылыпты. 

Сөйтіп, аяқ астынан 19 жастағы 

қазақ жігіті Көкшетауға кетеді. 

Туған ауылға келіп, әскерге 

алынады. Осы жерде 90­шы полк 

ұйымдастырылады. Қоскөлде бір 

ай әскери дайындықтан өтеді, 3 

рет оқ атып үйренеді. 1942 жылы 

Сталинградқа шабуыл жасап 

жатқан кезде, 90­шы полк пен 

Көкшетаудан келген тағы бір 

полк қосылады. Вольга бойында 

Сидранда немістің бомбалауынан 

дін аман қалады. Кейін Мәскеу 

Тула бойында қоршаушы 

топта болады. Соғысқа 

қатысушылардың барлығына 

ескі қару­жарақтар берілген, 

жетпегендеріне граната берген. 

Қару­жарақтың жоқтығына 

қарамастан, жауынгерлер елді өз 

кеудесімен қорғаған. Қарудың 

жетіспеушілік себебі, барлық 

автомат зводтары батыста 

орналасқандықтан, 1942 жылдың 

2­жартысында жақын жерлерге 

автомат зводы құрыла бастаған. 

Звод құрылысымен, 90­шы полкке 

елді жаудан қорғау міндеттелді. 

«Артымызда ­ Мәскеу, 

алдымызда ­ жау, шегінерге жол 

жоқ» деген ұранмен алға баса 

берген. Күзге қарай қан майданда 

арқадан жараланып, Рязань 

облысы, Рязский қаласындағы 

2 қабатты мектеп үйінде 

госпитальда емделеді. Наурызда 

емі бітпесе де «емі бітті» деп 

фронтқа жөнелтіледі. 1943 жылға 

қарай жауынгерлердің қолдарына 

автоматтар беріле бастайды. 1943 

жылдың сәуір­мамыр айларында 

соғыс техникасын үйретеді. 

Мамыр айының аяғында барлық 

жауынгерлерді бөлімшелерге 

бөледі. 1943 жылдың жазынан 

бастап  соғыс бағыты өзгертілген. 

Енді қорғаушы шеп емес, 

шабуылдаушы шепке айналған. 

Ахат атаның бөлімшесінде 

шамамен 40 жастағы орыстар 

болып тұрса да, сержант шенді 

атамыз топты бастап жүруді өз 

мойнына алып  бұйрықтар берген. 

Орловский, Дуга соғысында неміс 

әскері қорғанысты бұза алмайды. 

Артиллериялық дайындықтан 

соң Ахат ата бөлімшесін бастап, 

өзі алдыңғы шепке тұрып, жаудан 

қорғанады. Маусым айында сол 

аяғынан жараланады. Әлемді дүр 

сілкіндірген Ұлы Отан соғысы 

1945 жылы Берлинді алумен, 

ұлы жеңіспен аяқталды. Ауыр 

жаралар мен соққылардан Ахат 

атаның соңғы емделген пункті­

Новосибирск. Сәуір айында 

«қатарға жарамайды» деп, 

Колутон станциясында мұғалім 

қызметіне тағайындалады. 1950­

1960 жылдары педагогикалық 

институтты физика мамандығы 

бойынша бітірген. Колутанда 

1945 жылы соғыс біткен соң шым 

үйде тұрып, қоғамдық, қала берді, 

мемлекеттік істерге белсене 

араласқан. 1988 жылы анасы 

қайтыс болған соң қалаға көшіп 

келеді. Қоғамдық іс­шараларға 

белсене араласқан. 1944 жылдың 

күзінде марқұм Шәмшу апамен 

отбасын құрады. Ұлдарын ұяға, 

қыздарын қияға қондырған 

ардақты әке. Бүгінде атамыз 2 

қыз, 3 ұлдың әкесі, 5 немере, 4 

жиеннің, 9 шөберенің атасы. 2010 

жылы Ұлы Отан соғысының 65 

жылдық мерейтойы қарсаңында, 

атамыз  Минскідегі мерекелік 

шеруге қатысады. Шараға 

бармас бұрын елімізде  Минскіге 

баратын барлық ардагерлерді 

толықтай киіндіріп жіберген. 

Еліміздің азаттығы іспеттес көк 

туымыз түстес, маңдайында 

елтаңба бейнесіндегі белгісі 

бар бас киім кигізіп жібереді. 

Мерекелік жиында әр елден 

келген барлық делегаттар 

дөңгелек үстелде бас қосады. 

Қала мэрі, Лондон қаласының 

мэрі, Париж қаласының мэрлері 

мерекемен құттықтап өздері 

әкелген сыйлықтарын табыстап 

жатады. Атамыз қарап отырып, 

«мен не сыйласам екен» деп көп 

ойланады. Кезегі келгенде атамыз 

тебіреніп, сөз сөйлейді. Өзін 

киіндіріп жібергендегі бас киімін 

қала мэріне сыйлайды. Мұндағы 

басты ойы ­ өз ұлтының намысы. 

Сол жерде отырғандардың 

барлығы таң қалып, орындарынан 

тұрып ду қол шапалақтаған 

екен. Кез келген жерде ұлт 

намысын ойлайтын атамыздың 

бұл ісіне көзіме жас толып мен 

де қайран қалдым. Отанға деген 

сүйіспеншілік мұншалықты 

құдіретті болар ма?! Бір ғана 

Ахат атаның өмірі ­ тағылымға 

толы тарих. Атамызбен болған 

әңгіменің соңында атамыздан 

арманыңыз бар ма дегенімде – 

елінің амандығын, бейбітшіліктің 

мәңгілік болуын, ұрпағымыздың 

саулығын тілейтінін айтты. 

Сондай­ақ, Мәскеу қаласында 

орналасқан, тек қана мұржалары 

көрініп тұратын жерасты үйлерін 

өз көзімен көргісі келетінін де 

жасырмады. 

Соғыс аяқталып, жылдар 

жылжып, уақыт зырлап жатса да, 

Ахат атамыз сынды Алаштың арда 

ұлдарының ерлігі халық жадында 

мәңгілік жаңғырып тұратыны 

ақиқат. Ел намысын өз жанынан 

артық көрген атамыздың ғұмыры 

ұзақ болсын деп тілейміз. 

Жарқын жүзді, ақкөңіл, ең 

бастысы қазақтың батыр ұлы ­  

Ахат атаның батасын алған біз де 

бақыттымыз. 

Айтолқын 

ӨМІРБЕКҚЫЗЫ 

Тарих факультетінің

 3-курс студенті

Қыпшақ рулы Қырықжігіттен шыққан 

Боранбайдан Жылқыайдар, Мыңайдар, 

Қаршыға тараған. Ал, Арқалық қаласының 

құрметті азаматы ­ Мыңайдар атамыз 

1926 жылы мамыр айында Қостанай 

облысы, Арқалық қаласында дүниеге 

келген. 1933 жылдың кезінде ең алғаш 

мектеп табалдырығын аттап, 1 сыныпқа 

қабылданады. Атамыздың мектеп жасы 

­ бір жүйеден екінші жүйеге ауысу, мал 

кәмпескелеу, қолдан жасалған аштық, жала 

жабу және т.б сынды ел басына күн туған 

сәттермен тұспа­тұс келген. 7 сынып оқып 

жүрген бала Мыңайдар ең алғаш рет соғыс 

туралы суыт хабарды естиді.  1942­1943 

жылдары Кеңес үкіметі соғыс бағытын 

өзгертіп, жауға қарсы шабуылды бастайды. 

Колхоздан 500­ге жуық баланы комиссия 

іріктеп, әскерге алынған. Арасында 17 

жасар бала Мыңайдар да бар. Сәуір 

айында Черколге соғысқа аттандырылған. 

Ұлы Отан соғысы – талайдың тағдырына балта шапқан, миллиондаған 

жандардың жанын жалмаған соғыс. Соғыстан соң миллиондаған жауынгерлер 

туған елге мүгедек болып қайтып келді. Қаншамасы  хабар-ошарсыз жоғалып 

кетті. Қаншама отандастарымыз ұрыс даласында оққа ұшты, қаншама 

бала жетім қалды, қаншасының ғұмыры қыршынынан қиылды десеңізші?! 

Алайда, бәрібір  рейхстаг  үстінде Ұлы Жеңістің туы желбіреді. Ұлы Жеңісті 

жақындатқандардың легінде Астана қаласының тұрғыны Мыңайдар 

Боранбайұлы Боранбаев та бар.

Кейін Белоруссияға, Минскіге соғыс 

ошақтарына жіберіледі. Штэтн жерін азат 

етуге қатысқан. 19 жас шамасында 3­4 

күн бойы беріспей, Штэтнді азат етеді. 

Осы шайқаста батыр атамыздың көптеген 

жауынгер достары мерт болған. Мамыр 

бойы теңіз жағасында, маусым айынан 

қазан айына дейін Германия, Чехияда 

болды. 8 ай бойы Тбилисиде болған. Баку, 

Ереван, Арарат тауының етегінің соғыс 

ошақтарында болған. Мыңайдар ата 

барлығы 7 жыл әскерде болып, елге тек 

1980 жылы оралады. Әскерде жүріп  8, 9, 

10 сыныптардың кітаптарын алып оқып 

жүрген. 10 сыныпты елге келіп тапсырады. 

Қай уақытта да ел қамын ойлайтын азамат 

соғыстан оралысымен халық игілігіне 

қызмет етеді. Педагогикалық институтты 

бітіріп, ауылда ең алғаш рет Ш.Уәлиханов 

атындағы мектепті ашады. Қарапайым 

ауыл баласы совхозға 25 машина алып, 

Порткомның хатшысы қызметін атқарады. 

1986 жылдан бастап, зейнетке шығады. 

Қазақтың қаһарман ұлы Мыңайдар ата 

бүгінде 3 ұл, 4 қыздың әкесі, 15 немере, 

3 шөберенің ардақты атасы. Атамыздың 

ендігі бар арман­мұраты ­ елінің 

аманшылығы мен бейбітшіліктің мәңгі 

болуы. Бұл бір ғана ардагер Мыңайдар 

атаның өмірінен үзік сыр... Қазақтың батыр 

ұлының батасын алған біз бақыттымыз. 

Соғыстың салған қан қақсатар жарасы 

әлі күнге дейін толық жазылған жоқ. 

Қазақтың батыр жауынгерлерінің Отан 

үшін қан кешкен әрбір қадамы, адымы, Ұлы 

Жеңісті біртабан болсын жақындата түскен 

әрбір күні ел жадында. Себебі, Мыңайдар 

ата сынды батыр ұлдың өнегелі ерлік жолы 

ұрпаққа ұлағат, келер күнге үлгі болатыны 

ақиқат. Біз Қазақ елінің жастары Ұлы Отан 

соғысы ардагерлерінің жанкешті ерлігін 

мәңгі есімізде сақтап, олардың алдында 

басымызды иеміз!

Айтолқын 

ӨМІРБЕКҚЫЗЫ

6

ЕУРАЗИЯ УНИВЕРСИТЕТІ

№ 12 (193), 

маусым, 2015 жыл

Халқымыз құрметтеген

ТАҒЗЫМ

Конференцияны Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ректоры, ҚР ҰҒА академигі, 

тарих ғылымдарының докторы, профессор Ерлан Сыдықов ашты. Ғалым өз сөзінде Рымғали Нұрғалидың 

өмір жолы мен шығармашылығына тоқталды. 

« – Қазақ халқы таланттарға, қоғам қайраткерлеріне кенде емес. Әсіресе кешегі ел басына күн туғанда 

ұлттың мұңын мұңдап, жоғын жоқтаған алпысыншы жылдардың тас түлектерінің орыны ерекше. Солардың 

қатарында болған ғалым, жазушы, журналист, педагог, баспагер сыншы Рымғали Нұрғалидың жөні бөлек. 

Мен Рәкеңді бала кезімнен білуші едім. Өйткені ол Абыралы, Абай топырағында туып өсті, Шұбартау 

өңірінде мектепте оқыды. Ол бақиға озғанға дейін байланысымыз үзілген жоқ еді. Әбіш Кекілбайұлы, 

Мұхтар Мағауин, Рымғали Нұрғали, Сейіт Қасқабасов, Едіге Тұрсынов, Сұлтан Оразалин, Төлен Әбдіков 

сияқты алпысыншы жылдардың атпал азаматтары күні кешеге дейін бір ғана өңірдің емес тұтас қазақтың 

кумирі болды, бола да береді. 

Еуразия ұлттық университеті қазір әлемдік деңгейге көтеріліп, белді рейтингтердің көш басында 

жүр. Егер маған дейінгі ректорлар, басшылары және осы оқу орнының сан салалы ғылыми мектебі 

болмаса, әрине бұл жеңіс олқы соғып тұрар еді. Мен солардың арасында мемлекет және қоғам қайраткері 

Мырзатай Жолдасбековті ерекше атаймын. Өйткені Рымғали Нұрғалидай әдебиетшілер шоғырын, 

Мұхтар Өтелбаевтай математиктер көшбасшысын астанаға шақырып жағдай туғызып,  Еуразия ұлттық 

университетінің беделін көтерді. Яғни Еуразия ұлттық университетінің академиктер арнасын толықтыруы 

тарихи фактіге айналып отыр. 

Университетімізде Рәкеңнің айырықша даңғыл жолы бар. Шәкірттері, жинақтары, кітаптары тіпті 

әзілдеріне дейін алымдыларға олжа  салды. Биыл Ракеңнің туғанына дәл бүгін тірі болса жетпіс бес жасқа 

келер еді. Ғалым қайтқалы әр жыл әр туған күн атаусыз қалған емес. Ғалым атында аудитория, қазір қыз-

қыз қайнаған ғылыми орда әдебиет тану мен сынының шығармашылық алаңына айналып отыр. Академик 

басқарған кафедраны академик басқарсын деп, осы университетке еңбегі сіңген Сейіт Асқарұлын аттай 

қалап Алматыдан шақыртып алдық. Кафедрада әдебиет тану мен фольклор тану қатар дамып, елдің аузына 

ілінді. Кешегі 100 томдық бабалар сөзі мен күні кеше шыққан 10 томдық «Ержүрек» жинағы соның айқын 

мысалы. 

Ғылым бір орнында тұрмайды Бүгінде қазақ әдеби сыны мен  драматану саласы серпіліс күтіп жатқаны 

жасырын емес. Тәуелсіздіктен бері қаншама драмалық, комедиялық туындылар өмірге келді соған кім баға 

береді. Біз осындай сұрақтар туғанда Рәкеңнің шәкірттеріне қараймыз, үміт күтеміз ағамыздың алдаспандай 

сын жазған кездерін сағынып, сол бүгінгі жастарға жұғысты болса деп тілейміз. Энциклопедия жайы да бізді 

ойландырады. Рәкең ұлт тұрмысы мен түсінігіне байланысты елеулі әлемді  кеңес тұсында және азаттықтың 

алғашқы жылдарында толайым таныстырды.

Осы бағыт неге тереңдемей тұр идея жоқ па идеяны орындаушылар жоқ па? Нұрғали тағылымы дегенде 

міне осы мәселелер еске түседі ойтүрткі болады. Шүкір қазір ел жүрегі Астана ұлттық кейпін айшықтай түсті. 

Көше,  даңғылдың атын қараңызшы бір сәт жан-жаққа қарап Қозыбасы, Алтай, Ұлытау, Ақыртас, Үстірт. Осы 

елдік істе Рекеңнің де еңбегі зор. Осы ғылыми жиынға  шетелдерден де  еліміздің  қалаларынан ғалымдар 

келіп отыр. Татар Республикасы, Түрік елдері тағы да басқа мемлекеттерден ірі  ғалымдар отырғанын айта 

кеткім келеді. Сіздерге ризашылығымызды білдіре отырып, Ракеңе қатысты шаралар сіздерде де жалғасын 

табады деп есептейміз».  

Алғашқы сөзді Қазақстанның Еңбек Ері, Халық жазушысы, ҚР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты 

Әбіш Кекілбаев алды.

«-  Зуылдап өтіп жатқан уақыт, оның не бітіріп не қоятынын тек осындайда байқайсыз. Халқымыз 

құрметтейтін қайраткер ұлдың жеткен жетістіктері бөлек әңгіме.  Рымғали осы отырған көпшілігіміздің 

ағалап артынан ерген сүйікті ұстазымыз. Қалай жүр екен деп қабағына, не ойлап жүр екен деп қаламына 

көз сүзген әріптесіміз, құрдасымыз, досымыз, жолдасымыз. Осының бәріне ол жетпіске жетер жетпес 

ғұмырында ие болып үлгерді. Көзі тірісінде 14 ғылым докторы және 42 ғылым кандидатын даярлап шығарды. 

Бұл үшін ересен еңбекті, орасан талантты, табанды еңбекті керек етті. Рымғали Нұрғалидың бойында соның 

екеуі де молынан табылатын. 

Мен онымен мұншама атақ-даңқтың ешқайсысы әлі де бұйыра қоймаған шағында 1957 жылы таныстым. 

Ол кезде ауыл шаруашылығы институтында оқитын. Осынау мойыны құрықтай, ұзын бойлы, ылғи аузын 

ашып, тісін ақситып күліп жүретін дударбас, қапсағай бала жігіт біздің университеттің  әдеби бірлестігі 

жиындарына жиі келіп тұратын. Кейін көп ұзамай институтымен мүлдем қош айтысып біздің филология 

факультетіне  емтихан тапсырды. Орта мектепті медальмен бітірген, қай пәнге де алғыр жігіттің бұл қылығы 

тек әдебиетке деген елден ерек құштарлықтан басқа ештеңемен де түсіндіре алмайсыз. 

Ол кездегі университет жас әдебиетшілерінің құлшыныстары бүгінде айта жүрер аңызға айналды. Тек 

талапкер студенттер ғана емес, белгілі жас ақындардың да жинақтарын осында әкеліп талқылайтын. Мұхтар 

Әуезовтің өзі келіп сөз сөйледі, Ғабиден Мұстафин «Дауылдан кейін», Зейін Шашкин «Тоқаш Бокин» 

романын талқылауға  әкелді.  Әбдіжәміл Нұрпейісов біздің талқылауымыздан кейін баспаға тапсырған «Қан 

мен тер» романының бірінші кітабының қолжазбасын қайтып алып, қайта қарап шықты. Сол жылдары 

жастар арасындағы мұндай жарастықты өрлеуді Рымғали бір мақаласында «астрономиядағы жұлдыздар 

әлемінің жеке жеке салалардан құралмай шоғыр-шоғыр болып тұтаса жаратылатындықтарын ұғындырды. 

Студент кезінде 1961 жылы Сабыр Шәріпов туралы кітап шығарды. Сонда әдебиет тарихына мейілінше 

үйірсектігін, бірақ онымен шектелмейтіндігін байқатты. Ол кезде XX ғасыр басындағы таластар мен 

тартыстар туралы ешкім жұмған аузын ашпайтын. Жабулы қазан жабулы күйінде тұрды. Ол айтыла ма, 

айтпаса жаңа ақталып жатқан Сәкен Сейфуллин, Бейімбет Майлин, Ілияс Жансүгіров, Сабыр Шәріповтен 

ары қарай қадамдар жасала ма?. Жасалмаса ұлттық ойымыздың келешегі не болмақ?. Бәрі орта белге 

дейін ояз тартып жартыкеш, күлді-көмеш күйінде қала бере ме?. Бұл ол кезде некен-саяқ адамдар болмаса 

Академик Рымғали Нұрғалидың туғанына 75 жыл

Еуразия ұлттық университетінде көрнекті әдебиеттанушы 

ғалым, ҚР ҰҒА академигі, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, 

Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым мен техника қайраткері, 

филология ғылымдарының докторы, профессор Рымғали Нұрғалидың 

туғанына 75 жыл толуына орай «Әдебиеттанудың теориялық 

мәселелері және Рымғали Нұрғали зерттеулері» атты халықаралық 

ғылыми-теориялық конференция болып өтті. 

7

жүктеу/скачать 6,64 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: